Morgunblaðið - 30.12.1944, Blaðsíða 5

Laugardagur 30. des. 1944
MORGUNBLAÐIÐ
5
- FRJÁLSIR
r

MENN I FRJALSU LANDI
Framh. af bls. 2.
hafa fundið til þess oftlega,
hversu viðgerðir eru yfirleitt
lakar af hendi leystar nú held-
ur en áður var. Má þó enginn
skilja mig svo, að jeg sje með
þessum orðum að áfellast bif-
vjelavirkjastjettina sjerstak-
legagheldur nefni jeg hana sem
dæmi, af því að svo margir
eiga bifreiðar og hafa í-eynsl-
una nærtæka af sjálfum sjer.
En fúskarar eru af illri nauð-
sýn margir í þessari grein eins
og fleirum.
Afskifti verðlagseftirlitsins
af nýjum fyrirtækjum, sem
berjast í bökkum, bæta gráu
ofan á svart og draga stórlega
úr nýsköpunarmöguleikunum
og vjelaaukningu þeirri, sem
verða þyrfti.
Með því að takmarka vöxt
og viðgang járniðnaðarins í
landinu er unnið mikið tjón,
án þess að nokkuð gagn komi
í móti.
VII. Islensk iðja.
Það eru ýmsir, sem ekki trúa
á íslenska iðju. Telja, að við
getum aldrei orðið samkepnis-
færir við aðrar þjóðir. Við sje-
um fiskimenn og bændur og
verðum aldrei annað. En ef
þessi skoðuh er rjett, þá er hún
ekki bygð á neinu öðru en því,
að við sjeum ekki eins færir
til starfsins eins og einstakl-
ingar annara þjóða.
Margir Danir álitu um skeið,
að Danir gætu ekki orðið iðn-
aðarþjóð; þeir væru bændur og
yrðu aldrei annað. Nú hefir
reynslan sýnt, að Danir reynd-
ust framúrskarandi iðnaðar-
þjóð, er framleiða fjölda vjela
til útflutnings, smíða skip og
hafa orðið brautryðjendur á
ýmsum tæknislegum sviðum og
tekist á hendur hin stórkost-
legustu mannvirki um víða ver
öld, svo sem hafnargerðir,
brúarbyggingar, járnbrauta-
lagningar o. fl.
Danska þjóðin á engin hrá-
efni eða málma, sem að gagni
koma í þessu sambandi, og eng
an innlendan orkugjafa, svo
sem kol eða vatnsafl. En þeir
eiga eitt: Kunnáttu og framtak.
Danska þjóðin er greind, of-
stækislaus og faglega mentuð
þjóð.
A nákvæmléga sama hátt er
íslendingum —- sem eiga bæði
vatnsaflið og hveraorkuna —
ekki ofvaxið að byggja vjelar,
skip og áhöld og sjá um ýms-
ar framkvæmdir; ef þeir styðj-
ast við góða, faglega mentun og
heilbrigða dómgreind.
Islendingar eru að vísu fisk-
veiðaþjóð, en þorskurinn er
stopull, og fæstir eru fæddir
með sjóvetlinga á höndunum.
5vieð bættum og auknum iðnaði
fylgir aukið atvinnuöryggi og
aukin hagsæld og menning.
En hver sá, sem vinnur á
móti þessari þróun til sjálfs-
bjargar, vinnur þjóð sinni til
ógagns, kannske meir en hann
grunar.
Vantrúin á íslenska iðju og
framtíð hennar verður að
hverfa.
VIII. Oss skortir fleiri.
fagmenn.
I ljósi framangreindra stað-
reynda, sem jeg hefi drepið á,
virðist mjer það aðkallandi
nauðsyn og eitt merkasta menn
ingarmál þjóðarinnar í svipinn,
að finna leiðir til þesg að menta
fljótt og vel a.m.k. eins marga
iðnaðarmenn og brýnustu þarf
ir þjóðarinnar krefjast, og helst
fleiri.
Hygg jeg, að eins og stend-
ur myndu járniðnaðarmenn
ekki verða í atvinnuhraki,
enda þótt þéir væru margfalt
fleiri en þeir eru nú. En jeg
tel enga ástæðu til þess að gera
frekar ráð fyrir atvinnuleýsi
eftir stríðið hjá iðnaðarmönn-
um heldur 6n öðrum stjettum,
ef fagleg geta þeirra er sam-
bærileg við faglega getu ann-
ara stjetta.
Eins og nú er komið málum.
þá verða verkstæðin að neita
fjöldamörgum efnilegum ung-
um mönnum um það að fá að
læra járniðnað, enda þótt skört
ur járniðnaðarmanna sje eins
mikill og lýst hefir verið.
, Lögin takmarka fjölda laérl-
inga við sveinatöluna. Verk-
stæðið nær ekki í fleiri sveina
af því að þeir eru ekki til nema
hjá öðrum atvinhurekendum
og getur því ekki heldur bætt
við lærlingum, enda þótt renni
bekkirnir standi auðir.
A sama tíma, sem íslending-
ar flytja inn vjelar og dýr
verkfæri, sem tæpast eru not-
uð nema 8 tíma á dag, og oft
miklu skemur eða ekki, þá er
í Bretlandi og Bandaríkjunum
víða unnið að framleiðslunni í
vaktaskiftum. 16 og jafnvel 24
tíma á sólarhring af kohum og
unglingum.
A sama tíma sem sjerstakir
fagskólar framleiða æ fleiri
vjelvirkja, rennismiði etc. í ná
grannalöndum vorum, þá er
hjer farið fram á að takmarka
kensluna og fækka nemendun-
um, enda þótt landið sje Iítt
numið og verkefnin ótelj"andi.
sem biða ungra, faglærðra
manna.
En frelsi einstaklinganna er
ekki meira en svo, að jafnvel
drengjum með afburða hæfi-
leika er meinað að læra þá iðn-
grein, sem hugur þeirra stend-
ur til. Margir þessara ungu
raanna lenda á skakkri hillu í
lifinu, þar sem hæfileikar
þeirra nýtast ekki eins og
skyldi. Lífshamingja þeirfa er
þannig stórlega skert, en þjóð-
fjelagið svift árangri, sem eng-
inn veit hver kynni að hafa orð
ið og sem kann að vera ómet-
anlegur.
IX. Frelsi og mannrjettindi —
eða dýraverndun?
Þegar ungur maður biður
um að komast að sem lærling-
ur í járniðnaði og jeg verð að
visa honum frá, vitandi að hann
mundi að líkindum hvergi kom
asl að og hvergi fá að læra
þessa iðngrein nje jafnvel aðra,
þá get jeg ekki að því gert að
hugsa um það, hvaða stefnu lif
þessa unga maniis kunni að
laka. Allsstaðar kemur hann að
lokuðum dyrum. og síðast gef-
ur hann e. t. v. upp alla von um
að menta sig, eins og hugur
hans hafði þó staðið til.
Ef til vill fór þarna forgörð-
um mannsefni sem hefði orðið
,afbragðs fagmaður, smiður,
vjelstjóri, uppfinningamaður
eða atvinnuVekandi. Öll framtíð
þessa unga manns gat orðið á
annan hátt hefði hann fengið
að reyna sig.
Og hjer held jeg að komið sje
að þeirri spurningu, sem miðað
hefir verið að frá byrjun með
erindi þessu: Getur hinn ungi
maður hrósað happi yfir að
hafa fæðst á íslandi og teljast
íslenskur ríkisborgari? Eða er
hægt að láta mikið af mann-
rjettindum og borgaralegu
frelsi þessa ,,frjálsborna“ Is-
lendings á meðan honum er
meinað með lögum að menta
sig til hagnýtra starfá? — Og
getur nokkur atvinnuleysis-
styrkur bætt þetta upp? Væri
ekki rjétt að tala um dýravemd
un heldur en-mannrjettindi í
þessu sambandi
Nei, það er engin ástæða iil
að vera þakklátur þeim sam-
tökum og löggjafarvaldi. er lok
aði iðngreinunum •—• og lokaði
hann úti — allt lífio? En þó
að svo færi fyrir þeim, sem iðn
lærður er, að iðngreinin veitti
ekki næga atvinnu, væri hann
þá nokkru ver settur sem at-
vinnulaus faglærður sveinn
heldur en atvinnulaus, óbreytt
ur verkamaður? Jeg vil halda
því fram, að mentun skemmi
engan mann, en gefi mönnunum
hinsvegar aukin tækifæri til
sjálfsbjargar.
Margir leggja á sig lengra en
fjögurra ára nám og hafa þó
enga tryggingu gegn atvinnu-
leysi. Iðnfræðingar, verkfræð-
ingar, lögfeæðingar, læknar,
málfræðingar, náttúrufræðing-
ar, listamenn, hagfræðingar og
kennarar, auk þess fjöldi
margra annara vérða að leggja
á sig langt og erfitl nám áh
nokkurrar tryggingar fyrir að
ná jafnvel prófi hvað þá fyrir
því að fá öruggt velborgað
sfarf að launum.
Þessir menn fá þó venjulega
laun sem borga fyrirhöfnina —
jafnvel þó þau sjeu ekki há að
krónutali; þá ánægju, sem því
fylgir að fá að starfa að hugð-
aréfnum sínum. Neyta þeirra
tímis og hamhliða hinni venju '
legu leið, af þeim er hana kysu-
Þessi leið liggur um nýjan hag
nýtan iðnskóla, útbúinn þeim
áhöldum og tækjum sem þarf
til hagnýtrar kenslu.
Ef opnaður væri iðnskóli þar
sem hægt væri að mentást í
ýmsum sjergreinum, svo sem
vjelvirkjun, bifvjelavirkjún,
rennismíði, eldsmíði, rafsuðú,
logsuðu, málmsteypu, model-
smíði o. fl. o. fl. ekki aðeins
bóklega, skriflega og með fyrir
lestrum, heldur og með verk-
legum æfingum undir hand-
leiðslu góðra kennara, þannig,
að skila skyldu ákveðnum
smiðisgripum i lok námskeiðs- !
ins, er sýndu leikni nemand-
ans, ag ljúka prófi í öðrum þeim |
greinum sem rjettmætar þættu |
— þá myndi áreiðanlega ekki
verða skortur á nemendum. •—
Geri jeg ráð fyrir að á slikum
skóla væri hægt að læra miklu
meira á tveim árum heldur en
lærlingur lærir yfirleitt á fjór-
um árum eftir gömlu aðferð- !
inni. A slíkum skóla skyldi hver
nemandi færa sína vinnubók er
lýsti verkefnunum, er hann
leysti, en í hana rituðu kenn-
arar umsagnir um flýti og aðra
hæfni nemandans við hvert
verkefni. Yrði bók þessi vinnu!
veitendum og góðum nemend-
i
um til mikils hagræðis þegar
J ráða skyldi nýja menn frá skól
anum.
J Menn er væru útskrifaðir frá
þessum skóla gætu öðlast t. d.
I nýsveinarjettindi með lokapróf
inu og full sveinarjettindi, er
þeir hefðu unnið í smiðju sem
nýsveinar venjulegan tima.
Skóli sem þessi gæti starfað
í náinni samvinnu við iðn-
skólann um bóklegu greinarn-
ar. Sjerstaka áherslu skyldi
. leggja á að kenna til gagns
eina erlenda höfuðtungu, svo
[sem ensku, þannig að útskrif-
uðum nemendum stæði opinn
sá heimur af sjerfræðibókum,
sem nú er flestum sveinum lok
aður. Því að af þessum bókum
verður aldrei nema lítið eiít
þýtt á ístensku. Loks gæti kom
að auka kunnáttu sína, og þá
aðra þátttakendur, er slíka
kenslu vildu sækja. Erlendis
eru stíkir kvöldskólar algeng-
ir, og Sækja þangað t. d. menn
sem atvinnu siúnar og f járhags
vegna geta ékki sótt dagskóia,
en ýms mikilmenni á sviði iðn-
aðar og verklegra framkvæmda
hafa sótt fyrstu fræðslu sina í
slíka skóla.
Hið núverándi en úreltá fýr-
irkomulag á iðnaoarnámi, þar
sem þess er krafist að nemand-
inn vinni um margra ára skeið
fyrir lág laun hjá meistara sín-
um,- miðist við það að meistar-
inn hefði hag af nemandanum
á námstíma hans. En tímarnir
hafa breytst svo mjög að þetia
á tæpast við lengur.
í stað hinna tiltölulega fá-
breyttu verkfæra og vjeta, seir»
áður þektust, eru nú svo margs
konar áhöld og vinnubrögð og
svo margt að læra, að mörgúna
meistaranum er sú kensla, sem
með þarf, ofvaxin. Vinnuvjel-
arnar eru dýr verkfæri og þai.*
þarf að hagnýta á dýrmæt verk
efni. Sjálfur tíminn er dýrmæt
ur og afleiðingin verður sú, atf
kenslan verðúr minni eii skvldi,
þá* vilja lærlingarnir veljast
misjafnlega og komast að vegna
kunningsskapar, skyldleika eða
af einhverri tilviljun, en ekki
fyrir það, að þeir hafi 'meiri
hæfileika eða áhuga til að bera
en ýmsir þeir, sem ekki fá að
læra. Ur öllum þessum vand-
ræðum hygg jeg að sje helst
hægt að greiða með sjerstökum.
hagnýtum iðnskóla, eins og áð-
ur hefir verfð lýst. Og við þann
skóla rrtá koma upp styrktai-
sjóðum, er styrkja fátæka en
efnilega nemendur. Lc-fum
ungu kynslóðinni, sem á að erfa
landið og atVinnuvegina, að
spreyta sig á hinum ótæmandi
tæknislegu verkefnum, sem
enn eru óleyst og sem marga
langar nú til að glíma við. Ver
um vel á verði gegn hverskon-
ar höftúm, einokun og óþarfri
skipulagningu, er leiðir til löm
unar. Aukum heldur starfs-
gleðina og einstaklingsfrelsið >
hæfileika sem þeir eiga besta.
Lenda á rjettri hillu.
X. Opnið dyrnar: Stctfnið hag-
nýtan iðnskóla!
Til þess að bæta úr þessu á-
standi þarf, að því er mjer
skilst, fyrst og fremst að fella
niður allar lagalegar takmark
anir á nemendafjölda hjá verk
stæðunum, og setja iðnfulltrú-
unum það í sjálfsvald að á-
kvarða hversu marga nema
hver smiðja má hafa. Getur á-
kvörðun iðnfulltrúa farið eftir
ýmsu öðru en sveinafjölda, t.
d. hversu margir rennibekkir
eða aðrar vjelar eru fjn'ir hendi
í hvérri iðngrein, svo og öðrum
ástæðum er fryggi sæmilega
kenslu. Með þessu fengist þeg-
ar nokkur bót á núvérandi á-
standi en þó langt frá því nægi
lega mikil.
Kemur þetta til af því, að
verkstæðunum eru lagðar svo
miklar skyldur á herðar við
nemendur, að óvíst er, hversu
marga nemendur verkstæðin
myndu treystast til að taka.
En til er önnur leið, sem virð
ist mun vænlegri til árangurs,
og sem hægt væri að fara sam-
ið til mála að frá þessum skóla
mætti ljúka minni prófum, sem
væri takmörkuð við ákveðin
þröng verkefni eins og t, d. raf
suðu eða logsuðu án þess að
sveinsrjettindi fylgdu. — En
menn er öðlast hefðu slika
mentun gætu ávalt síðar aukið
! við sig námi og lokið sveins-
prófi, ef þeir vildu freista þess.
Með slíkum skóla, sem hjer
j hefir lauslega verið lýst, væri
þeim mönnum, sem hafa mikla
hæfileika, æfingu eöa góða
mentun, t. d. frá fyrri störfum,
eða frá öðrum skólum. en ekki
eigá þess kost að kornast að sem
lærlingar í járniðnaði, gert
kleift að komasl yfir þá miklu
torfæru, sem kröfurnar um 4
ára námsvist hjá meistara eru.
Slikur dagskóli eins og hjer
hefir verið lýst gæíi með tíð og
tima fært út kvíarnar, aukið
verkslæði sín og tilraunastofur,
framkvæmt ýmsar athuganir og
rannsóknir svipað og Tekno-
logisk Inslitut í Kaupmanna-
höfn, ef heppilegt þætti í sam-
starfi við Háskólann •— en auk
þess veitt kvöldfræðslu og fram
haldsfræðslu fyrir fulllærða
sveina, sem áhuga hefðu fyrir
landinu, og sköpum iðnaðinunv
og öðrum atvinnuvegum þao
skilyrði til að þróast. sem þeir
eiga heimtingu- á — til hagsælel
ar fyrir allan landslýðinn.
Rvik 10. sept. 1944.
Gísli Halldórsson.
Vitnum stefnt.
London í gærkveldi: — Öií
vitnin, sem komu fram vicV
vörn í máli ítölsku hershöfð-
ingjanna Pantinelli og de'l
Tetto, verða handtekin os*
landráðamál höfðuð gegn þeim.
— Hershöfðingjarnir eru á-
kærðir fyrir að hafa skipað fyr
ir að Napóli skyldi gefast upp
fyrir Þjóðverjwm, en þegar
var farið að athuga vitnin, sem
þeir leiddu til að sanna sak-
leysi sitt, kom upp, að þau
vóru einnig sek um landráð.
Frazer hjá Niemitz.
London í gærkveldi: — Bruce
Frazer flotaforingi, sem stjórn-
ar Kyrrahafsflotanum breska,
hefir nýlega lokið viðræðum
við Niemitz, flotaforingja
Bandaríkjamanna. Viðræðurn-
ar fóru fram í Pearl Harbour