Morgunblaðið - 24.03.1945, Qupperneq 7

Laugardagur 24. mars 1945
MORGUNBLAÐIÐ
7
viðreisnarbarAtta norðmanna
Háttvirta samkoma!.
í nokkrum erindum, sem
jeg hefi flutt fyrr í vetur, á
fundum í fjelagi Norðmanna
og fjelagsskap frjálsra Dana
hefi jeg á grundvelli fregna
sem mjer hafa borist, gefið
ýtarlegar skýrslur um gang
ýmissa mála í Noregi. — Jeg
ætla ekki að halda neinn fyr
irlestur í kvöld, en
aðeins stikla á stóru um
nokkur atriði, sem e. t. v.
skipta miklu máli nú, þegar
dagar reikningsskila virðast
í nánd, og skammt virðist
i land til þess, að hin
kúgaða og hrjáða þjóð vor,
geti hafið viðreisnarstarfið
og horfið á ný til frjáls lífs.
Þegar við horfum um öxi
og lítum yfir ógnaratburði
síðustu ára, staðnæmumst
við fyrst við hina örlagaríku
baráttu á heimavígstöðvun-
um árið 1942, og þá sjer í
lagi hina hetjulegu baráttu
kennaranna og kirkjunnar
þjóna. Andstaðan var sömu
leiðis öflug á árinu 1943, en
þó er ekki vafi á því, að við
sem dvöldumst utan Noregs
höfðum óljóst hugboð um, að
dregið hefði úr mætti henn
ar, sjerstaklega þegar leið á
veturinn. Vitanlega lágu til
þess sjerstakar ástæður, sem
jeg mun ekki frekar gera að
umræðuefni nú. Svo gekk
árið 1944 í garð, en á því ári
áttu heimavígstöðvarnar á-
kaflega erfitt uppdráttar. —
Þá tókst nasistum að greiða
hinum frjálsu — svonefndu
ólöglegu — norsku blöðum
og öðrum hjálparmeðölum
vorum, þung og mikil högg.
En snögg umskipti urðu
snemma vors, þegar stjórn
heimavígstöðvanna skar upp
herör og eggjaði til baráttu,
— baráttu, sem náði há-
marki sínu með tilraun nas
ista til þess að skrá til vinnu
þjónustu þrjá aldursflokka
norskrar æsku, í lok maí-
mánaðar. Tilraun þessari
var rækilega komið fyrir
kattarnef. Næstu vikur urðu
þúsundir æskumanna að
leita skjóls í skógum lands
ins. Heimavígstöðvarnar
fengu erfið viðfangsefni til
úriausnar, og unga fólkið
fjekk óyggjandi sannanir
fvrir vilja þeirra og mætti
til að koma æskunni undan
klóm valdhafanna. Geysi-
víðtæk og nákvæm skipu
lagning varð að koma hjer
til, en hin erfiðu viðfangs-
efni voru leyst á þann hátt,
að nasistayfirvöldin urðu að
hverfa algerlega frá vinnu
kvaðningaráformum sínum.
Með starfi sínu öðlaðist
stjórn heimavígstöðvanna
fullt traust allrar þjóðarinn
ar og jafnframt viðurkenn
ingu sem hinn eini rjetti og
sanni leiðtogi á heimavíg-
stöðvunum. Menn voru tekn
ir í þjónustuha á allt annan
hátt en áður. Allir, sem
vildu, fengu sín tækifæri. —
Barátta æskulýðsins færði
hinum hluta þjóðarínnar
heim sanninn um skvldur
sínar. Svo kom innrásin í
Frakkland, en hún hafði
mjög örfandi áhrif á bar-
áttugleðina. Hinni svo-
Erincli flutt af S. A. Friid blaðafulltrúa, á fundi
í fjelagi Norðmanna hjer í bænum s. I. þriðjudags-
kvöld. — (
nefndu ,,þjóðlegu“ vinnu-
þjónustu var greitt rothögg-
ið og spellvirki voru framin
gegn henni um land allt.
A innrásarárinu fengu
Þjóðverjar engan norskan
vinnukraft til virkja-
gerða sinna og annara
hernaðarframkvæmda. Svo
mátti heita, að „borgaravakt
in“ væri hundsuð um land
allt.
Sóknin hafin.
Árið 1944 hófu svo liðs-
menn heimavígstöðvanna
norsku sókn sína. — Gagn
ráðstafanirnar gegn vinnu-
þjónustunni og vinnukvaðn
ingunni höfðu örfandi áhrif
á andstöðuvilja norskrar
æsku. Gripið var til víð-
tækra spellvirkja, fyrst
gegn bensíh- og olíubirgð-
um Þjóðverja, síðan gegn
ýmsum öðrum hernaðarverð
mætum þeirra. Næstum á
hverri nóttu voru árásir
gerðar á hernaðarstöðvar
en hinar víðtæku varúðar-
ráðstafanir Þjóðverja. bann
svæði, aukið varðlið o. s.
frv., stoðuðu ekkert gegn
dugnaði og djörfung spell-
virkjanna. Þeir urðu brátt
vinsælir, því að aðgerðum
þeirra var einvörðungu
beint gegn hernaðarstöðv-
um, en eignum Norðmanna
hlíft eins og framast var unt.
Samtímis því, að skemmdar
verkin færðust í aukana,
var frelsun Noregs hafin. —
Við vitum öll, hversu ægi-
legar fórnir hún kostaði. En
fantabrögð Þjóðverja megn
uðu ekki að brjóta á bak aft
ur mótstöðuþrótt þjóðarinn
ar, fórnarlund hennar og
trú. Ekkert vinnst án fórna.
En allar fórnir eru unnar
fyrir gýg og enginn sigur
vinnst, nema hinni fórn-
freku baráttu sje haldið á-
fram með auknum krafti.
Og það er einmitt það, sem
daglega á sjer stað. — Það
nægir að minna á hin stór-
kostlegu skemmdarverk síð
ustu daga og refsiaðgerðir
Þjóðverja í sambandi við
þau.
í einu af hinum frjálsu
blöðum Noregs, birtist ný-
lega eftirfarandi hugvekja:
Þeir, sem hafa misst allar
eigur sínar, þeir, sem hafa
verið fangelsaðir og þeim
misþyrmt og þeir, sem hafa
verið dæmdir til lífláts, —
hafa ekki vorkennt sjálfum
sjer. E. t. v. voru þeir engar
hetjur áður, en neyðin gerði
þá að hetjum. Einmitt þeir,
sem stvrjöldin hefir leikið
verst, hafa greinilegast sann
að lífsvilja og mótstöðukraft
norsku þjóðarinnar. — Þeir
hafa ekki verið að hugsa um
það, hvort fórnin hafi
,,borgað sig eða ekki“.
Okkur hefir borist marg-
víslegar sannanir fyrir því,
að þannig hugsa þeir, sem
standa teinrjettir andspæn-
is aftökusveitum Þjóðverja
og þeir, sem veslast upp inn
an fangelsisveggjanna. Hinn
ósveigjanlegi kjarkur þeirra
og djörfung, hefir verið hin
um norska málstað að meira
liði en þá e. t. v. grunar. —
Fórnarlund þeirra hefir
gripið um sig meðal allrar
þjóðarinnar.
Oflun nauðsynja verður
erfið.
Eitt þeirra vandamála,
sem vitanlega eru efst á
baugi meða-1 Norðmanna |
heima og erlendis, er öflun j
lífsnauðsvnja að styrjöldinni j
lokinni. Þeir bjartsýnustu j
hafa talið, að þjóð vor gæti
fengið nægar birgðir mat-
væla, hráefna og vjela þeg
ar að stríði loknu, en við
verður því miður að
taka slíkar fullyrðingar til
yfirvegunar á ný. Á alþjóða
markaðnum verður að taka
tillit til allra hinna her
numdu og soltnu þjóða, þ. á.
m. stórþjóða eins og Kín-
verja og Rússa. Það mun
því reynast nauðsynlegt að
taka upp strUnga skömtun
meðal þjóðanna á þeim
vörubirgðum, sem heims-
markaðurinn hefir. yfir að
ráða. Á undangengnum
stríðsárum hafa hinar sam-
einuðu þjóðir haft með sjer
sameiginlega nefnd til að
annast innkaup og skipt-
ingu hernaðarnauðsvnja. —
Til þess að fullnaegja brýn
ustu þörfum borgaranna í
hinum hernumdu löndum,
var hjálparstofnun hinna
sameinuðu þjóða (UNRRA)
komið á fót. Þessar tvær
stofnanir munu í samein-
ingu annast dreifingu þeirra
nauðsynja, sem handbærar
verða eftir stríðið. En þarf-
irnar eru svo geysimiklar og
viðfangsefnin svo erfið að
sjerhver þjóð verður að
bjarga sjer af eigin ramm-
leik eins og framast er unt.
Það er því undir því tvennu
komið, hversu mikil neyðin
verðui' í öðrum löndum og
því, hversu vel birgur heims
markaðurinn \Terður. hvað
Norðmenn geta vænst mik-
ils innflutnings frá öðrum
löndum. Norska stjórnin hef
ir að sjálffiögðu fulltrúa í
U. N. R. R. A.. og munu þeir
gæta hagsmuna hennar þar.
Hún hefir og gengið frá
samningum við Svía um
vöruflutninga til Noregs að
stríði loknu.
þess, hve skjótt hún berst.
Um heim allan er nú
skortur matvæla, klæðnað-
ar, húsnæðis, húsgagna o. s.
frv. Samgöngutæki eru
mjög úr sjer gengin og
þarfnast endurnýjunar. Auk
þess er mikill skipaskortur
og fiskimenn vantar veiðar-
færi. Landbúnaðinn skortir
vjelar, útsæði og áburð. Mik
ill skortur er hráefna og
eldsneytis. Allar þessar þarf
ir munu segja til sín sam-
tímis, en auðsætt er, að þeim
verður ekki fullnægt öllum
í einu.
Það er og ljóst, að ríkio
verður að skipuleggja við-
reisnarstarfsemina; viðfangs
efni'n eru vafalaust meiri
en svo, að einkaframtakið
ráði við þau.
Fvrsta verkefnið verður
að bæta úr sárustu neyð-
inni. Norska stjórnin í Lon-
don hefir þegar lagt drög
að því. En þá fvrst verða
höfuðákvarðanirnar teknar
um þá starfsemi, er landið
hjálp þeirra tekna, sem
verslunarflotinn hefir gef-
ið, höfum við getað lagt;
fram alt að 500 miljónum
króna til herbúnaðay þ. e.
a. s. komið á fót litlum en
vel útbúnum her, haldið úti
herflota með 60—70 skipum
og byggt upp flugher, sem
er næst stærstur af flug
herjum hinna hernumdu
þjóða. í Svíþjóð dveljast nú
35—40 þúsund norskir
flóttamenn, sem eru grann-
þjóð okkar ekki til verulegr
ar byrði. sökum þess, að
norska stjórnin styður þá
fjárhagslega. Við höfum get
að borgað vexti og afborgan
ir af erlendum skuldum.
En floti vor hefir beðið mik
ið tjón. Hann hefir minkað
um h. u. b. helming, eða ca.
2 miljónir smálesta, en það,
sem við höfum fengið af
nýjum skipum frá Bretum
og Bandarikjamönnum. nem
ur ekki mörgum hundruð-
um þúsunda smálesta.
Takmarkið er vitar.lega
hefir verið frelsað úr klóm það, að flotinn verði aftur
En það, sem \hð
þannig fáum frá Svíum,
verður metið til frádráttar
því. sem U. N. R. R. A.-gæti
látið okkur í tje. En hjálp
j Svía \’erður engu að síður
hin mikilvægasta, sökum
nasista, og þjóðin sjálf getur
lagt lóð sitt á metaskálarn-
ar. Þá verðum við að velja
milli þess, hvort við eigum
að leggja höfuðáhersluna á
að bæta afkomumöguleika
þjóðarinnar sem mest þeg-
t.r í stað, eða hvort við eig-
um að hugsa meir fram i
u'mann og einbeita hugan-
um að því að hagnýta hin
lítt numdu náttúruauðæfi
landsins með aðstoð nýjustu
tækni. Ef við veljum síðari
kostinn, verðum við að
sætta okkur við að lifa mjög
einföldu lífi fyrstu árin eft-
ir stríðið. Það mun verða
nauðsynlegt að spara kraft-
ana, svo að við getum ein-
beitt þeim að því að hag-
nýta fossaflið í landinu,
reka járnbrautirnar með
rafmagni og vfirleitt að
koma atvinnulífinu í ný-
tísku horf, þannig að okkar
eigin hráefni komi að sem
bestum notum.
Stvrjöldin er enn í full-
um gangi. Viðurstvgging
eyðileggingarinnar hófst
fvrst.fvrir alvöru í Noregi,
þegar Þjóðverjar hófu und-
anhald sitt frá Finnmörku.
Engan gat grunað, að eyði-
leggingarnar yrðu svo stór-
kostlegar, en svo mikið er
víst, að meðan vopnaðir
Þjóðverjar eru á norskri
igrund, má búast við sams
i konar framferði þeirra ann-
i arsstaðar. Hversu miklar
| eyðileggingarnar verða um
' það er lýkur, vitum við ekki
' í dag
Viðreisn
verslunarflotans.
Eitt af þeim atriðum, sem
mestu máli skiftir, er við-
reisn siglingaflotans. Hið
rnikilvæga hlutverk, sem
hann hefir unnið í þágu
bandamanna, hefir hann
jafnframt unnið fyrir frels-
isbaráttu Noregs. Þar að
auki hefir hann skapað okk-
ur sterka aðstöðu meðal
bandamanna vorra og gert
styrjaldarrekstur frjálsra
Norðmanna mögulegan.Með
jafn stór og hann var fyrir
stríð, en slíkt er okkur lífs-
nauðsyn. Fyrir stríð námu
tekjur hans 11% af þjóðar-
tekjunum og því aðeins gát-
um við bjargast með hinn
geysilega óhagstæða versl-
unarjöfnuð, að tekjur versl-
unarflotans vógu þar upp á
móti. Aðstaða Noregs sem
siglingaþjóðar eftir stríðið,
þarf ekki að vera i neinni
hættu, ef heimsverslunin og
samkepnin á höfunum verð-
ur frjáls, en einungis með
því móti fá hinir miklu kost
ir okkar sem siglingaþjóðar
notið sín.
Uánsfengur Þjóðverja. *
Þjóðarbúskap Norðmanna
hefir farið stórhrakandi á
styrjaldarárunum. Fyrir
stríð var talið að þjóðareign
Norðmanna, þ. e. a. s. heild-
arsumma þeirra verðmæta,
sem voru í eigu Norðmanna,
næmi 20 miljörðum -króna.
í stríðinu hefir gengið á
þjóðareignina af tveimur á-
stæðum. Flestum mun auð-
vitað fvrst og fremst detta
í hug tjón af hernaðarvöld-
um. Byggingar, verksmiðj-
ur, skip og aðrar eignir hafa
eyðilagst af hernaðarvöld-
um. En til þessa er þetta
þó e. t. v. minsti pósturinn
Það sem mestu máli skiftir
er, að gengið hefir verið á
ger\rallan höfuðstól þjóðar-
innar. Vörubirgðir eru raun
verulega með öllu þrotnar.
Bændur hafa -orðið að færa
saman búrekstur sinn, skóg-
arnir höggnir gegndarlaust,
samgöngukerfi, m. a. bifreið
ir og járnbrautir, eru úr sjer
gengin og hafa ekki verið
endurbætt, verksmiðjuvjel-
ar eru í megnasta ólestri
vegna þess, að endurnýjun
hefir ekki farið fram og hús
eru víða að falli komin
vegna viðhaldsleysis. Ótal
fleiri dæmi mætti nefna.
Þjóðverjar hafa mergsogið
þjóðina, af vörum og þjón-
ustu, um 10 miljarða króna.
Það er hin svcmefnda .,fyr-
Frámhald á 8. síðu,