Morgunblaðið - 01.08.1945, Blaðsíða 5

Jliðvikudagur 1. ágúst 1945.
MORGUNBLAÐIÐ
Skúli Skúlasoss.
ÞAÐ ER ERFITT AÐ FERÐAST NÚNA
MEÐFRAM sænsku járn-
brautinni var hvergi vopnaðan
mann að sjá. Þar var alt eins
og á friðartímum og fólkið í
óðaönn við heyskapinn; sumstað
ar var hey orðið þurt á hesjun-
um eða jafnvel komið í galta —
þeir voru þjettir, því að í Suð-
ur-Svíþjóð hafði verið óvenju-
lega gott grasár. Svíþjóð er ríkt
land og moldin skilar miklum
jarðargróða, sem komið hefir
að góðum notum undanfarin ár,
er Svíar hafa orðið að fæða tugi
þúsunda flóttamanna í sínu eig
in landi, tekið bágstödd börn
Finna og Norðmanna í fóstur
til sín og sjeð fyrir matgjöfum
handa þeim bágstöddustu í Nor-
egi og Finnlandi. T. d. er enn
útbýtt á vegum Rauða krossins
sænska um 40.000 máltíðum á
dag í Osló einni. En þetta mál
skal jeg upplýsa betur síðar,
því að það er engin ferðasaga,
heldur saga göfugs mannkær-
leika.
Norðan við ána, sem skilur
Svíþjóð frá Noregi fyrir sunnan
Kornsjö, kemur maður í annan
heim. Við brúarsporðinn standa
tveir kornungir menn, vopn-
aðir. Þet’ta eru fyrstu kynnin
af ,,Hjemmestyrkene“ — H. S.
— norsku, sem alstaðar verða
á vegi' manns í Noregi. Þeir
verða allir eitt bros þegar mað-
ur býður þeim sígarettu og enn
þakklátari þegar þeim er sagt
að halda pakkanum. Það er
svangur tóbaksmaður, sem ekki
kýs sígarettuna fremur en mat
arbita, jafnvel þó að hann sje
í svelti í fangabúðum.
Nú hækkar landið, akrarnir
verða strjálli og strjálli, en berg
ið og skógurinn æ rúmfrekara.
Norðmaður .einn í klefanum fer
að áætla hve mikið á eftir áætl-
un við sjeum, og kemst að þeirri
niðurstöðu, að við komum til
Osló klukkan eitt í nótt, í stað
klukkan 11. Það fór nærri sanni
•— við komum 5 mínútum fyrir
eitt, enda rakti lestin hverja
smástöð á leiðinni. Þessi Norð-
maður, sem er verkfræðingur
og hefir einkaleyfaskrifstofu,
segir okkur margt frá Þjóðverj-
um og liggur ekki vel orð til
þeirra, enda hefir hann verið
7 mánuði í fangvítinu á Grini
og þar mölvuðu þýsku gæslu'-
mennirnir úr honum sex fram-
tennur. .
Loks er komiS í næturstað —
til Osló. Konan mín hefir beðið
tvo tíma á stöðinni eftir mjer.
Hún kom fyrir sólarhring, en
ekki tókst henni að útvega gisti
hús fyr en á morgun. En jeg
á að fá að líggja það sem eftir
er nætur á dívan hjá kunn-
ingjafólki hennar hálftíma
gang frá járnbrautarstöðinni.
Engin bifreið, og sporvagnarn-
ir hættir að ganga.
Svo er haldið upp Karl Jo-
hansgate. Fólkið er ekki sofn-
að. Það var sigurhát^ð til heið-
urs sameinuðu þjóðunum í Osló
í dag, og dansinn. dunar enn
i Stúdentalundinum fyrir fram-
an þjóðleikhúsið.
Að morgni var sunnudagur
og ekkert hægt að' gera sjér til
gamans, nem'a áð skoða borg-
ina og fólkið. Manni verður
Ferðarolla frá Kaupmannahöfn
tii Hallin
Síðari grein
igdals
gengið upp að Möllergaten 19
— lögreglustöðinni. Þar situr
Quisling nú í kjallaranum og
hótar að kæra til konungs yfir
meðferðinni á sjer. Og þar eru
fleiri feigir menn, þó að dauða-
dómur þeirra sje ekki enn kveð
inn upp.
Næst er ferðinni heitið að
Victoria Terrasse, fyrrum stjórn
arráðsbyggingum Noregs, síðar
höfuðsetri Gestapo. Hornbygg-
ingin er jöfnuð við jörou eftir
enska loftárás, og víða brotríir
gluggar í þeim húsum, sem eft-
ir standa. Og loks skrepp jeg
út að Grini, til að sjá þennan
illræmda stað, sem nú heitir
Ila fengsel. Það er nú fullskip-
að þýskum illræðismönnum og
norskum föðurlandssvikurum.
Norðmenn eru hættir að tala
um nasista, nú heita norskir N.
S.-menn „landsvikere“ og þeim
er verr við það nafn en nas-
istanafnið.
Möllergaten 19, Victoria Terr
asse og Grini hafa undanfarin
ár verið illræmdustu staðanöfn
in í Noregi. Aðeins eitt sam-
heiti nær yfir þau. Golgata! Því
að þar hafa saklausir menn
verið pyntaðir og hrjáðir og
teknir af lífi.
En Osló sjálf er annars furðu
lík því sem hún var. Hjer hefir
ekkert verið bygt af íbúðarhús-
um á stríðsárunum, svo að hús-
næðisvandræðin eru orðin til-
finnanleg, því að talið var að
borgin þyrfti um 2500 nýjar
íbúðir á ári til þess að fullnægja
eftirspurninni. Þar er því mikið
verkefni fyrir höndum, þó að
það sje hlutfallslega enn meira
í bæjunum, sem brendir voru
til ösku í byrjun stríðsins, svo
sem Bodö og Kristianssund N,
Molde o. fl.
En það er, þó undarlegt megi
virðast, eitt fyi'irtæki, sem jafn
an hefir verið unnið að. Það er
Vigelandsminnismerkið á Tört-
berg, í Frognergarðinum, þetta
glæsilega safn líkneskja eftir
mesta listamann Noregs — heill
skógur af myndum í bronsi.
Þetta mikla listaverkasafn, sem
Oslóborg hefir kostað að öllu
leyti, er nú lapgt komið og
hefir ekki orðið fyrir neinum
miska á stríðsárunum. Víkinga-
skipin og þjóðmenjasafnið á
Bygdö fyrir utan borgina, er
óskemt, en Þjóðverjar stálu
ýmsum munum þaðan, eins og
úr söfnunum inni í borginni.
En kóngsgarðurinn á Bygdö og
heimili krónprinshjónanna á
Skógum hafa orðið illa úti. Þar
hafa forustumenn Þjóðverja
rænt og ruplað, ekki síst mál-
verkum og öðrum listaverkum,
svo og öllu borðsilfri, sem ekki
hafðitekis A ’ ma undan.
— í g rr 1 daga gengu
fjórtán hraðlesUr á viku frá
Osló til Bergen, nfl. daglest og
næturlest alla daga. Nú ganga
aðeins þrjár iestir á viku þessa
leið, en bráðum kvað daglest
eiga að fara að ganga alla virka
daga. En vörulestir ganga einn-
ig á nokkrum hluta leiðarinnar.
Jeg þurfti helst að vera nokk-
urn hluta mánudagsins í Osló
og ætlaði þvi að reyna að kom-
ast hálfa leiðina heim til mín
í Hallingdal um kvöldið með
vörulest, og gista á Hönefoss um
nóttina og korriast svo á leiðar-
enda morguninn eftir, því að
ella hefði jeg orðið að bíða til
miðvikudags. En nú korrt babb
í bátinn.
Leiðin frá Osló til Nesbyen
í Hallingdal er 194 km., en í
Noregi verður maður að fá lög-
regluleyfi til að ferðast lengra
en 75 km. Án lögregluleyfisins
fæst farmiðinn ekki keyptur.
Jeg af stað út á járnbrautar-
torg strax á mánudagsmorgun-
inn, því að þar var leyfaskrif-
stofan. Þar var þreföld biðröð,
á að giska rúmlega helmingi
lengri en mest er við bíóin í
Reykjavík á sunnudagsmorgn-
um. Og það kostar miklu lengri
tíma að fá leyfið og svara ýms-
um meira og minna fáránlegum
spurningum, en að kaupa sjer
bíómiða. Fjórir tímar voru það
minsta, sem hægt hefði verið
að sleppa með í bíó. Mjer var
sagt að það væri algengt að
fólk yrði að bíða 7—8 tíma til
þess að fá leyfi til að ferðast
þriggja tíma leið. — Það er járn
brautirnar, sem hafa fengið
þessu framgengt, til þess að
firra vandræðum á stöðvunum.
Þó að sagt sje, að Þjóðverjar
hafi ekki flutt norska járn-
brautarvagna úr landi, þá eru
þeir svo úr sjer gengnir eftir
illa notkun og ekkert viðhald,
að járnbrautirnar geta ekki
flutt nema rúmlega tíunda
hluta þeirra, sem vilja ferðast.
Og þeir eru margir. Flest fólk
hefir setið heima í fiihm ár, svo
að það er ekki nema eðlilegt
að það langi til að ljetta sjer
upp og heimsækja vini og- kunn
ingja nú, þegar vopnin hafa
verið lögð niður og ofsóknar-
möru Gestapo er Ijett af þjóð-
inni.
Jeg fór ekki inn í biðröðina.
Jeg átti að hitta Einar Skavlan
ritstjóra eftir skamma stund og
fór þangað, vonlaus um að
komast úr borginni fyrr en
miðvikudag — eftir tvo daga.
Sagði jeg honum mínar farir
ekki sljettar. „Okkur þykir
þetta nú ekki mikið“, sagði
hann og brosti. „Við höfúm
fimm ára æfingu í því, og finst
það orðið sjálfsagt. Jú, við höf-
um beðið, bæði eftir því og öðru
sem meira var um vert“. En
svo hjálpaði hann mjer. Hririgdi
til kimningja síns, Gilford for-
stjóra í Berg Hansens Rgjse-
bureau, og klukkan 4,30 kom
leyfið. Lestin fór klukkutíma
síðar, o§ jeg komst með.
Við höfðum beðið um gist-
ingu á Hönefoss símleiðis áður
en við fórum frá Osló. Þegar
á gistihúsið kom, var þar að-
eins til eitt rúm. í herbergi með
konu einni. Konan mín fór í
það, en jeg ranglaði út í bæinn
og leitaði fyrir mjer á öðru
gistihúsi. Þar reyndist þá að
vera bækistöð heimavarnariiðs
ins á Hönefoss. Jeg hitti ein-
staklega alúðlegan ungan mann,
og sagði honum í hvaða erind-
um jeg hefði komið. Hann bauð
mjer undir eins að sofa þarna
í herbúðunum, sagðist hafa
rúm í herbergi sínu, en sjálfur
ætti hann að vera á verði um
nóttina, svo að jeg gæti haft
hei’bergið einn. Síðan fór hann
með mig í eldhúsið þar sem
tvær stúlkur voru að smyrja
brauð, og tróð þar í mig eins
miklu af rúgbrauði og jeg gat
í mig látið, áleggið var spegi-
pylsa og hunang. Og mjólk
með, en hún var fágæt hjer um
slóðir. Og áður en jeg sofnaði,
kom hann til mín með sneisa-
fullan disk af smurðu brauði
og fulla mjólkurkönnu, til þess
að hafa til morgunsins. Jeg hefi
aldrei sofið í hermannaskála
fyrr, en var hrifinn af gestrisn-
inni hjá þessum fyrverandi skóg
armönnum Noregs, sem nú hafa
verið settir til þess að halda
uppi lögum og reglu.
Danmörku um ’ þessar mundir,
enda er það bannað. Allir sem
ferðast verða að hafa eitthvert
erindi. í Danmörku er ekki síð-
ur erfitt að ferðast en í Noregi.
Þar verður fóik að bíða á aðra
viku eða meir til þess að kofn-
ast frá Kaupmannahöfn til Jót-
lands. Fijótasta leiðin er að
fljúga til Álaborgar eða Árósa,
vegna þess að almenningur hef-
ir ekki efni á því.
Danskar járnbrautir og vagn
ar hafa orðið fyrir mikilli rýrn-
un á stríðsárunum, því að'Þjóð-
verjar hafa tekið mikið af vögn
um og spellvirki hafa verið
framin á brautunum af föð-
urlandsvinum. Sá árangur varð
m. a. af þessu, að þegar vopna-
hlje gekk í garð, áttu Dar.ir
miklar birgðir af landbúnaðar-
afurðum, svo að þeir hafa getað
miðlað Norðmönnum miklu af
smjöri og fleski. Þjóðverjar
höfðu ekki getað flutt út neitt
teljandi af dönskum afurðum
til Þýskalands vegná skemmd-
anna á brautunum í Darimörku
og Norður-Þýskalandi.
Samgönguleysið hefir haft
önnur áhrif og þau ekki síðúr
alvarleg en fólksflutningavand
ræðin. Dreifing matvöru um
landið má heita ógerleg. Þessa
dagana hefir t. d. verið metafli
á Mæri, af keilu og löngu, og
svo mikið borist á land, að afl-
inn skemmist, því að salt er
ekki til. En hjer austan fjalls
er mikil þurð á fiski, og það
lítið sem til fellst mundi þykja
óæti í Reykjavík. Ket sjest ekki
hjá þurrabúðarmönnum, nema
ef kalla skyldi þessar hnísukets
pylsur, sem hjer fást stundum,
ketmat. Þær eru slæmar, en
hjer hefir fólk vanist því að
skirpa aldrei bita út úr sjer þó
að óbragð sje að honum.
Síðasti áfanginn.
Klukkan sjö morguninn eftir
var svo lagt upp í síðasta áfang
ann til Nesbyen. Við mættum
á stöðinni hálftíma fyrr, en þá
var eini farþegavagninn í lest-
inni þegar fullsetinn. Framar
í lestinni var vöruvagn einn
j.,., . það verður vist talsvert langt
stor og þar var folk að streyma f” . .
Með bættum samgöngum lag-
ast þetta íljótlega, og bráðum
fara matvæli að berast frá öðr-
um löndum. En samgöngutækin
hafa gengið svo eftirminnilega
úr liðnum á stríðsárunum, að
inn. Við þangað. Þar hafði ver-
ið slegið upp sætum úr þykkum
borðum, og nóg rúm, þó að um
70 manns væri í vagninum.
Mjer þótti íróðlegt að reyna
þetta farartæki, því að það
hafði jeg aidrei reynt áður.
Vöruvagnarnir eru hastari en
farþegavagnar og sætin voru
auðvitað ekki þægileg, því að
maður var fljótur að fá „trje-
bragð í sitjandann“, sem Norð-
menn kaila svo. En það er nú
svo, að vagnar í sömu lest kom
ast allir jafnfljótt áfram, og
það var fyrir mestu.
Norðmenn kalla þessi farar-
tæki „kuvogner“, en það er
rangt. Kúavagnarnir eru þessir
litlu, sem á er málað: „40 menn
— 8 hestar“. En vöruvagnarnir
eru helmingi stærri. Og fólk
1 verður fegið að nota þá. „Neyð-
in kennir ... “.
Þessar smáglefsur úr ferða-
sögu minni ; ættu að gefa
nokkra hugmynd um, a.ð, það er
þangað til að þeim verður kipt
í liðinn aftur. Þess vegna eru
stóru hafnarbæirnir betur sett-
ir nú, en bæirnir inni í Igndi.
í Osló er t. d. talsvert af mjólk
núna, því að Svíar senda um
100.000 lílra af henni á dag til
Suður-Noregs. Og skípin eru
farin að koma úr erlendum höfn.
um. Áður hefir verið minst á
matarsendingar Dana til Nor-
egs. Það er yfirleitt aðdáunar-
vert hve hjálpfýsin er mikil
hjer á Norðurlöndum á tímum
neyðarinnar. Óg það kom við
hjartað í Dönum þegar norskur
skipstjóri sigldi með viðarfarm
hjer á dögunum til Kaupmanna
hafnar til þess að gefa Hafnar-
búum í þakkarskyni fyrir mat-
inn, sem kominn var frá Dan-
mörku áður. — í fyrradag kom
merkileg lest inn á Ráðhústorg-
ið í Osló. Það voru 29 bifreiðar,
hver með sinn „taglhnýting",
hlaðnar matgjöfum til Norð-
manna, osti, keti, smjeri og svo
ýmsum lyfjum, sem hjér var
mikil þurð á. Þessi lest kom
ekkl beinlínis hægi að ferðast, alla lc-iCi .iuroian frá Sviss og
sjer til skemtunar í Noregi og Framhald á 8. slðu.