Morgunblaðið - 30.09.1945, Blaðsíða 9

SunnudagTur 30. sept. 1945.
MORGUNBLAÐIÐ
9
Kreppan.
FYRIR heimsstyrjöldina var
dagsdaglega rsett hjer um
kreppu. Þá hjekk hjer allt á
horriminni eftir 12 ára óstjórn.
Framsóknarflokksins. Þá átti
þjóðin ekki að heíta mátti mál-
ungi matar, ríki sveitarfjelög
og einstaklingar i skuldum. Þá
varð hver maður að knjekrjúpa
einhverri Framsóknarnefnd, til
þess að fá að kaupa hvað lítið
sem var frá útlöndum. En af og
frá oft á tíðum, að það fengist
til landsins, sem nauðsynlegt
var til framleiðslunnar. Þá
hafði Eysteinn Jónsson og pólit-
ískir dátar hans hagrætt svo vel
því, sem þeir nefndu „hina inni
lokuðu kaupgetu", að kaupget-
an var orðin frámunalega lítil.
Þeir sem ráku útgerð voru sví-
virtir og ofsóttir fyrir það, að
þeir söfnuðu skuldum. En for-
ustumenn landbúnaðarins, eins
og formaður Búnaðarfjelags ís-
lands, fengu leyfísbrjef frá Al-
þingi til þess að losna við allar
skuldbindingar á fjármálasvið-
inu með því, að borga þetta 5
—10%, og þóttu þeim mun bet-
ur til forystu fallnir á sviði
búnaðarframfaranna, sem þeir
áttu minna upp í skuldir sínar.
Þetta var á árum hinnar ís-
lensku kreppu, kreppu innilok-
unarinnar, sem áttí rót sína að
rekja til þröngsýni og aftur-
halds Framsóknar og Timans.
Heimskreppan.
ÞEGAR litið er til heimsvið-
burðanna, horft fram hjá öldu-
róti í hugum manna hjer á
landi, þá blasir við augura hin
mesta kreppa og hrun, sem
dunið hefir yfir mannkynið síð-
an sögur höfust. Oft er litið
svo á, að þessi mikla heims-
kreppa stbfi af styrjöldunum
tveim, er háðar hafa verið á
þessari öld. Þetta er rangt. —
Styrjaldirnar-eru ekki orsakir
vandræðanna, sem dunið hafa
yfir mannkynið. Stýrjaldirnar
eru afleiðingar þess, hve þjóð-
irnar eru illa á vegi staddar.
Ekki er mismunandi stjórnar-
stefnum um að kenna, eins og
margir halda. Orsökin stafar
af því, að mannfólkið er að
verða villuráfandi sauðir. Til
þess að friður og velsæld komist
á í heiminum, þarf mannseðlið
að þroskast og brevtast.
Saga.
I LOK miðaldanna lærðu
menn að þekkja kraftinn í sjálf
um sjer. Þá hófst híð blómleg-
asta framfaratímabil. Hver upp
göítvunin rak aðra. Sú þróun
hefir haldið áfram, allt fram
á þenna dag. Menn reiknuðu út
fjarlægðir til stjarnanna, og
komust að innsta kjarna í heimi
atómanna. Mannsandinn rjeð
hverja gátu annari meiri í eðlis
og efnafraeði, gerþekkti allt
milli himins og jarðar, sem
hægt var að vega og mæla, svo
hvergi var Iengur til lófastór
blettur fyrir hin almátku dul-
mögn, er áður lifðu lifi sinu
í meðvitund manna og stjórn-
uðu að miklu leyti orðum og
gerðum kynslóðanna.
Þegar menn hurfu frá trúar-
lífi liðinna tima, og dýrkuðu
efnishyggjuna, ákölluðu skyn-
semina, þóttust þeir vera frels-
aðir úr miðalda myrkri hjátrú-
ar og hindurvilna. En menn
gættu þess ekki, að hjátrú og
villukenningar nýrra tegunda,
REYKJAVÍKURBRJEF
ginntu mannfólkið út á hættu-
legar brautir.
í gamla daga trúðu menn á
himnaríki og helvíti. Góðir
menn og guðhræddir fóru til
himna, hinir beina leið á vald
myrkrahöfðingjans í víti. Þessi
heimsmynd var ofur einföld og
óbrotin. Kynslóðir nýja tímans
brostu að hinum barnalegu trú
arkenningum, og töldu sjer trú
um að allir menn væru innst
í sálu sinni bestu skinn. Menn
fremdu ódæðis- og illræðis-
verk af heimsku sinni og ment-
unarskorti, en vendust af því,
með aukinni uppfræðslu. Ment-
unin átti að umbi'eyta heimin-
um í Pardís.
Reynslan.
SKYLDU menn úti í ófriðar-
löndunum brosa lengur að
gömlu trúnni á helvíti? Hafa
ekki miljónir manna og tugir
miljóna sjeð og reynt hvað er
helvíti á jörð? Hafa menn ekki
verið ofsóttir og limlestir, pínd-
ir og brenndir, eins og vítistrú
manna boðaði í gamla daga,
með þeim eina mismuna, að
það voru ekki beinlínis þeir,
er til þess höfðu sjerstaklega
unnið, sem liðu kvalir og ægi-
legan dauðdaga í píningarvjel-
um djöfulóðra manna.
Mannkynið hefir lært af
reynslunni, í fyrsta sinn á æfi
sinni hvernig kvalastaðir geta
sprottið upp á jörðinni af sama
tægi og sá, sem trúað fólk fyrr
á dögum hjelt að væri í undir-
heimum. Hvenær kemur að því,
sem allir þrá, að sköpuð verði
andstæðan, — alsælan, „himna-
ríki á jörð“.
Nú ættu menn að hafa lært
til fulls, að framfarir í tækni
geta ekki korhið. á öruggum
og varanlegum umbótum í
heiminum, nema þeim sje sam-
fara framför á hinu andlega
sviði. Upp þarf að vaxa nýtt
og betra fólk. Villimenn ísald-
anna drápu óvini sína með kylf-
um. Nútímamenn drepa óvini
sína rrieð sprengjum, þetta eru
framfarir tækninnar.
Nú verða þjóðirnar að læra
að hætta manndrápum. Læra
að lifa í friði. Heimurinn þarfn-
ast ekki að menn finni nýjar
aðferðir til eyðingar ög tortím-
ingar, heldur nýjar aðferðir til
þess að lifa saman í sátt og
samlyndi. Því annars er hætt
við að mannkynið sjálft tor-
timist þá og þegar undir rústum
þeirra glæsilegu bygginga, sem
reistar hafa verið á grundvelli
efnishyggjunnar.
Varanleg vcrðmaeti.
EF mannkynið á ekki að
lenda á beinum glötunarvegi,
þá verður mannsandinn að taka
stakkaskiftum. Mat efnishyggj-
unnar á lífsverðmætum hefir
reynst háskalegt tál. Reynt
verður að finna varanlegri lífs-
verðmæti að keppa eftir og
bvggja á. Þjóðir, sem hafa ját-
að kristna trú, hafa reynst van-
máttugar til þess að sýna trú
sína í verki.
Náunganskærleikurinn hefir
ekki reynst upp á margra íiska.
Hann hefir verið boðaðyr í
nokkrar aldir, en ekki fest ræt-
w,r í hiöftum þjóðanna, og ekki
komið til framkvæmda í sam-
fjelagi manna.
29. september 1945
Leitin.
ALLT þetta, sem hjer er sagt,
liggur ljóst fyrir sjónum manna.
Þó eru skoðanirnar harla skift-
ar um það, eftir hvaða leiðum
skuli leita út úr ógöngunum. —
Margir halda enn í dag, að
stjórnmálastefnur, sem byggj-
ast á fúafeni efnishyggjunnar,
geti leitt mannkynið til varan-
legrar farsældar. En þetta mun
reynast tálvon ein.
Á undanförnum árum hafa
skolast hingað til landsins!
margskonar pólitískar stefnur.
Hafa landsmenn verið fóthvat-
ir við að ganga á þann reka,
og fáir þóttst menn með mönn-
um, nema þeir gleyptu í sig
einhvern þeirra margvíslegu
pólitísku ,,isma“, sem þeir hafa
fundið á fjörunni.
En meira mannsbragð væri
að því, ef við íslendingar, þó |
fáir sjeum, reyndum að meta!
hinar aðfengnu stjórnmála- j
stefnur á eigin vog, og kapp-
kostuðum að finna þá stjórnar-
háttu af sjálfsdáðum. sem best
hentuðu þjóðlífi voru og at-
vinnuskilyrðum, ljetum þá
spretta upp úr okkar eigin jarð-
vegi. Lærðum af sjálfum okk-
ur, hvernig við gætum best lif-
að saman í eindrægni og friði
til farsældar landi og þjóð.
Þeim mun hlálegri er þjónk-
un íslenskra manna við erltnd-
ar stjórnmálastefnur, sem þær
eru aðfluttar frá ólíkari þjóð-
um og staðháttum. Verður sú
eftiröpun þó fyrst bjálfaleg,
þegar menn ganga svo langt að
setja erlenda stjórnmálamenn í
einskonar trúarinnar hásæti og
dýrka þá eins og jarðneska
guði. Slik manndýrkun var ein
undirrót Nasismans.
Rógskrif Tímans.
EFTIR að Timinn hefir í allt
sumar birt tugi dálka vikulega
af rógskrifum um kaupstaðar-
búa og alla þá, sem fylgja ekki
skemdastarfsemi Framsóknar-
flokksins í landsmálum, kemst
ritstjórinn nýlega að þeirri nið-
urstöðu, að „eigi megi takast að
vekja sundrung og fjandskap
milli bænda og annara vinnandi
stjetta“ í landinu.
Það er rjett eins og Tímatóti
finni til þess gegnum ofsóknar-
æðið og rógsákafann. að eitt-
hvað kunni að vera bogið við,
að etja saman stjettum þjóð-
fjelagsins. Þó snýst svo að segja
öll ritstjórn hans um þetta eina
atriði: Að vekja úlfúð og hatur
milii bændastjettarinnar og
kaupstaðarbúa. Er þar ekkert
tækifæri látið ónotað. Þegar
Þórarinn þefar uppi einhverja
setningu í blöðum, sem hægt
er að snúa út úr, á þann hátt,
að fram komi óvingan i garð
bændastjettarinnar, þá gleðst
Tóti í.hjarta sínu og skrifar
dálkafyllu sína í Tímann. —
„Gjafir eru yður gefnar“. seg-
ir hann. Þetta eða hitt er um
ykkur sagt. bændur góðir. Þið
eruð ekki menn með mönnum,
ef þið nú ekki fyllist heift óg
hatri gegn því fólki, ftem elur
aldur. sinn við sjávarsíðunp! —
Þannig skrifar Tóti og aðrir
Tímápiltar.
hann geti staðið sig við að selja
mjólkina frá Korpúlfsstöðurc
Mætti vafalaust fá þar vísitölu
í mjólkurverði, sem yrði bæj-
arbúum í hag.
Grímsvötn.
ÞAÐ hefir komið í ljós, að
sumt fólk furðar sig á því, hve
Gjafirnar.
ÚT AF öllu „gjafa“-tali Tím-
ans, dettur manni í hug, hvort
ekki væri rjett að efna til grand
gæfilegrar athugunar á þjóðar-
búskapnum öllum, til sjávar og jarðfræðingar okkar hafa mik-
sveita, i þeim tilgangi, að fá úr jinn áhuga á, að fylgjast sem
því skorið, hve mikið hver at- | best með Skeiðarárhlaupum, og
vinn’ugrein leggur til sameig- því, sem gerist á eldstöðvun-
inlegra þjóðarþarfa. Þessi í'eikn
ingsskil yrðu síðan lögð til
grundvallar, þegar ákveðin eru
framlög ríkisins til framgangs
og styrktar hverri atvinnustjett,
Þá yrði ekki lengur hægt að
um við Grímsvötn í Vatnajökli.
En þetta er bæði skiljanlegt
og sjálfsagt. Því þessar eldstöðv
ar eru hinar einu á norðurhveli
jarðar, þar sem gos eru tíð,
undir jökli. Mörg atriði í jarð-
tala um neinar ,,gjafir“ nema í sögu landsins, sem enn eru vafa
óeiginlegri merkingu. Fram- j atriði, skýrast fyrir jarðfræð-
sóknarflokkurinn hefir »vísað ingum, þegar þeir vita með
veginn í þessu efni. Þegar börf fnllri vissu og nákvæmlega
var á samstarfi stjórnmálaflokk hvernig gos haga sjer, undir
anna. þá tók hann sig út úr og ‘ jökulbreiðum. Því á ísöld hafa
neitaði öllu samstarfi. Forustu- J slík gos verið tíð, bæði hjer og
menn þess flokks reyna að annarsstaðar. Grímsvatnagosin
fleka bændur til fylgis við þessa eru því. einskonar eftirstöðvai
einangrunarstefnu. Þeir bænd- frá ísaldargosunum, þetta er
ur, sem aðhyllast forustu Fram- eini staðurinn, þar sem jarð-
sóknar að þessu leyti, ættu líka fræðingar geta gengið í skóla
að fylgja hinni fjármálalegu ! reynslunnar í þessu efni. Full-
einangrun, vinna að því að fá komin þekking á Grímsvatna-
sem mest aðskilinn fjárhag við gosum og Skeiðarárhlaupum
aðrar stjettir landsins. — Þá hefir mikla þýðingu fyrir jarð-
fylgdu bændur þeirri gömlu og
góðu reglu, að búa að sínu og
þyrftu ekki að sækja neitt til
annara. Þá myndu bændur upp
skera hina fylstu ávexti af ein-
angrunarpólitík Tímamanna.
Tvær greinar.
TÍMARITSTJÓRINN og Hall-
dór Kiljan Laxness rithöfundur,
hafa stundum verið ósáttir,
þegar þeir hafa rætt um land-
búnaðarmálin. í síðastliðinni
viku hafa skoðanir þeirra, í
mjög mikilsverðu máli, hneigst
í sömu átf.
Þeir ræða um mjólkurfram-
leiðsluna og beina báðir hugan-
um að nærsveitum Reykjavík-
ur, að þangað sje að leita úr-
íausnar í því efni. Kiljan vill
gera nýrækt svo mikla í ná-
grenni höfuðstaðarins, og reka
þar svo mikla mjólkurfram-
leiðslu, að öll mjólk, sem bæj-
arbúar þurfi, verði framleidd
vestan Olfusár. En ritstjóri Tím
ans spyr hversvegna Reykvík-
ingar framleiði ekki ódýra
mjólk handa sjer á Korpúlfs-
stöðum.
Kiljan gleymir því í grein
sinn, hvar eigi að fá bændur og
búalið í hinar nýju sveitir. En
Tíminn, sem ætti þó að vera
kunnugri búskaparmálum, en
skáldið, virðist líta svo á, að
100—120 kúatún sje nægileg
ræktarjörð, til þess að fram-
leiða þar mjólk handa 45—48
þúsund manns. En meiri mjólk-
urpeningur er ekki fóðraður á
Korpúlfsstöðum einum. Hefir j anum 1:100.000. Með þessu er
Tíminn gert sjer tíðrætt um lokið merkiiegu verki, sem
mjólkurframleiðsluna á Korp- staðið hefir yfir í nálega hálfa
úlfsstöðum og haldið því fram öld. og er hið mesta, sem dansk-
af heimsku sinni, að þaðan gæti ir menn gerðu hjer allan þann
höfuðstaðarbúar fengið næga tima. sem ísland var í stjórn-
mjólk og góða í staðinn fyrir málasambandi við Danmörku.
samhellinginn. Með því að sex- I Danir áttu upptökin að mæl-
tugfalda Korpúlfstaði hjer ingum þessum, kostuðu þær
nærlendis, eins og Kiljan held- framan af, unnu að mestu leyti
ue fram, færi þetta að vera að mælingunum og höfðu á
hægt. Kannske Tímamenn geri hendi uppdrættina. Með upp-
það að sinni stefnu í mjólkur- dráttum þessum er fengin
! málunum og láti bændur í aust grundvallarþekking á landa-
ursvéitum una sjer við aðra fræði íslands, sem er þjóðinni
. framleiðslu? Eða vill Tíminn að ómissandi. Væri vel ef forstöðu
! nýmjólkurverðið til almennings mönnum . láridmælingástarfs
Jverði miðað við það verð, sem þessa væri sýndur sómi og
jReykjavíkurbær reiknar að,verðugt þakklæti fyrir.
fræði íslands og ýmsra annara
landa.
Margt er enn t. d. órannsakað
í sambandi við vatnsmagn
Skeiðarárhlaupanna. Almennt
er álitið, að hinn feikilegi vatns
flaumur sje kominn til við
bráðnun úr jöklinum. En erfitt
er að sætta sig við þá skýringu.
Því hlaupin koma alltaf á und-
an gosunum. Ef jökullinn á að
hafa bráðnað svo mjög, þá
þyrfti gosið að vera komið af
stað löngu áður en það brýst
upp úr jöklinum.
Erfitt er líka að skýra það,
hvernig svo mikil kynstur af
ís geti bráðnað á skömmum
tíma, sem þyrfti til þess að
mynda vatnsflaum hlaupanna.
Hitamagnið í gosunum virðist
ekki nægja til þess.
Það er alment álit jarðfræð-
inga, að mikill hluti af móbergi
landsins sje myndaður við gos
undir jökli. Og við Grímsvötn
sje móberg enn að myndast. En
móbergsmyndunin er ein mesta
ráðgátan í jarðfræði íslands. Þó
dr. Helgi Pjeturss á sínum tírna
varpaði ljósi yfir þann þátt jarð
fræðinnar, er þar ýmislegt
óskýrt enn.
Uppdrættir Islands.
KOMNIR eru nýlega til lands
ins uppdrættir þeir, sem her-
foringjaráðið danska hafði ekki
lokið við af íslandi, áður cn
stríðið skall á. Eru nú fengnir
uppdr. yfir alt landið, bæði
öræfi og sveitir í mælikvarð-