Morgunblaðið - 15.01.1946, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 15. jan. 1946
MORGUNBLAÐIÐ
ÞOKUKLJÚFURI n n
F.in af uppgötvunum þeim, sem hjálpuðu banda-
mönnum til að vinna stríðið
ÞAÐ HORFÐI illa fyrir banda ur í þokugeilina þar og lent' breið og ná að minsta kosti 30 bjarmans og reyksins, að þarna notuðu „Fido“-stöðvarnar 125
mönnum í jólavikunni 1944
þegar Rundstedt braust í gegn
um herlínu þeirra við landa-
mæri Belgíu. Hætta var á því,
að hernum myndi takast að að-
skilja heri Breta og Bandaríkja-
manna. Þessari hættu varð ekki
afstýrt nema með því, að hin-
ar stóru árásarflugvjelar banda
manna gæti skakkað leikinn.
Flugvjelar þessar voru í Eng-
landi, en yfir því landi grúfði
vetrarþokan eins og kolsvartur
mökkur, versti óvinur flugvjel-
anna. Rundstedt vissi vel hvað
hann var að gera er hann valdi
skammdegið til þess að hefja
sókn.
En Þjóðverjar vissu ekkert
um „Fido“, hina snjöllu upp-
finningu, sem klauf þokuna
eins og Móses klauf Rauðahaf-
ið forðum. „Fido“ er ein af
merkustu úppgötvunum stríðs-
tímans og hafði verið reynd
með góðum árangri í Englandi
síðan í nóvember 1943. En nú
reyndi fyrst alvarlega á hana.
Langan undirbúning og mikil
heilabrot kostaði það að koma
heilu og höldnu. Að því sinni metra upp í loftið.
bjargaði „Fido“ þannig 1060
flugmönnum og flugvjelum
er voru 50 miljón dollara virði.
væri stórkostlegur eldsvoði. miljónir litra af bensíni í stríð-
Næstu mánuði gerðist kvo inu, og það kostaði um 12 milj.
'það, sem alla furðaði á, að eng- dollara. En af reynslunni hafa
MAÐUR er nefndur dr. A. O. jnn þokudagur kom í Graveley. menn lært að það er hægt að
Rankhine. Hann var einn af for gn agfaranótt 17. júlí skall þar draga úr þessari eyðslu og
stjórum Anglo Iranian Oil Com yjjr sófsvört þoka og þá var minka kostnaðinn við „Fido“-
FORSAGA „Fido hófst á önd pany, og einn af ráðgjöfum komjn sú þráða stund að vita stöðvarnar að miklum mun.
verðu* árinu 1942. Um þær Lloyds. Einn dag var hann að hvernig „Fido“ dygði. Bensín- Enginn efi er á því að „Fido“
mundir fóiust fleiii bieskar .fesa þýska vísindalega ritgerð, (jæiurnar voru settar i gang og mun hafa mikla þýðingu fyrir
flugvjelai í lendingu, heldur (sem skrifuð var nokkru fyrir eiharnir kveiktir. Ekkert gerð- flugferðir á friðartímum. Dimm
en Þjóðveijum tókst að skjóta ^ stríð. Þar rakst hann á lýsingu jsh Menn voru sem á nálum þoka neyðir þá ekki áætlunar-
nihur' , u Þvb hvernig mönnum hefði effírvæntingu. En alt í einu flugvjelar til þess að halda
Churchill þótti það leitt að , tekist að, hita upp loftið yfir fór þokan að iyftast fra renni- kyrru fyrir.
missa svo marga flugmenn, og storu svæði með því a3 gera brautinni og eftir sj0 mínutur Á flugvellinum í Staines hafa
sjerstaklega tók það hann sáit eih ait f kring um það. Þarna sflu menn unp j heiðan himin. Englendingar nú komið upp
að hugsa til þess að þeir skyldu var lausnin! Og þegar í stað | Bennet flugmarskálkur stökk nýrri gerð af „Fido“, sem tekur
bíða bana eitir að þeii væiu ,voru gerðar tilraunir í þessa átt. Upp j sprengjuflugvjel og hóf þeirfi eidri fram, og verður
komnir heim, eftir að þeir höfðu J Aldingarðaeigendur í Kent voru sig tij flugs upp ur geilinni. notuð í þágu farþegaflugvjela.
sloppið ur dauðans kverkum í beðnir að lána- hitunartæki sín, Báirastirnar voru slöktar og En á þessum fugvelli er talið'
sem þeir höfðu til þess að verja rjett a eftir grúfði þokan kol- að sje að meðaltali 60 dimmir
ávaxtatrjein fyrir frosti. Hið svort yfir rennibrautinni. Hafði þokudagar á ári.
mikla járnbrautarfjelag . Lon- þag- ageins Verið tilviljun að Þokukljúfurinn var fundinn
don, Midland & Scottish Rail- ; þokunni 1 jetti um stund? Aft- upp af bráðri hernaðarlegri
way Co., var fengið til þess að.ur voru baiin kveikt og aftur nauðsyn. En eins og margar
smiða geisrstóra koksofna, en opnagist gen { þokuna. Bennet aðrar uppgötvanir, sem þjóðirn-
sveif þar niður og lenti. Þrisvar ar eru svo að segja knúar til
loftorustum og skothríð yfir
Þýskalandi. Hann vissi að til-
raunir höfðu verið gerðar til
þess að dreifa þoku, og að þær
höfðu allar mistekist. En nú
skrifaði hann öllum hestu hern-
r
aðarsjerfræðingum og vísinda'- , Inperial Chemical Industues
mönnum og skoraði á þá að Ltd. útbjó fjölda af oftskrúfum.
finna einhver ráð til þess að Sem áttu að blása hitanum inn
eyða þoku yfir flugvöllunum. yfir flugbrautirnar.
Allir þessir sjerfræðingar svör-
uðu því að þetta væri ómögu-
„Fido“ upp, en í sjálfu sjer er iegt. þag þýddi ekki neitt fyrir þeir Geoffrey, Lloyd og sam-
uppfinmngin akaflega einföld.' dauðlega menn að berjast gegn verkamenn hans nótt og dag að
I gamalli og stórri vatnsþró
Staines, utan við London, unnu
„Fido“ er röð af bálum, sem
kynt eru umhverfis flugvellina.
Þarna er kynt með bensíni, sem
breytist í gas. Um leið og kveikt
er veltur upp kolsvartur reyk-
ur, en er bensínið breytist í gas
við hitann, logar það skært
náttúruöflunum.
i því að kynda elda, og höfðu
Lendingarslysunum fjölgaði. fjölda verkamanna sjer til að-
Margar nætur fórust fleiri stoðar. Á 1000 metra langri
flugvjelar í myrkri yfir Eng- braut var annarsvegar samfelt
landi, heldur en skotnar voru koksbál, en hinsvegar var ben-
niður yfir Þýskalandi. En Chur síni brent. Hinn 4. nóvember,
Jchill var ekki á því að gefast eða 39 dögum eftir að Churchill
og reyklaust. Af þessu verður; upp j Septembermánuði 1942 ' sneri sjer til Lloyds, sást fyrsti
afskaplegur hiti sem leysir upp j skrifaði hann Geoffrey Lloyd ! árangurinn. Þá tókst að kljúfa
vætuna í þokunni, og á þennan ragherra, sem þá hafði látið þoku í Moody í Hampshire. —
hátt klofnar þokan yfir flug- i smiga eldspúandi skriðdreka og Eldsneytið var bensín og geilin,
vellinum. Nafn sitt fjekk Fido onnur eldvopn til að verjast sem myndaðist var um 50
af fyrstu bókstöfunum í „Fog ^ innrás, og bað hann að taka j metra löng og náði 25 metra
Investigation Dispersal Opera- ^ máhg tii meðferðar. j Upp í loftið. Sama dag tókst
ti°n“ en svo nefndist nefnd sú, | Lloyd brást svo við þessu að þeim lijá Staines líka að kljúfa
þoku og kokseldum.
I ystuna í öllum tilraunum. Hann Af kokseldunum kom minni
| safnaði að sjer 500 vísindamönn reykur heldur en af bensín-
Á þennan hátt tókst hernaðar um hjá ríkisstofnunum og einka eldunum, en það tók langan
sem vann að því að uppgötva hann ákvað að hafa sjálfur for-
þessa aðferð við að kljúfa þok- '
una.
flugvjelum Breta og Bandaríkja fyrirtækjum. Þeir byrjuðu á
manna að hefja sig til flugs Því að rannsaka alt, sem reynt
og lenda hversu dámm |sem .hafði verið áður i þessu efni.
þokan var. Og á þennan hátt Daglega voru haldnir fundir og
tókst bandamönnum að gera þangað komu verkfræðingar,
þær loftárásir á her Rundstedts veðurfræðingar vísindamenn og
og vegi að baki hans, að sókn- ! flugmenn til að bera saman ráð
in fór út um þúfur, og þar með sín.Margt bar á góma.Talað var
var fullnaðarósigur Þjóðverja um að reyna sterkar hljóðbylgj
innsiglaður.
ur, rafmagnsútrás, ýms efni sem
En það var eigi aðeins í þgtta drekka í sig vatn, kæliloft,
eina skifti sem „Fido“ kom að þjettiloft — svo að minnst sje
gagni. Áður höfðu flugmenn-
irnir oft orðið að halda kyrru
fyrir- dögum saman, vegna þess
að ekkert sást fyrir þoku. En
eftir að þokukljúfurinn kom,
var það engum vanda bundið
að fljúga þótt þoka væri alt um
kring. Yfir flugvellinum mynd-
aðist geil í þokuna og náði oft
upp úr henni svo að sá í stjörnu
bjartan himin. Ofan í þessa
á nokkrar uppástungurnar. Og
tilraunir voru gerðar með alt
þetta.
Frá unphafi voru samt allir
sjerfræðingarnir sammála um
það, að hiti væri bestur til þess
að eyða þoku. Það er kunnugt
að aldrei er þoka þegar heitt er
í veðri. Þokan orsakast af því
að loftið kólnar svo, að rakinn
í því þjettist og verður að gufu.
tíma að koma upp kokseldun-
um og þurfti fjölda manns til
þess að sjá um þá. Af bensín-
inu lagði svo þykkan reik, að
hann var litlu betri en þokan,
en það var fljótlegra að nota
það, og svo mátti taka það úr
bensínleiðslum flugvallanna fyr
irhafnarlaust. Það varð því úr
að halda áfram
með bensínið.
tilraununum
sinnum var þessi tilraun end- að gera á ófriðartímum, mun
urtekin og þrisvar sinnum ilaug hann koma mannkyninu að
Bennet upp úr þokuhafinu og miklu gagni á friðartímum og
aftur niður úr því í gegn um bjarga mörgum mannslífum.
þessa geil, sem mennirnir höfðu * * •
búið til. Þá var það auðsjeð að
uppfinningin bar tilætlaðan ár-
angur.
★
C-HURCHILL gaf nú skipun
um það, að þokukljúfum skyldi
komið fyrir á sex flugvöllum
áður en vetrarþokurnar byrj-
uðu. Aðfaranótt 20. nóvember
1943 bjargaði „Fido“ dífi flug-
manna í fyrsta skifti. Þá lentu
fjórar Halifax sprengjuflugvjel
ar á flugvelinum í Graveley
heilu og höldnu, en um gjörvalt
landið var þá svo sótsvört þoka
að hvergi var lendandi, nema
í þessari tilbúnu „Fido“-geil.
Tíu mínútum eftir að bálin
höfðu verið tendruð greiddist
þokan svo sundur að menn á
flugvellinum sáu stjörnur gegn
um þokuhafið.
Á öðrum flugvelli skeði það
seinna að „Fido“ var látið kljúfa
þokuna, svo að fugvjel gæti
lagt á stað til að njósna um
kafbát, sem menn höfðu orðið
varið við. Einmitt um sama leyti
| bar þar að Lysanderflugvjel, land 0§ Júgoslavía.
' með biluð loftskeytatæki. Hún j Skyldur og rjettíndi einstakl-
Franihald af 1 síðn
ið á laugardag fengu hvorugir
nægt afl atkvæða (2/3) til þess
að komast í síðasta (18.) sætið
í ráðinu. — Fulltrúar Banda-
i ríkjanna og Júgóslavíu þökk-
! uðu þessa ráðstöfun, og kváðu
j hana lýsa vel samstarfsvilja og
| lipurð Nýsjálendinga. I sama
streng tók Noel Baker, innan-
ríkisráðherra Breta, sem bauð
Júgóslava velkomna í ráðið. -—-
Júgóslavar voru síðan kosnir í
ráðið með 45 atkv. Nýsjálend-
igar fengu 3. — Þá fór fam at-
kvæðagreiðsla um það, hverjar
þeirra þjóða, sem ráðið skipuðu,
ættu að sitja þar til 3 ára, hverj
ar til 2 og hverjar 1 árs. Urslit
urðu þau, að sæti til 3 ára ciga
Kína, Peru, Frakkland, Chile,
Kanada og Belgía. Til 2 ára
Rússland, Eretland, Indland,
Noregur og Tjekkóslóvakía, en
til 1 árs Bandaríkin, Libanon,
Columbia, Ukraina, Grikk-
geil steyptu flugvjelarnar sjer Ef takast mætti að hita loftið
þegar þær ætluðu að lenda. —
Einu sinni kom hópur amer-
ískra flugvjela úr árásarför. Þá
var svo þjett og sórsvört þoka
yfir Englandi að hvergi var við-
lit að lenda. Þá var „Fido“ sett
í ga-ng hjá Woodbridge, vara-
flugvellinum í Suffolk og eftir
3 klukkustundir höfðu 106 á-
rásarflugvjelar stungið sjer nið-
aftur þá mundi gufan leysast
upp og þokan hverfa. En vand-
inn var sá að geta framleitt
nógan hita til þess að hita upp
loftið yfir svo stóru svæði sem
nýtísku flugvöllur er. — Hin
minsta þokulausa geil, sem
hægt var að komast af með,
sögðu flugmennirnir, þurfti að
vera 1000 metra löng, 50 metra
NÚ var lausn þessa vanda-
máls orðin mjög aðkallandi.
Ameríski flugherinn jókst dag-
lega, og breski flugherinn var
nú orðinn svo öflugur að hann
hafði verið að sveima fram og inga og þjóða.
aftur til að leita að lendingar- | Að þessum kosningum lokn-
stað. Um leið og flugmaðurinn um, tók fulltrúi Kuba til máls.
sá geilina í þokuna, steypti hann Sagði hann, að þjóðirnar væntu
jsjer þar niður á flugvöllinn. í þess, að bandalagið ljeti frá sjer
issma bili voru eldarnir slöktir fara yfirlýsingu varðandi skyld
og enginn tók eftir honum. Lend ur og rjettindi einstkalinga og
gatgertþúsund-flugvjela-árás- ingin tókst þó slysalaust’ en rlkía. FuUtrúi Ukrainu tók
ir á hverri nóttu, ef þokan,Um leiS seig Þokuhaílð saman míög i sama streng, en sagði
hamla^i ekki - I aftur, og var þokan svo dimm málið svo umfangsmikið, að
að flugmaðurinn var að viilast ekki væri unt að ræða það á
í tvær klukkustundir áður en almennum fundi að svo stöddu,
hann næði tali af mönnum og en hinsvegar væri vissulega
gæti tilkynt komu sína. . rjett að taka það til meðferðar,
. ! er færi gæfist. Fulltrúi Kuba
ÞEGAR stríðinu lauk voru fjehst á þetta sjónarmið.
„Fido“-þokukljúfar á 15 flug- Ritfrelsisskrá.
Ákveðið var að gera fulln-
aðartilraun með ,.Fido“ á her-
flugvelli. Var valinn flugvöll-
urinn í Graveley í miðju Eng-
landi, því hann var illræmdur
fyrir það hvað þar var þoku-
gjarnt. Bálofnum var raðað
bæði umhverfis rennibrautina
og lendingarbrautina. Og þegar
fyrsta allsherjarbálið var kynt
þar í janúar 1943, þá brá svo
við, að allir slökkviliðsbílar í
50 km. umhverfi komu þjótandi
þangað fullvissir um það, vegna
völlum í Englandi og einum
flugvelli á meginlandinu.
Fulltrúi Filipseyinga lagði til,
að bandalagið athugaði, hvort
Því ber ekki að neita, að . ekki væri tiltækilegt, að stofna
þetta er dýr útbúnaður. Til. til alþjóðaráðstefnu til um-
dæmis má geta þess að hver | ræðna og útgáfu yfirlýsingar
„Fido“stöð eyðir 350,000 lítrum j um óskorað ritfrelsi. Góður róm
af bensíni á klukkustund. Alls j ur var gerður að þessu.