Morgunblaðið - 15.01.1946, Blaðsíða 11

Þriðjudagur 15. jan.' 1946
MORGUNBLAÐIÐ
11
&óL
men
tir:
Símon í Norðnr
Ný skáldsaga eftir
Elinborgu Lárusdóttur
Ný skáldsaga eftir El-
ínborgu Lárusdóttur.
Bókaútgáfan Norðri,
1945.
FRU Elínborg Lárusdóttir er
afkastamikill rithöfundur. — Á
síðastliðnum áratug hafa kom-
ið út eftir hana tíu bækur. —
Símon í Norðurhlíð er sú ellefta
Satt er það að vísu, að eigi verð
ur skáld metið eftir bókafjölda
og blaðsíðutali. Eigi að síður
verður það að teljast afrek að
skrifa svo margar bækur á
jafn skömmum tíma og þurfa
þó jafnframt margháttuðum
öðrum störfum að gegna. Slíkt
gera ekki aðrir en þeir, sem
eiga ríka skáldhneigð og finna
hjá sjer sjerstaka þörf til að
fullnægja henni.
Jeg hygg, að eigi sje ofmælt,
þótt sagt sje að frú Elínborg
njóti sívaxandi vinsælda hjá
þjóðinni fyrir ritverk sín. Per-
sónur þær, er hún sýnir lesend
unum, eru margar sjerkennileg
ar, ekki síst förumennirnir
hennar, sem mörgum verða
minnisstæðir. Yfirleitt er gam-
an að kynnast fólkinu hennar
Elínborgar. Það er hispurslaust
og blátt áfram og manni verð-
ur ósjálfrátt hlýtt til þess, fylg
ist með kjörum þess, blíðum og'
stríðum, tekur þátt í gleði þess
og sorgum og saknar þess að fá
ekki enn fleira um það að vita.
Svo er og um sögupersónurnar
í síðustu sögunni hennar Símon
í Norðurhlíð. Þegar maður legg
ur frá sjer bókina að loknum
lestri, finnst manni, að hún hafi
verið of stutt, og maður hefði
kosið að fá að kynnast miklu
nánar fólkinu þar, ekki síst
Steingerði konu Símonar. — En
máske gefst okkur færi á því í
næstu bók frú Elínborgar.
Símon í Norðurhlíð er draum
lyndur maður, viðkvæmur og
áhrifagjarn. Hann hafði þráð
að mega ganga menntaveginn
og alið í brjósti nokkra metnað-
ardrauma í því sambandi. En
örlögin skipuðu honum annan
sess, fyrst vinnumannsins og
síðan einyrkjans á litlu býli,
Norðurhlíð.
Hann ann Steingerði konu
sinni, þó þau sjeu gerólík að
skapgerð og eigi fátt sameigin-
legt. Hún hugsar fyrst og fremst
um raunveruleikann og hina
efnalegu afkomu. Hann lifir í
draumheimum sínum, en slær
þó engan veginn slöku við
störfin, og búskapinn á litla ný-
býlinu þeirra í Norðurhlíð
blómgast framar öllum vonum.
En skyndilega dregur bliku á
löft.
Spákaupmenn, veraldarvanir
og með glæsibrag hið ytra, fara
ujn sveitina og ginna bændur
til þess að skrifa á víxla og
ganga í ábyrgðir og heita þeim
skjótfengnum gróða. Þeir koma
að Norðurhlíð og hitta Símon
heima, hella í hann víni, og fá
hann með fortölum og fagur-
gala til þess að skrifa á háan
víxil. Hann treystir þeim í ein-
feldni sinni og sakleysi,, metn-
aðardraumar hans fá nýjan byr
undir vængi. Hann trúir því,
áð innan skamms verði har.n
ríkur maður.
Það kemur því yfir hann eins
og reiðarslag þegar víxillinn
fellur á hann, og hann er orð-
inn" öreigi. Steingerður, kona
hans, getur ekki varist þess að
láta nokkur beiskjuorð falla
vegna ógætni hans. Áfallið
verður þrefalt. Hann tapar öllu
í senn, eignunum, vonunum um
framtíðargæfu og metorð í
sveitinni — virðingu og trausti
þeirrar konu, sem hann ann. —
Þetta verður honum ofraun.
Hann lamast á sinni og strýkur
að heiman. Hjer lýkur fyrra
þætti sögunnar.
Síðari hlutinn segir frá flakk
aranum geðbilaða, Símoni í
Norðurhlíð. í sjúkri ímyndun
hans rætást draumarnir um
metorð og frama. Hann nefnir
sig dönsku nafni, Peter Elías-
sen, er handgenginn sjálfum
konunginum og hefir mikilvæg
' um hlutverkum að gegna, hvar
sem hann fer. En þessum geð-
| bilaða manni tekst að koma
furðu miklu til leiðar, ekki síst
^ á prestheimilinu, þar sem hann
j dvelur lengst — því að hjartað
er gott, þrátt fyrir alt.
Síðasti kafli sögunnar segir
frá því, er hinn konunglegi hirð
j meistari Peter Elíassen leggur
I út í hríð og náttmyrkur til þess
; að sækja meðal handa veikum
naumindum heim á prestsetrið
* með meðöiin. En þá er þrek
hans þrotið. Hann fárveikist, en
í óráðinu finnur hann aftur
sjálfan sig. Hann sjer heim til
æskustöðvanna. Hann sjer litla
heimilið í Norðurhlíð. Hann sjer
Steingerði og Matta litla, dreng
inn þeirra. En svo hverfur alt
í móðu. Framundan blasir við
langur vegur. Og vagn með
hvítum fákum bíður eftir hon-
um til þess að flytja útlagann
heim.
Það verður að vísu ekki sagt,
að þessi bók sje gallalaus eða
heilsteypt listaverk. En margir
kaflar í bókinni eru prýðilega
vel gerðir. Jeg las hana með
ánægju. Yfir henni er hlýr,
mjúkur og heillandi blær. Það
var ekki laust við að hún minti
mig ofurlítið á sumar sögur
sænsku skáldkonunnar Selmu
Lagerlöf. Mjer leið vel eftir lest
ur hennar, og svo hygg jeg fleir
um muni fara.
S. V.
erk sögupersónn: Sjeru Gylfi
HVAÐ ER ÞAÐ, sem gerir
sögubók að merkri bók? Hvað
er það, sem gefur lífinu gildi,
hvort sem er lífið í heimi raun-
veruleikans eða í veröld skáld-
verkanna? Það er persónuleik-
ur manna. Það er persónuleikur
sögupersónanna, sem gerir sögu
bækurnar merkar Jeg tel þess
vegna þrjár bækur eftir Guð-
mun Daníelsson: Eld, Sand og
Landið handan landsins meðal
merkustu sögubóka, sem jeghef
lesið nýlega. í þessum bókum
skipar ekki,- eins og í sumum
fyrri bókum Guðmundar, nátt-
úran eða ytra borð atburðanna
öndvegissess, heldur maðurinn.
Hið mannlega, bið' innra líf
manna hefir í þessum bókum
brotist til valda í.skáldheimum
Guðmundar Daníelssonar. —
Mannssálin er þar höfuðvið-
fangsefnið.
Jeg vil nú fara íáeinum orð-
um um einn af persónuleikum
þessara bóka, prestinn Gylfa. -—
Hann er þjónandi prestur í
sveitaprestakalli, draumlyndur,
mannvinur. Unnusta hans heit-
ir Sólveig Sauðdal og er dótt-
ir Gerðar, ráðskonu hans. En
unnustan dvelur ekki með elsk
huganum. Sólveig hefir beðið
dauðans í tiu ár í fjarlægu
sjúkrahúsi. í meðvitund prests
ins birtist hún þegar í upphafi
sögunnar eins og helgisögn. —
Hún er tákn hreinleikans, þess
hreinleika, sem er hærra en alt
hið mannlega. Hún hefir ein-
hvern veginn hálfsamtvinnast
trúarþeli kennimannsins. Þrá-
in eftir jarðneskri ást og kær-
leikurinn til heilagrar köllunar
er orðið sameinað í sálu hans.
Svo að hann greinir sjálfur
ekki ávalt þar á milli. Söfnuð-
urinn skilur ekki prestinn og
sækir ekki kirkjuna. Ráðskon-
an reynir að finna bjargráð.
Hún setur upp smáverslun á
prestssetrinu til þess að hæna
fólk að. En þetta ber ekki til-
ætlaðan árangur Fólk kemur
ekki til kirkjunnar. Presturinn
bíður safnaðarins í tómri kirkj-
unni. En þjónslund hans er svo
rík, að þótt vonir hans um
kirkjusóknina bregðist, getur
hann ekki fengið af sjer að
neita fólki um afgreiðslu í búð-
inni, er það kemur til að versla
einn sunnudag og ætlar ekki
í kirkju. Ráðskonan hefir neit-
að að afgreiða það. En prestur
gengur til sölubúðarinnar í
hempunni og hugsar: Jeg get
þjónað söfnuði mínum víðar en
á vígðum stað.
Svo fer að honum þykir hemp
an of þröng og leggur hana frá
sjer sem fjötur. Honum skilst,
að þá muni hann komast nær
Guði og mönnum En það er
fleira en hempan, sem á ekki
samleið með honum á braut
þeirri, sem hann velur. Það
getur enginn átt samleið með
honum. Brautin, sem hgnn fer,
er sem sje gata. sem liggur
þvert yfir annara vegi. Ráðs-
konan tekur þetta svo nærri
sjer, að hún vill ekki lifa leng-
ur og gengur í sjóinn.
Presturinn hefir líka, sem sje
ekki einungis fyrirgert embætt-
inu. Hann hefir tekið að sjer
Ásdísi Sölvadóttur. stúlku, sem
kemur til hans skipreika af hafi
örlaganna, og Gerði finst að
þetta barn veruleikans skipi nú
Eftir Halldór Kolbeins
það rúm í hjarta prestsins, sem
Sólveig dóttir hennar ein átti
tilkall til.
Fyrir augum prestsms íklæð-
ist helgimyndin, sem minningin
um Sólveigu hafði skapað í
huga hans, nú konulíkama. —
Hann yfirgefur nú átthagana
og líkh fortíðina að svo miklu
leyti, sem bað stendur í valdi
hans og flytur í fjarlægt bygð-
arlag. En baráttunni til þess að
verða frjáls lýkur ekki. Þó að
hann hafi slitið af sjer fjötrá,
finnur hann, að hann er bund-
inn eftir sem áður. FrelSið á
ekki heima í veröld yfirstand-
andi tíma. Það er hvergi ríkj-
andi, nema í landinu handan
landsins. Þangað heldur hann
nú ferðinni, og haráttan held-
ur áfram.
Nú hefst hið eiginlega -lífs-
starf sjera Gylfa. Höfundurinn
líkir því við sandgræðslu. —
Hann stundar sandgræðslu
meðal mannanna, og ha’nn sáir
fræjum í bjargfastri trú á upp-
skeru að lokum.
Hver varð svo árangurinn?
Náði presturinn takmarkinu?
Er þessi veröld þannig gerð, að
þvílíkir menn njéti sín. Svarið
er bæði jákvætt og neikvætt.
Hinn mikli sigur, sem maður-
inn, sá maður, sem er í eðli
sínu frjáls og göfugur, keppir
að, sá sigur er óunninn. En 'sr.
Gylfi metur engao veginn litils
það, sem er minna en allt. Hann
finnur bæði sjer til handa og
hinum múskunnarlausa heimi
það, sem er til bjargráða. Enda
þó langt sje frá því að hann nái
lokatakmarkinu.
Hann útskýrir þetta fyrir
vini sínum Ásdísi Sölvadóttur,
og segir: Já, Ásdis mín, Sölva-
dóttir. Hjerna ætla jeg að
byggja °g rækta blóm. Og þeg-
ar nýi tíminn fer hjgr hjá með
rjettlæti sitt, hugsjónir og stríð
og áir hjer vígmóður að morgni
dags við garðinn þá mun jeg
biðja blóm min, að bera á borð
fyrir hann ilm sinn og daggir
allar, a<5 þaS»mýki skap hans
og geri hann auðugri að mildi
upp frá því. Þetta er, hugsar
skáldið, lífsviðhoT-f sáðmanns-
! ins. Hjer ræðir ekki um trú-
jarbrögð í venjulegum skilningi
'og þess vegna eru svo fáir, sem
skilja Gylfa. Mennirnir vilja
binda sig á einhvern klafa og
þeir telja þann skýjaglóp, sem
leitar frelsisins annars staðar
en á bældum brautum sjer-
staks orðalags og fastmótaðra
trúarsetninga. En sjer Gvlfi trú
ir á lífið í allra fylstu merk-
ingu þess orð og boðar lifstrúna
eina.
Halldór Kolbeins.
Rauia jeg við
rokkinn minn
Raula jeg við rokkinn
minn. Þulur og þjóð-
kvæði. Ófeigur J. Ófeigs
son gaf út. — ísafold-
arprentsmiðja h.f. 1945.
GOTT ER TIL þess að vita,
að einhverjar hinar þjóðlegustu
bókmentir íslendinga, þulurnar
og þjóðkvæðin, skuli (enn vera
aufúsugestir á fjölda heimila
um land alt. Þetta er sá menn-
ingararfur, sem liðnar kynslóð-
ir hafa ornað sjer við á löngum
skammdegiskvöldum norður-
hjarans. Jafnvel sú kynslóð,
sem enn er ekki nema mið-
aldra, ólst upp við þennan hug-
ljúfa skáldskap þjóðarinnar.
Hún hlýddi á íslenskar mæður
og ömmur raula þulurnar við
rokkinn sinn og syngja þjóð-
kvæðin yfir prjónunum. Breytt
^ ir þjóðhættir valda því, að unga
fólkið nú á dögum fer á mis
við rökkursöngva og kvöldvök-
ur í hinu eldra formi. Afleið-
! ingin er sú, að æska landsins
lærir fátt eitt hinna gömlu ljóð
I menta beint af vörum eldra
i
fólksins, eins og áður var tíð-
1 ast. Eigi menningararfur þessi
ekki að falla með öllu í
1 gleymsku, þarf að varðveita
j hann og ávaxta með öðrum
hætti. Þulurnar og þjóðkvæðin
verða naumast flutt kynslóð
nýja tímans öðru vísi en með
bókum. Einhver kynni að halda
að það væri ærnum erfiðleikum
, bundið og naumast vinnandi
^vegur. Reynslan hefir þó sýnt
það ótvírætt, að enn eiga ís-
jlenskar þulur, þjóðkvæði og
stef slíkt seiðmagn og þvílíkan
yl, að stór hópur æskulýðs tek-
ur hinu besta af þeim toga opn
jum örmum. Kom það greini-
lega í ljós er^ dr. Einar Öl.
Sveinsson tók saman hina eink-
' ar vinsælu bók, ,.Fagrar heyrði
jeg raddirnar“ Er mjer gjörla
kunnugt um það, að jafnvel
átta ára gömul börn hafa tekið
miklu ástfóstri við bókina og
lesið hana oítar en flestar aðr-
' ar bækur.
Ófeigur læknir Ófeigsson er
auðsjáanlega einn þeirra
manna, sem á bernskuárum
hafa kynst hinum fágætu töfr-
um þjóðkvæðanna. Hefir hann
nú tekið saman myndarlega
bók, ,,Þulur og þjóðkvæði“.
Margt er þar gamalla kunn-
ingja, sumt í nokkuð annari
mynd en algengust mun vera.
Þá eru og í safni Ófeigs fágæt-
'ar þulur, sem sumar hverjar
hafa ekki verið prentaðar áður.
Efnisval bókar þessarar eitt
saman ber þess Ijósan vott, a3
Ófeigur læknir er maður list—
rænn og smekkvís. En hjer
kemur einnig annað til. Útlit
bókarinnar og frágangur allur
sannar þetta engu síður. Hefir
Ófeigur teiknað margar myndir
í safnið, og er þar skemst af að
segja, að þær eru mikil bókar-
prýði. Mun það ýmissa manna
mál, að skreyting Ófeigs J.
Framhald á bls. 12