Morgunblaðið - 27.02.1946, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 27. febr. 1946
MORGUNBLABIÐ
5
J Ó S Ó E N
ÞAÐ var nauðsynjaverk að
færa í letur sjósókn á opnum
skipum við Faxaflóa fyrir og
eftir síðustu aldamót. Um svo
merkilegan þátt í íslensku þjóð-
lífi var þar um að ræða, og
miklum og merkilegum fróð-
leik væri glatað, ef látið væri
yfir skefla ajð öllu leyti.
Að vísu hafði Agúst í Hala-
koti gert því góð skil, hvað
Vatnsleysuströnd snerti. Hjer
kemur Álftanesið.
Bók sú, sem hjer um
ræðir, er frásögn Er-
lendar Björnssonar á Breiða-
bólsstöðum, sem var formaður
um áratugi á opnum skipum,
aðallega af Álftanesi, og einnig
margar vertíðir suður í Leiru.
Bókin Sjósókh er skrifuð af
sjera Jóni Thorarensen og þeir,
sem lesið hafa þætti hans af
þeim Bjarna formanni og Ólafi
stóra í Rauðskinnu, munu vera
sammála um það. að vandfund-
inn muni sá, er færari væri að
skrifa um sjósókn á, opnum
skipum á Suðurnesjum. Sjera
Jón er að uppiagi fræðimaður,
og uppalinn á einu af útvegs-
heimilum Suðurnesja, Kotvogi
í Höfnum, hjá hinum merka
manni, Katli Ketilssyni, en þar
á heimilinu var hinn þekti sjó-
sóknari og merkisformaður
Bjarni Guðnason; og lærði sjera
Jón sjó hjá honum. Stíll sjera
En d urminnin gar
Erlends Björnssonar
eftir veðri og að læra að þekkja
helstu veðurmerki er hverjum
formanni nauðsynlegt, og reynd
ar fleirum, enn þann dag í dag,
og ætti að kennast í skólum.
Loftvog og veðurfregnir eru
nauðsynlegar til hliðsjónar.
I Sjósókn er brugðið upp
mörgum skýrum og glöggum
myndum og sumum alveg ó-
gleymanlegum, svo sem áf
Elíasi Ólafssyni í Akrakoti.
Frásögnin af honum mun fáum
gleymast.
Þar er minst á kvenskörung-
inn Elínu á Báruhaugseyri og
vel hefði mátt tilfæra, er hún
tók skinnklæði yngsta sonar
síns og sagði: „Nóg er aðgert
þó að þú farir ekki“. Tveir
eldri synir hennar fóru í um-
holgómaðar hrína við
hrannarstaða nornir“.
-Fyrir slíka gesti þarf Álfta-
nes ekki að skammast sín.
Þetta var nú útúrdúr. En til-
drögin að vísu Nikulásar og
svo visa Sigurðar hefir ef til
vill hvorugt verið prentað áð-
ur, en er meira en þegs virði.
I bókinni er minst á, eins og
að líkum Iætur, marga þekta
menn. Einn af þeim er hinn al-
kunni aflamaður og formaður
Ólafur Bjarnason í Gesthúsum.
Margir munu sakna þess að hon
um skuli ekki gerð ýtarlegri
skil, og þeim hásetum hans
Eyjólfi Þorbjörnssyni í Hákoti,
Einari> Jónssyni á Deild, og
Sigurði Guðmundssyni hinum
alþekta krafta- og glímumanni,
Minning
Pjeturs Zophoniassonar
ættfræðings
getna hákarlalegu 7. febrúar
1884. Þeir komu aldrei aftur. | og reyndar fleirum. Þetta voru
Skipið fórst með allri áhöfn, frábærir dugnaðarmenn og
svo sem bókin segir. Eins og merkismenn. Og gott var það,
að líkum lætur gæti frásögn- að Ólafur í Gesthúsum og hans
in verið fyllri, því að um nær ágæta skipshöfn fórst ekki í
ótæmandi fró'ðleik er að ræða ofsalandsynningi 4. apríl 1907.
í þessu efni. Margir munu Þeir reru þá úr Hólmssundi í
Jóns er auðþektur á bókinni, sabna þess, að lítið er af kveð- Leiru.. Umræddan dag fór Ólaf-
og gæti jeg trúað því, að sumt skap 1 bókinni, aðeins eru þar ur,- sem aðrir, að vitja um
af þeim fróðleik, sem í bókinni tvær formannavísur, en -þær þorskanet sín í Garðssjó, en á
er t. d. um þangfjörur og hluta voru Þ° alltíðar á þeim tíma, siglingu í land, þá komið ofsa-
konur sje sunnan úr Höfnum. og sumar gerðar af frábær- veður, varð Ólafur fyrir því
Sjósókn skýrir frá merku'og um bagleik; og þær höfðu á óhappi að missa stýrið í neta-
athafnaríku timabili í sögu vissan bátt sögulegt gildi, því duflið, sem hann sigldi yfir,
Álftaness, þegar þaðan reru Þær lýstu einatt svo fagurlega því ekki sást neitt framundan
margir tugir opinná skipa, svo monnum °g málefni. Og það má vegna sjóroks. Eftir það varð
að segja allan ársins hring. nærri geta, þar sem annar eins Ólafur að stýra með ár. Þeir
Mikill fróðleikur er í bók- snibingur) eins og Nekulás Guð náðu Lambastaðavör, ystu
inni og margháttaður, svo sem mundsson var sjómaður, og lendingu í Garði. Það mátti ekki
um búendur og býli í Bessa- reynóar Sigurður Halldórsson miklu muna. Svo mikið veður
staðahreppi fyrir um 70 árum. bka, hvort ekki hefir eitthvað var þann dag, að ekkert skip,
Þar er sömu söguna að segja, ^S1® eftir Þá af formannavís- sem reri í Garðssjó, lenti fyrir
sem í mörgum öðrum verstöðv- um ger®um a Álaftanesi, sem innan Harfnkellsstaðaberg.
um, sjávarþorpum og víðar að et trt viii eru nu glataðar með ölaíur og þeir hásetar hans,
ólíkt er nú orðið um að líta: oiin- Álftnesingarnir, munu fáum
Öll þurrabýlin horfin og jarð- Þvi leS minnist á þá gieymast af þeim, sem þá þektu,
ir lagðar saman að auk. Fólk- Húnvetningana, þó ekki sje og formannshæfileika mun ÓI-
ið hefir flust til kaupstaðanna, Þeirra getið í Sjósókn, vil jeg afur hafa haft fram yfir flesta
hefir fylgt útgerðinni, enda er seSÍa tra iiiiu atviki, sem er af sínum samtíðarmönnum,
augljóst mál, að þetta er aðeins tras°Sn föður míns, en hann var hvað fiskisæld og úthald snerti,
byrjun á því, sem verða mun. bominn nær um frjett. hefir róið til skamms tíma eða
Það mættu þeir athuga, sem , f landlegum fóru sjómenn á gerir enn; þó orðinn hálfáttræð-
beita sjer fyrir því að þenja Aiftanesi stundum til Hafnar- ur.
akvegi um allar trissur og gera fíaróar) Þar voru búðirnar með j>u ekki sje minst á 4. apríl
hafnarbætur á úrkulastöðum. nýiustn frjettum og svo dálitlu 1907, þá tilfæri jeg þetta hjer,
Sjávarstörfum eru gerð þarna at brennivíni. Kaupmanni þv| þag bregður upp augna-
rækileg skil. Upptalning á noiíitrum þótti koma til þeirra bliksmynd af erfiðleikum og
vertíðum, byrjunai'dagar þeirra Nikulásar og Sigurðar. Sjálf- hættum liðinnar tíðar. Þó vildi
og lokadagar. 1 saSt hafa þeir fjelagar verið sv0 vej ^il, að ekkert skip fórst
Greinagóð og skilmerkileg ' b°mnir i „stemningu , því búð- j Garðssjó þennan dag, enda
lýsing á opnu skipunum, þess- I armaður bað þá um, að gera þótt fjöldi skipa reri, og sýnir
um fallegu ferjufjölum, sem oft Slna vísuna hvorn um veðrið þag giögglega. að þar voru
og tíðum voru aðdáanleg að sÍoiagifi- Skáldalaun áttu að menn ag yerki, sem kunnu að
gæðum og var meira boðið en vera eitt staup handa hvorum fara meg árar og segl. Hygg
PJETUR Zophoníasson ættfr.
Ijest í Landspítalanum 21. þ.
m. og verður jarðsunginn í dag.
Hann var sonur Zophoniasar
Halldórssonar prófasts í Viðvík
í Skagafirði og konu hans Jó-
hönnu Jónsdóttur Pjeturssonar,
háyfírdómara, en bræður hans
eru þeir Páll ' alþrm óg Guð-
mundur, er á unga aldri fór til
Ameríku. Pjetur var fæddur í
Goðdölum 31. maí 1879 og því
tæpra 67 ára að aldri. Hann
laúk prófi vfð'Möðruvallaskól-
ann 1898, stundaði síðan nám
við verslunarskóla í Kaup-
mannahöfn í 2 ár og gerðist
skömmu eftir bankaritari við
Landsbankann og gegndi þeim
störfum til 1909. Hann varð
fulltrúi á Hagstofu íslands 1915
og ljet af þeim störfum 1943,
en fjekk þá lausn með fullum
launum til þess að geta helgað
sig ættfræðirannsóknum. Var
hann af mörgum talinn fróðast-
ur allra Islendinga um ættir
síðari alda og hefir hann gefið
út „Ættir Skagfirðinga 1910“,
er kom út 1914 og „Víkings-
lækjarætt“, er byrjaði að koma
út 1940. Brestur mig þekkingu
til að dæma um ættfræðirann-
sóknir hans, en víst i»um það,
að ættfræðirannsóknir • áttu
allan hug háns og munu þær
halda nafhi hans lengst á lofti.
Pjetur var óvenjuvel gefinn
maður, eins og hann átti kyn
til, skýr i hugsun, margfróður
og fljótur að átta sig á hverju
verkefni, er hann fjekkst við.
Hann var settur þjóðskjala-
vörður um hiíð, eftir lát dr.
Hannesar Þorsteinssonar, er
hann var mjög handgenginn,
enda vorú Ahugamál þeirra
svipuð.
inn“ 1902—10 og „Minningar-
rit Góðtemplara“ 1909, og var
ritstjóri „Templars“ í nál. 8 ár
og „Árvakurs“ 1913—14. Hann
var heiðursfjelagi stúkunnar
„Verðandi'* nr. 9, enda mun
hann hafa verið þar tíður gest-
ur og setið flesta fundi í ara-
tugi, Hann var þaulvanur ræðu
maður og hrókur alls fagnaðar
á þessum fundum.
Loks er að geta afskipta hans
af taflmennsku Islendinga.
Hann stofnaði Taflfjelag
Reykjavíkur 1900 og var for-
maður þess 1913—17 og for-
maður Skáksambands íslands
og fjekk það tekið inn í Skák-
samband Norðurlanda og í Al-
þjóða skáksambandið. Hann
var fulltrúi á skákþingi Norð-
urlanda í Oslo 1928 og í Gauta-
borg 1929, en skákmeistari ís-
lands var hann i samfleytt 11
ár eða frá 1901—12. Hann gaf
út „Kennslubók í skák“ 1906,
er komið hefir út tvisvar sinn-
um. Hann varð þvi eðlilega
heiðursfjelagi Skáksambands
íslands og Taflfjelags Reykja-
nokkrum öðrum hlut, lifandi ur iekabyttunni.
eða dauðum, að undanskildum
mönnunum, sem á þeim voru.
Þarna er lýsing á veiðarfærum.
Kolanetin hafa verið einkenni-
leg. Nákvæm lýsing er. á skinn-
klæðasaumi og skinnklæðum,
þetta 'Vorú lýsisbofnar og þung j
lamalegar hlífðarflíkur, sem
altof oft urðu líkklæði örmagna
líkama manna á besta aldri,
sem síst máttu missa sig, og af
varð óbætanlegur mannskaði. 1
Merkasti kaflinn í bókinni,1
Sigurðuf kvað:
„Hægan andar hjer- í dag,
hræsvelgsgrandið sára,
þótt við sandinn syngi brag
sýdrynjandi bára“.
Þetta er vel kveðið, sem
vænta má^ti af Sigurði,
Vísa Nikulásar er. íburðar-
mikil og frumleg og mun seint
yfir hana fenna, enda er hún
prentuð í „íslenskum úrvals-
stökum — 100 ferhendum“.:
er 5. kafl. Sjósókn. Greinin um
veðurútlit er stórmerkileg, þó „Hvals um vaðal vekja rið,
ekki sje hún löng. Að taka vindar aðalbornir,
jeg, að ekki sje ofsagt, þó talið
sje, að á síðustu tugum 19: ald-
ar og tveim fyrstu tugum þess-
arar aldar hafi sjómenn í fáum
verstöðvum staðið Suðurnesja-
mannum á sporði í kunnáttu um
meðferð á seglum og siglingu
opinna skipa á sjó úti.
Nokkrar skekkjur eru í bók-
inni óg hirði jeg ekkþum að
tína þær allar upp, frnda virð-
ist rnjer við skjótan lestur, að
fáar þeir'ra sjeu meínlegar. í
frásögn um dauða Elíasar Ólafs
sonar, forrnanns í Akrakoti, og
tveggja háseta hans, segir að
Pjetur bjó undir prentun og vikur. Á síðari árum tefldi
sá um registur Sýslumanna- hann aðeins endrum og eins,
æva. Hann var einn af stofn- en synir hans Sturla og Áki
endum Sögufjelagsins og var í hafa tekið við og eru þeir meðal
stjórn Náttúrufræðifjelags ís- kunnustu skákmanna vorra.
lands í nokkur ár og einn af Pjetur kvæntist 1908 Guð-
stofnendum ættfræðingafjelags rúnu Jónsdóttur bónda á Ás-
er stofnsett var í fyrra og telja mundarstöðum á Sljettu, Árna-
mún um 40 fjelaga. Ættfræði sonar og áttu þau mörg mann-
handrit hans munu nú verða vænleg börn, sem öll eru upp-
afhent þjóðskjalasafninu. komin. Missti hann hana fyrir
Á yngri árum fjekkst Rjetui' nokkrum árum.
allmjög við síjórnmál og var Af þessu yfirliti má sjá, að
í stjórn fjelagsins „Fram“ á Pjetur hefir verið mikill starfs-
árunum 1905—1910, en ritstjóri maður um dagana. Hann var
„Þjóðólfs“ var hann 1910—11. manna skemmtilegastur, glað-
Af bæjarmálum Reykjavíkur vær og ljettlyndur og bjart-
hafði hann og allmikil afskipti sýnn, svo af bar. Kom það vel
og sat í niðurjöfnunarnefnd i ljós í veikindum hans síðustu
1920 til 1928. mánuðina og mælti hann aldrei
Annað aðaláhugamál Pjeturs æðruorð, en bar sjúkdóm sinn
var bindindisstarfsemi. Var* með karlmennsku. Hans verð-
hann meðal helstu bindindis- ur því sárt saknað af öllum að-
frömuða land.sins, var mörg ár standendum og ættingjum, en
í framkvæmdanefnd Stórstúku einnig af hinum fjölmörgu vin-
íslands og stórtemplar um skeið um ög samstarfsmönnum.
og síðar stórk'anslari. Hann var
umboðsmaður - stórtemplars í
stúkunni „Verðandi11 frá 1913
—1941 og fulltrúi á Hástúku-
þingi 1914,'Uann ferðaðist yíða
A. J.
HU SN ÆÐIS V ANDRÆÐI
NEW YORK: Áður en sólar
um land og stofnaði margar hrirtgur var íiðinn frá því, að
stúkur. Kitaði hann og margt maður einn í New Dunn, Ohio:,
um þessi efni, samdi „Hand- hafði játað að hafa myrt konu
bók Templara“ "með Hallgrími sina, höfðu íimm menn hringt
Jónssyni og Páli Jónssyni, „Að- til lögreglunnar og spurt hvort
flutningsbannið“ -1909, „Þi'játíu þeir myndu ekki geta fengið í-
ára stríð“ 1914, gaf út „Mun- búð morðingjans leigða.