Morgunblaðið - 07.12.1946, Blaðsíða 8

8
MORGUNB LAÐIÐ
Laugardagur T. des. 1946
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar: Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettarjtstjóri: ívar Guðmundsson
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsia,
Auscurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald kr. 10.00 á mánuði innanlands,
kr. 12,00 utanlands.
1 lausasölu 50 aura emtakið, 60 aura með Lesbók.
Burt með leyndina
UMRÆÐURNAR um vopnasmyglið, sem fram fóru á
Alþingi í fyrradag staðfesta fullkomlega rjettmæti þeirrar
kröfu til yfirvaldanna, að almenningi verði látin í tje
íyllri'greinargerð um málið.
Satt að segja er óskiljanlegt hversvegna þessi leynd
er höfð um þetta mál. Hjer er þó ekki um neitt smámál
að ræða, sem almenningur lætur sig engu skifta hvernig
með er farið. Þvert á móti. Þetta er vissulega eitt stærsta
og alvarlegasta málið, sem fram hefir komið á íslandi um
langt skeið. Þessvegna er krafa almennings, að alt verði
gert til að upplýsa málið til hlítar.
★
Það sem almenningur hefir fengið að vita um málið er
þetta: Til landsins hafa verið flutt leynilega vopn, sem
vitað er um a& ekki eru til annars notuð en að drepa
menn (hríðskotabyssur). Lögreglan hefir í höndum þrjú
\ opn af þessari tegund, sem smyglað hefir verið inn í
landið. Að sögn lögreglustjóra eru liðnir mánuðir síðan
lögreglan komst á snoðir um þenna óleyfilega vopna-
innflutning, en henni hefir ekki tekist að upplýsa hver
eða hverjir eru valdir að þessum verknaði, eða í hvaða
tilgangi vopnin voru flutt til landsins. Lögreglustjóri hefir
tjáð blöðunum, að grunur leiki á að fleiri slík vopn sjeu
í landinu en þau, sem lögreglan hefir náð í sínar hendur.
★
En hvað hygst lögreglustjóri vinna með þeirri leynd,
sem höfð er um þetta mál? Hjer er um að ræða morð-
tæki, sem íslendingar hafa aldrei haft í landi sínu, og
fæstir nokkurntíma augum litið. Þessi vopn eru sjer-
kennileg og gerólík þeim byssum, sem íslendingar hafa
haft kynni af. Þessvegna er engan veginn útilokað, að
einhverjir borgaranna hafi sjeð þessi vopn, án þess að
hafa hugmynd um að um væri að ræða morðtæki, svo
sjerkennileg eru þau. Það gæti því beinlínis orðið til þess
að upplýsa málið, að almenningi yrði látin í tje fullkomin
greinargerð um málið og honum gefinn kostur að sjá þessi
morðtæki. Hafi lögreglan engin spor við að styðjast, sem
líkur eru til að verði til að upplýsa málið, er vissulega
reynandi að afhjúpa leyndina og fá borgarana í lið með
sjer.
★
Tvö stórmál eru nú á döfinni, sem sýna glögglega hve
aðkallandi sú nauðsyn er, að gerðar verði hjer róttækar
umbætur á meðferð opinberra mála. Annað þessara mála
er vopnasmyglið, en hitt þjófnaðirnir á Keflavíkurflug-
vellinum. *
Embættismennirnir, sem fjölluðu um þessi mál höfðu
báðir gömlu., úreltu aðferðina, að leyna almenningi því,
sem var að gerast. Afleiðingin varð sú, að meðal fólksins
dreifðust ótal sögusagnir, sannar og lognar. Og þegar
loks kom að því, að embættismennirnir sáu sjer ekki
lengur fært að leyna málunum alveg, birta þeir svo ófull-
komnar greinargerðir, að þær verða beinlínis til að koma
af stað nýjum sögusögnum og getsökunum
Við vitum hvaða getsakir og illindi hafa spunnist í
sambandi við vopnasmyglið, vegna leyndarinnar um það
mál. Og hvernig halda menn að sögurnar verði á Suður-
Keflavíkurflugvellinum? Húsleit var gerð hjá „allmörg-
nesjum, eftir skýrslu sýslumannsins um þjófnaðina á
um mönnum á Suðurnesjum, sem grunur ljek á að hefðu í
vörslum sínum stolna muni, með þeim árangri að í einum
hreppi fanst setuliðsgóss á 10 bæjum, í öðrum á 8 bæjum,
í þriðja á 7 bæjum og í fjótða á 6 bæjum“, segir í skýrslu
sýslumanns. Ef þetta er ekki efni í söguburð og getsakir,
erum við illa sviknir.
Það verður að gerbreyta meðferð opinberra mála. Sjer-
stakur embættismaður á að fara með ákæruvaldið. Leynd-
in verður að hverfa. Alt á að fara fram fyrir opnum
tjöldum.
LÁlverji iLnpcir:
ÚR DAGLEGA
LÍFINU
Slysastöð
Reykjavíkur.
MIKIL BÓT var að því er
Læknavarðstcfan var sett á
stofn hjer í bænum. Ef slys
eða skyndileg veikindi bera að
höndum að kvöld- eða nætur-
lagi, vita bæjarbúar hvert þeir
eiga að snúa sjer. En sá er
einn galli á þessu fyrirkomu-
lagi, að lækriavarðstöðin er
aðeins opin frá klukkan 8 á
kvöldin, en slýsin gera ekki
boð á undan sjer og koma fyr-
ir jafnt að nóttu sem degi.
Þá er sá galli á læknavarð-
stöðinni, að hún hefir ekki til
umráða sjúkravagn eða sjúkra-
vagna, sem hægt er að grípa
til í skyndi ef á liggur. Ef eitt-
hvað ber út af hjá mönnum og
þeir þurfa skyndilega að fá
fluttan særðan mann, eða fár-
veikan, er siður að hringja á
lögregluna, eða Slökkviliðs-
stöðina, en hvorugur þessara
aðila ber í rauninni skylda nje
hafa tækifæri til að sinna slík-
um útköllunum, þó oft hjálpi
báðir aðilar eftir megni og
stundum vel það.
Það, sem vantar hjer í bæn-
um og það tilfinnanlega, er
slysastöð, sem hefir öll tæki,
sem nota þarf þegar slys ber
að höndum.
•
Eitt dæmi af
mörgum.
FYRIR NOKKRUM dögum
bar það við í húsi hjer í bæn-
um, að slys varð á barni. Bráð
læknisaðgerð var nauðsynleg.
Hringt var til slökkvistöðvar-
innar og beðið um sjúkrabíl til
að koma barninu til læknis.
Slökkviliðsmenn spurðu hvort
búið væri að ná 1 lækni, sem
vildi sinna slysinu. Ekki hafði
unnist tími til þess og það var
ekki íyr^en slökkviliðsmönnum
var gert ljóst hve mikil hætta
var á ferðum,-að þeir samþyktu
að koma með sjúkravagn, en
þá stóðu þeir sig líka mjög vel
og ekkert út á þá að setja.
Þannig getur það verið og er
oft, að menn vita ekki hvað
þeir eiga að gera til að ná í
lækna og koma sjúklingi á
slvsastofu. Verst er þetta að
deginum til.
•
Björgunartæki á
vísum stað.
í SAMBANDI við það, sem
að framan er sagt er annað
atriði, sem t. d. Slysavarnafje-
lag íslands gæti tekið að sjer
að sjár um, en það er að jafnan
sjeu á vísum stað aðgengileg
björgunartæki alskonar. Þegar
bruninn varð á Amtmannsstígn
um á dögunum vildi það til,
að menn, sem voru að hjálpa
til að bera út úr húsum komust
ekki að fyrir reyk. Þeim datt
í hug að fá gasgrímur að láni
hjá lögreglunni til að geta
unnið að björgunarstörfum og
bjargað miklum verðmætum.
Þeim var vísað að fara á- lög-
reglustöðina og gerðu það.
Sjálfsagt var að lána piltunum
gasgrímurnar, en því miður
voru þær lokaðar inni á vísum
stað og öruggum og það var
aðeins einn lögregluþjónn, sem
átti heima inni í Holtum, sem
hafði lyklavöldin.
Var síðan gerður út leiðang-
ur til að leita ,,Lykla-Pjeturs“,
en hann fannst ekki og hættu
piltarnir því við að bjarga út
úr húsinu, sem þeir höfðu ver-
ið við, þar sem ekki var kom-
ist að því fyrir reyk frá brun-
anum. Nú vildi svo vel til í
þetta skiftið, að húsið, sem bor
ið var út úr að nokkru leyti,
Fleiri dæmi mætti nefna,
sem sýna að það er nauðsyn-
legt, að til sjeu á hverjum tíma
öll nauðsynlegustu björgunar-
tæki, sem hægt er að ná til
þegar á liggur.
Ef komið væri upp slysa,
eða öllu heldur björgunarstofu
Reýkjavíkur, mætti með því
leysa þetta vandamál.
Gamli Brúnn.
ÞAÐ ER OFT sagt, að það
sjeu Reykvíkingar einir, sem
sjeu svo heimtuírekir við út-
varpið, að þeim finnist þar alt
ómögulegt. En því miður heyr-
ast líka óánægjuraddir utan af
landinu. Hjer er t. d. brjef frá
Akureyring, sem hann bað
mig að koma á framfæri:
„Á uppvaxtarárum mínum
kendum við krakkarnir oft í
brjósti um gamlan, brúnan
klár. Hann var smár og rvtju-
legur og klepróttur jafnan, og
rann vatn úr augunum. Hann
var orðinn skapillur af of miklu
erfiði og meinslægur, en eig-
andinn sýndi blessaðri skepn-
unni enga hlífð, þó að hrygg-
urinn væri orðinn boginn af
böggunum og fæturnir lasnir.
Þessi Brúnn er nú löngu
kominn undir græna torfu, en
mjer kemur hann oft í hug,
er mjer verður á að hlusta á
Ríkisútvarpið. Hví er töðu-
fengurinn svo lítill þar og hirð
ingin? Jú, það er af því, að á
engum er flutt heim nema
Brún gamla. Heyskapurinn
gengur illa, og væri nú ekki
rjett að gefa þörfum þjóni hvíld
og leggja reiðinginn á óþreytt-
an klár og ungan? Búskapur
útvarpsins kemur öllum við,
og hokrið má ekki þola á bæn-
um þeim“.
I MEÐAL ANNARA ORÐA . . . . !
* í
Fornir dansar
ÞEIR BRÆÐURNIR Ólafur
og Jóhann Briem hafa annast
útgáfu á myndarlegri bók, er
ber nafnið „Fornir dansar“.
Kvæði þessi eða „dansar“ eru
í raun rjettri önnur útgáfa af
„íslenskum fornkvæðum“ er
þeir byrjuðu að gefa út Svend
Grundtvig og Jón Sigurðsson
árið 1854. En báðir útgefend-
urnir fjellu frá, áður en útgáf-
unni var lokið. Þetta var vís-
indaleg útgáfa, þar sem til-
greind eru öll tilbrigði kvæð-
anna, sem kunnug eru. Pálmi
Pálsson yfirkennari annaðist
útgáfu síðasta heftis þessara
kvæða, er kom út árið 1885.
Þessi gamla útgáfa „dans-
anna“ er í fárra manna hönd-
um nú, og fremur óaðgengileg
fyrir allan almenning. Nafnið
eitt „íslensk fornkvæði" gefur
mönnum ástæðu til að halda,
að þarna sje alt annað en þar
er.
I þessari útgáfu Briems-
bræðranna, eru prentuð upp
öll danskvæðin sem voru í út-
gáfu Jóns- gigurðssonar og
Grundtvigs, og nokkur kvæði
önnur, þ. á m. eitt, sem aldrei
hefir áður verið prentað.
Myndir.
Jóhann Briem hefir teiknað
allmargar heilsíðumyndir í út-
gáfu þessa. Hefir hann áður
í gert myndir úr riddarasögum
og kvæðum, og riáð hjer sem
fyrir þeirri stemningu sem er
yfir skáldskap þessum.
Allir eru þessir dansar taldir
vera frá kaþólskum sið. Dans-
arnir flæddu yfir Evrópu norð
anverða á seinni miðöldum,
komu hingað frá Noregi og
Danmörku.
Suðrænt form.
Þessi danskvæði eða dansar
höfðu mikil og gagngerð áhrif
á smekk manna, hið forna ger-
manska kvæðaform varð að
víkja fyrir þessu ljettara suð-
rænna formi. Alstaðar annars-
staðar en á íslandi, hvarf Ijóð-
stafasetningin úr kveðskap ep
endarímið kom í staðínn.
Frændþjóðir okkar á Norður-
löndum kalla dansana þjóð-
kvæði sín, enda eru dansarn-
ir elstu kvæði þessara þjóða
og hafa haft mikil áhrif á
alla Ijóðagerð þeirra á síðari
öldum.
Jón Ogmundsson.
Hjer á landi vár ráðist á
dansana úr tveim áttum. —
Klerkastjettin taldi að þeir
myndu hafa siðspillandi áhrif
á þjóðina. Er alkunnugt bann
Jóns Ögmundssonar Hólabisk-
ups, er hann bannaði dansana.
Segir svo í sögu hans:
Leikur sá var kær mönnum,
áður en hinn heilagi Jón varð
biskup, að kveða skyldi karl-
maðúr til konu í dans blautleg
kvæði og reigileg, og kona til
karlmanns mansöngsvísur.
Þenna leik ljet hann af taka
og bannaði sterklega. Man-
söngsyísur vildi hann eigi
heyra, nje kveða láta, en þó
fjekk hann því ekki af komið
með öllu“.
ítímurnar.
Skáldunum var líka illa við
hinn nýja sið í skáldskapnum,
sem útríma vildi ljóðstafarím-
inu. En uppúr því gamla og
nýja spruttu rímurnar, þar
sem tekið var upp hvortveggja
ljóðstafirnir og endarímið.
Hin fornu danskvæði eru
merkur þáttur í bókment ís-
lendinga þó mörg kvæðanna
sjeu að vísu ekki annað en
þýðingar á erlendum kvæðum
og sumar ekki sem vandaðast-
ar. En þegar menn lesa þessi
gömlu kvæði, sem óneitanlega
eru nokkuð laus í böndunum
þá andar á móti manni geð-
brigðablær frá löngu liðnum
tímum og hinar fornu aldir og
horfnar kynslóðir koma nær.
Yrkisefnin eru að vísu
kannski nokkuð fábrotin. Og
undirtónninn í þeim flestöll-
um er „ástin ströng“, dálítið
lausbeisluð, rjett eins og það
væru nútímaskáld, sem þar
hefðu lagt til pfnið. Inn á rriilli
eru kvæðabrot, sem engu eru
líkari en þaú væru gerð á 20.
öldinni.