Morgunblaðið - 26.04.1947, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Laugardagur 26. apríl 1947
Síða sambands ungra Sjálfstæðismanna.
Ritstjórn: Sambandsstjórnin.
L Y
B. Hugsjónir lýðræðisins:
Þá er að því komið að gera
sjer grein fyrir, hverjir sjeu
innviðir lýðræðisins, hvað
nánar felst í hugsjónum þess
um persónulegt frelsi einstakl
inganna, þjóðfjelagslegt jafn
rjetti og efnahagslegt sjálf-
stæði:
1. Hugtökin persónulegt
frelsi og þjóðfjelagslegt jafn
rjetti afmarka hvort annað
og verða að skilgreinast hvort
með hliðsjón af hinu.
Við hvað eigum við, þegar
við tölum um persónulegt
frelsi, — hvaða skilyrði
myndi þurfa að uppfylla til
þess að um persónulegt frelsi
væru að ræða?
Bókstaflega þýðir þetta
hugtak frelsi hvers eins, að
hver og einn einstaklingur sje
alfrjáls. í svo víðtækri merk-
ingu getum við hins vegar
ekki skilið það í sambandi við
frelsi þjóðfjelagsþegna. Að
hver og einn væri alfrjáls bók
staflega, losaði hann undan
sjerhverjum böndum eða
tengslum eða þjóðfjelagsbönd
um. Slíkt vakir ekki fyrir' okk
ur í þessu sambandi, því að
við erum að tala um persónu
legt frelsi innan þjóðfjelags-
ins.
Spurningin er því um það,
hvaða skilyrði við myndum
vilja setja til þess að teljast
aðnjótandi persónulegs frels-
is í þjóðfjelaginu?
Hugtakið er augsýnilega
teygjanlegt. Háð mismunandi
mat mismunandi persónuleika
og skapgerðar einstakling-
anna. Það, sem einum kann
að finnast „frelsi“, er öðrum
ef til vill „hvöð“ eða „hindr-
un“ í þrengri merkingu. út
í hin óendanlegu tilbrigði mis
munandi lyndiseinkunna eða
persónuleika qjnstaklinganna
er ekki hægt að fara í þessu
sambandi.
Það sem máli skiftir er að
komast að þeim grundvallar-
skilyrðum, sem heildin myndi
almennt setja fyrir því að
geta talist" njóta persónulegs
frelsis í þjóðfjelaginu.
Mjer skilst, að í þessum
skilningi komi einkum þrent
til greina:
1. Skoðana-frelsi. ‘
2. Eigna-frelsi.
3. Athafna-frelsi.
Sennilega eru allir sammála
um, að það sje ekki persónu-
legt frelsi, er einstaklingarn-
ir sjeu aðnjótandi, ef þeim er
meinað að láta opinberlega
í Ijós skoðanir sínar. En skoð
ana-frelsið greinist fyrst og
fremst í málfrelsi, ritfrelsi og
fundafrelsi. þ.e. að mega tala
IÞROUN ÞESS, FORM
Eftir Jóhann Hafstein
HUGSJðNIR
um, rita um og koma saman
til að ræða um það, sem
almennt lystir.
Suma greinir e.t.v. frekar á
um það, að menn geti ekki
talist persónulega frjálsir,
nema þeim sje leyft að eign-
ast eitt og annað, persónuleg
og almenn verðmæti. —
Eignarrjetturinn hefur þó
verið talinn hyrningarsteinn
lýðfrelsis, og í okkar stj órnar
skrá segir, að hann sje „frið
helgur“.
Er augljóst mál, að ef eign
arrjettur einstaklinganna
væri " afnuminn, myndi það
fela í sjer hina stórkostleg-
ustu skerðingu á ráðstöfunar
og athafnaheimildum einstkl
inganna, og frjálsræði þeirra
eða persónulegt frelsi hefði
þar með goldið hið mesta af-
hroð.
Leynist jafnvel viðurkenn-
ing á þessu í stjórnarskrá rík
is hins „fjelagslega“ eða
socialistiska eignarrjettar,
(U. S. S; R.), þar sem segir
yrkjubúskaparihs, til einka-
afnota fyrir heimilið dálitla
landsspildu, sjálfseignarrjett
til aukabúreksturs á þessari
landsspildu, einkaeignarrjett
á íbúðarhúsi, kvikfjenaði til
heimilisþarfa, alifuglum og
minni háttar landbúnaðar-
tækjum“.
Þá er í þriðja lagi athafna
frelsið og er það naumast efa
blandið, að eftir því sem at-
háfnafrelsi einstaklinganna
er takmarkaðra, því minna
er persónulegt frelsi þeirra.
Jeg gat þess áður, að hug-
tökin „persónulegt frelsi“ og
„þjóðfjelagslegt jafnrjetti“
afmörkuðu hvort annað. Kem
ur það fram í því, að persönu
legt frelsi hvers eins takmark
ast af jöfnum rjetti annara
til persónulegs freisis.
Þannig takmarkast" frelsi
mitt til þess að eignast, eða
kasta eign minni á eitthvað,
við hliðstæð rjettindi annara
níðast ekki á hliðstæðu per-
sónulegu frelsi annars, er leið
ir af jafnrjettiskröfu lýðræð-
isins.
Spurningin er þá enn um
það, hvað nánar felist í hug-
takinu „þjóðfjelagslegt jafn-
rjetti“„
Hugtakið er upphaflega mið
að við pólitískt jafnrjetti, þ.
e. jafnan rjett til stjórnmála-
legra afskifta með jöfnum
kosningarjetti og kjörgengi
fyrst og fremst og öðrum al-
mennum pólitískum rjettind-
um.
Annað hefir svo siglt í kjöl
farið svo sem krafa um al-
menna og jafna mentun að
vissu marki og álment jafn-
ari þjóðfjelagslega aðstöðu,
sbr. fjelagslegar tryggingar
o. fl.
2. Það er að lokum ótvíræð
lýðræðisleg hugsjón, að
tryggt sje efnahagslegt sjálf
stæði einstaklinganna, því að
sá, sem er efnalega ósjálfstæð
til eigna. Athafnafrelsi mitt ur, eða hefir ekki skilyrði til
takmarkast af jöfnum rjetti þess að vera öðrum óháður í
í 7. gr. „Sjerhver fjöskylda1 annara til athafnafrelsis, b.e. þeim efnum, fær naumast
í samyrkjubúi hefir, auk^a.s. hið persónulega frelsi al- notið svo fulltryggt sje ann
stofntekna af rekstri sam- mennt er bundið við það að ara lýðræðislegra rjettinda,
Urói kommúnista í stjórn>
arandstöðunni
Almenningur mótar af-
stöðu sína eftir mál-
efnum
KOMMÚNISTAR hafa látið
dólgslega síðan núverandi rík-
isstjórn tók við völdum. Þetta
er nokkuð skiljanlegt og af-
staða þeirra mótuð af mann-
iegum breiskleikum. Þeir
finna til þess að þeir hafa
mist af strætisvagninum, —
tapað tækifæri — og þá fer
þeim líkt og fyrri stjórnarand
stöðu. Haustið 1944 hjelt
Framsóknarflokkurinn, að
ekki væri hægt að mynda
stjórn á íslandi án forustu
Hermanns Jónassonar. Þetta
reyndist á alt annan veg og
síðan hallaði undan fæti fyr-
ir Framsókn og Hermann var
nærri fallinn í kjördæmi sínu
við alþingiskosningarnar í
sumar, sem leið.
Komnninistar gerðu sömu
skissu og Hermann.
Kommúnistarnir ljetu sig
henda sömu skissu og IJer-
mann, að halda að án þeirra
yrði ekki stjórnað. Þeir eiga
líka erfitt með að átta sig,
þegar reynslan er önnur og
af því mótast nú stjórnarand
staða þeirra. Hún er mis-
heppnað handapat á eftir
strætisvagninum, sem bíður
hallalaus fjárlög, að finna
ráð til að mæta hinum miklu
útgjöldum, sem stafa af sí-
aukinni dýrtíð. Af óhjákvæmi
legri nauðsyn bar stjórnin
fram tollafrumvörp sín til
þess að geta greitt niður vísi
töluna fyrst og fíemst og
koma þannig í veg fyrir beina
ekki, þótt farþeginn verði ofistöðvun margra greina at-
seinn á sjer að stökkva upp í.
Vísitölufyrirkomulagið bætir
Iaunþeganum liækkanirnar.
Eitt erfiðasta viðfangsefni
þessarar stjórnar, sem nú
situr, var að afgreiða tekju-
vinnuveganna, sem ekki þola
meiri tilkostnað við rekstur-
inn. Þetta hafa kommúnistar
túlkað sem árás á launastjett
ir landsins. Þó er það stað-
reynd að með vísitölufyrir-
Framh. á bls. 7
svo sem jafnrjettis og per-
sónulegs frelsis.
í þessu felst að sjálfsögðu
ekki krafa um efnahagslegan
jöfnuð manna eða fordæming
á því þótt einstaklingar safni
auði. Heldur hitt, að þjóðfje-
lagið sjái svo um, að menn
þurfi ekki að fara hins lýð-
ræðislega frelsis á mis vegna
skorts.
Jeg hefi nú í aðalatriðum
lokið við þríþætta athugun á
lýðræðinu, þó að allstaðar
hafi verið stiklað á stóru.
Jeg hefi leytast við að
fylgja þróun lýðræðisins frá
fyrri tímum og komist að
þeirri niðurstöðu, að enda
þótt lýðræðið sje fornt fyrir-
brigði í orði og hugsun, sje
það aftur á móti tiltölulega
kornungt í framkvæmd, mið-
að við það, að nokkurnveginn
fari saman eða í stórum drátt
um sje fullnægt sem ytra
formi og innri hugsjónum.
. Hvorttveggja er enn í deigl
unni, innri hugsjónir og ytra
form lýðræðisins.
Við þekkjum það best úr
okkar eigin stjórnmálalífi, að
hörðustu átökin alt fram á
þennan dag hafa staðið urn
það, að fá betur fuUnægt yti'a
formi lýðræðisins og á jeg
þar við átökin fyr og síðar
um kjördæmamálið, er staðið
hafa um það, að hinn almenni
kosningarrjettur væri einnig
sem jafnastur í samræmi við
jafnrjettishugsjón lýðræðis-
ins.
Jeg leiddi athygli að því, að
krafa lýðræðisins um þjóð-
fjelagslegt jafnrjetti hefði
upphaflega fyrst og fremst
stefnt að því að skapa póli-
tískt jafnrjetti eða stjórn
málalegt jafnrjetti borgar-
anna. Síðan orðið víðtækari
og stefnt að því að skapa al-
ment jafnari þjóðfjelagslega
aðstöðu borgaranna í mentun
uppeldi og á öðrum sviðum.
Það er einnig rjett að játa,
að hin lýðræðislega krafa um
efnalegt sjálfstæði hafi verið
síðþroska. En þessi fjárhags-
legu lýðræðishorf hafa þró-
ast í umheiminum.
Fyrir okkur skiftir miklu
máli að skynja og skilja, að
þó að lýðræðið hafi hvorki
fært okkur eða öðrum alt það,
er við óskuðum og alls ekki
verið annmarkalaust, þá hafa
þó hugsjónir þess skilað mann
kyninu lengst áleiðis á braut
frelsis og mannrjettinda.