Morgunblaðið - 26.08.1947, Qupperneq 7

Þriðjudagur 26. ágúst 1947
MORGUNBLAÐIÐ
7
KJARIMORKUIVJÓSINIIIt í AIMADA
TIL þess að rifja upp rás við-
burðanna, er best að hefja
þessa grein með stuttíi yfirliti.
Þarf þá ekki a' ‘ara langt
aftur í tímann og er fyrst að
minnast á, að 12. júní 1942 var
undirritaður samningur í Lon-
don sem fjallaði um að þegar
í stað yrði komið á beinu stjórn
málasambandi milli Kanada og
Sovjetríkjanna. En skömmu
áður kom til Kanada rússnesk-
ur hermálasjerfræðingur Soko-
loff höfuðsmaður og byrjaði þar
samvinnu við kanadisk heryf-
irvöld um samvinnu þessara
tveggja ríkja í styrjöldinni.
í júní 1943 kom til Ottawa
annar rússneskur hernaðarsjer
fræðingur Zabotin, sem tók við
af Sokoloff. í fylgdarliði Zabo-
tins var ungur maður að nafni
Igor Gusenko, sem hafði lært
í Moskva og var orðinn sjer-
fræðingur í leyniskrift. Hann
hafði titilinn „borgaralegur
með hjálpari" og var hann einn
af fjórum, sem rússneska sendi-
ráðið hafði í þjónustu sinni til
þess að ráða og senda leyni-
letur.
Aðfaranótt 5
Ljóstrað upp um landráða-
starfsemi kommúnista
<Cfhr m -A nlund própeóóor
njósnaþjónustu til tjóns fyrir
sitt eigið föðurland.
Nú sem stendur er kommún-
Undantekningarlaust yissu þau
öll um hvað starísemi þeirra
snerist, en trygðin við hinn kom
múniska málstað var svo mikil,
að þau vildu heldur svíkja sitt
eigið land en flokkinn.
Kona af enskum ættum, sem
hafði orðið fyrir áhrifum kom-
múnista að ganga í kommún-
starfandi menn við rússneska
sendiráðið hafa upp á eigin
ábyrgð aflað sjer ýmissa upp-
lýsinga, sem voru þó ekki þýð-
ingarmeiri en svo, að þeir
hefðu getað lesið þær í hverju
dagblaði.
Á eftir þessari frásögn kom
ströng aðvörun til kanadísku
blaðanna um að hafa meiri hem
il á fjandskap sínum í garð
Rússa, og sagt, að ekki þyrfti
að gera meira veður út úr þessu
þar eð nú hefði Zabotin verið
kallaður heim, mætti því
stinga þessu máli undir stól.
Alþjóðanjósnarinn Zabotin
istaflokkur Kanada veikur, istiskan fjelagsskap. Hún sagð-
en þó lifandi. Flokkurinn hefur ist að vísu hafa haft nokkuð
einn þingmann á þingi Kanada samviskubit í byrjun ,en með
Fred Rose (Rosenberg), sem nú tímanum hvarf það alveg. Það
hefur verið dæmdur í 6 ára var konan, sem fekk kommún-
hegningarvinnu fyrir að starfa istunum í hendur afrit af skýrsl
að njósnum með Zabotin og fyr unni yfir samninga Keynes lá-
ir Rússa. Hann sagði fyrir rjett varðar, þegar hann kom til fjár
inum, þegar mál hans var tekið málasamninga við Kanada, en
fyrir, að ákæran á hendur hon- það skjal átti að vera algerlega
um væri blátt áfram hlægileg, leynilegt. Það var samt komið í
— en þegar á leið varð hann rússneskar hendui fyrr en
þó að beygja sig fyrir stað- varði.
reyndunum. Aðalskipuleggj- | önnur kommúnista kona, er
andi flokksins Sam Carr (Co- var ag vjsu i Rússlandi,
hen) var enn meira bundinn komst vegna sjerstaklega góðr-
njósnadeildinni, hann hafði ar framkomu sinnar í skjala-
föst mánaðarlaun, sem leyni- safn utanríkisráðuneytisins
starfsmaður Rússa en hann kana(fiska Hún kom öllum þýð
hafði grunað, að eitthvað illt ingarmestu skjölum, sem hún
!væri í vændum fyrir sig, því fann áleiðis til Moskva. Eftir
var hún flutt
Rannsókn fyrirskipuð.
En kanadíska stjórnin ljet
halda áfram rannsókn á þess- 17 manna hermáladeild.
l um málum og varð það til þess ' Hermáladeildin hafði 17 fasta að þegar til hans ótti að taka Gusenko máíið
september ’45, að í mars gat hún gefið frá starfsmenn þar á meðal fram- var þann horfinn úr landi j kyrþey yfir í vegabrjefadeild
flýði Guzenko frá sendiráðinu j sjer þrjár skýrslur, sem var kvæmdastjóra upplýsingastarf- burt> aður en lögreglunni hafði ina en það var bara of seint
og hafði með sjer allmikið af mikið rætt um í allri Norður- seminnar, en skeyti þeirrar verið gert aðvart. þvi’að það sem gert var varð
leynilegum skjölum, sem hon-[ Ameríku. Og loks í júnílok deildar til Rússlands var aðal- j ekki aftur tekið
um höfðu verið fengin í hend- hafði nefndin lokið störfum, vinna Guzenko áður en hann Fylgdu línunni. \
ur. Hann gaf sig fram við kana eftir að hundruð manna höfðu flýði til kanadisku stjórnarinn | pessir tveir menn voru báðir að það sje fint
Flestir Kanadabúar, sem
„Netið“ hafði fengið í þjónustu
sína voru unglingar, og mikið
dísk yfirvöld og bað um vernd verið yfirheyrðir og meira en ar. Sendiherrann sjálfur var innflytjendUr ættaðir frá Rúss
þeirra. Sagðist hann hafa feng- þúsund skjöl höfðu verið vand- ekkert háttsettari en hinir, en iandi. Saga þeirra í heimsstyrj
ið skilaboð um það frá Moskva lega rannsökuð. í miðjum júlí hann var undir stjórn rúss- öidinn Var sú, að eftir samning-
að snúa við heim, en nú gaf var endanleg skýrsla nefndar-| neska utanríkisráðuneytisins. [ inn milli Ribbentrop og Molo-'^ri voru miðaldra menn. —
hann þá lýsingu á framkomu innar tilbúin og þá um leið Guzenko upplýsti það, að hann toff börðust þeir hatrammri pþ eru þess dæmi oa þá eink-
sinni, að hann hefði ekki get- voru kveðnir upp dómar í hefði engan aðgang haft að hin baráttu gegn því, að Kanada‘um náttúrufræðingar og verk-
að þolað það lengur að vinna njósnamálunum. :um deildunum og hann mátti tæki þátt í hinu „glæpsamlega ' fræðingar sem halda að það sjc
leynimakk, sem hann hefði | Nú hef jeg þessa skýrslu ekki einu sinni ; tíga :?æti r:ín- drottnunarstríði Breta“. Eftir
fínt að vera vinstri sinnaður.
verið í og að nú ætlaði hann Uggjandi fyrir framan mig. — Um í þann hiuta sendiráðsins,1 árás Hitlers á Rússland sneru vitaniega sótti „Netið“ alltaf
að tala út og segja sannleikann Hún hefur verið gefin út í bók- þar sem miðstöð njósnanna þeir blaðinu við og fóru að berj 1
um aðgerðir Rússa í Kanada.1 arformi „The Report of the var. Af öðrum upplýsingum má ast fyrir hinu rjettláta stríði Kanada^hefur1 innan landa-
Það kom síðar á daginn, að ^Royal Commission . | sjá, að ef Zabotin þurfti að gefa ^ gegn æði fasismans og urðu mæra sinna óvenjulega mikið
sjerstaklega mikið í slíka menn.
innan
þetta var stórkostlegur atburð-| Þessi bók er mjög mikils virði sendiherranum upplýsingar, 'forÍngjar nafnbreyttra komm-
ur og varð þess valdandi, að fyrir sögu samtímans og það mátti hann ekki segja honum únistaflokksins, sem nú kallað
menn foru að skilja, að aldrei fxeistar manns til að birta ut— meira en honum leyfðist sem ist Róttæki verkamannaflokk—
var treystandi á Rússa. drátt úr henni. Þetta er heim- prívatmanni og eftir á varð urmn.
í desember á sama ári hvarf ildarrit> sem byggist á hinum hann að senda skýrslu um það j Carr tók meðal annars þátt i
Zabotin skyndilega úr landi, |sterkustu rokum, skýrslu, sem til Moskva. Þannig hafði vegabrjefafölsun og í það mál rannsóknarstofunnar,
fór hann til Evrópu án þess að er birt me® strangasta álliti Moskva fullkomna og stranga er starfsmaður í vegabrjefa-
biðja kanadisk yfirvöld um
vegabrjef eins og venja er.
5. febrúar 1946 eftir allmikl-
til lögfræðilegs embættisheiðri stjórn á öllu kerfinu.
úraníum og þar er verið að
reisa miklar kjarnorkutilrauna
stöðvar. Og rússnesku njósnur-
unum tókst að ná sambandi við
marga starfsmenn konunglegu
en það
voru fyrst og fremst þeir, sem
deild utanríkisráðuneytisins áttu að gæta kjarnorku leyndar
af gætnum ihugulum mönnum í skýrslunni er skýrast kast- viðriðinn. Háttsettur rússnesk- máianna
á svo alvarlegum tímum, að ag ljósi yfir þessa 17 manna her
ur leyniþjónustumaður, sem
ar rannsknir á þessum málum, enginn„þemra. mannal Sem ÞaI máladeild, þó aðeins yfir starf- menn vita ekki hver var þurfti
var skipuð sjerstök stjórnar-
Starf próf. Reymond Boyer
að stóðu hefðu vogað sjer að semi hennar takmarkaðan á vegabrjefinu að halda. Carr ’ njósnaranna var þó al
blanda þetta mál
nefnd, sem átti að vinna að
meiri uppljóstrun um það, sem Samni.
fyrir hafði komið. í þessari ' Það er því útskorið mál’ að
nefnd áttu sæti tveir dómarar hjer býðir ekki að segja að sjeu
úr hæstarjetti Kanada, Robert borin fram ósannmdi-
Fascheran og R. M. Keliock 1
15. febrúar í aftureldingu fór rússnesku utanríkis-
kanadíska lögreglan um Ott- þjónustunnar.
awa og tók allmarga menn höitd Deild sú, sem Zabotin hafði
jvar lofað í byrjun 5000 dollur-
um, ef hann kæmi því í kring,
veg sjerstætt. Boyer er þekkt-
ur sprengiefnasjerfræðingur og
hann var sterkríkur maður, sem
nokkru tíma.
Tæknilegt :iafn hennar var
Netið, og í skjalasafni yfir alla en hann fekk samt ekki nema
starfsmenn þess :: Kanada :"und 3000. Það er undarlegt, hversu burffi ekki á neinum bot^un
ust eyðublöð þar sem hver og mikil áhrif svona menn hafa um að haida fla Rússum. Hann
„ „ , . , . ... , tók aldrei einn eyrir fyrir störf
einn varð að svara spurnmgum haft í vissum hop rottækra J J
, ,, * • . i j. . i , < , ■ sín í þágu kommúnistanna og
eins og þessum: Hvað .xafxð pjer manna. Það ma nokkuð rekja
starfað lengi við netið. Starf- ^ upp njósnakerfið með því að
j setning nýrra manna í netið var ganga á röðina af kunningjum
um, einnig voru nckkrar hand- forustu fyrir, var aðeins ein af jnákvæmlega rannsökuð af yfir þeirra Carrs og Roses og er enn
verið að grafa upp þátttöku
tökur gerðar annars staðar i mörgum í rússneska sendiráð-jstjórninni í Moskva. sem fjekk
landinu. Það kom í ljós, að inu í Ottawa. Deild Zabotins upplýsingar úr öllurn áttum.
nokkrir, sem grunaðir voru, og var hermáladeild og starfaði
átti að taka, voru horfnir til út- að sömu málum og margar aðr- Komintern er enn starfandi.
landa og hefur ekki náðst í þá. ar í Kanada, þó án þess að nokk
Sama dag gaf forsætisráðherra urt sambandi væri á milli |Komintern, sem var uppíeyst
Kanada út þá yfirlýsingu í þing þeirra, nema yfirstjórnin
inu, að komið væri upp
var ekki skrásettur meðlimur
| flokksins. í rjettarþöldiínum,
'sagði Boyer ákveðið, að hann
hefði ekki ætlað sjer að baka
margra þeirra í ýmsum verkn- 1 iandi sinu tion> heldur hafi
yðum sem varða við landráð. hann gefið upPlýsingarnar af
einskærum visindamanns á-
jhuga. Rannsóknarnefndin tel-
„■ ur hann sekan um að hafa gef-
í hátíðlega 1943, er enn staríandi! frá því, að oft hefur tekist að ,ið utlendum flugumönnum upp
um Moskva. En við sendiráðið varisem miðstöð kommúnistaflokka [rekja upp slóðina, sem þýðing-jlý sin^ar’ en skiftil síer minna‘
Guzenko hefur staðfest, að Margir sekir.
Skýrsla nefndarinnar
margháttaða njósastarfsemi í ekki aðeins starfandi hermála-
landinu og væri mál það nú til deild, heldur einnig stjórnmála
rannsóknar. Hann gaf ekki deild, sem tók við fyrirskip-
meira upp, en það var skoðun unum beint frá miðstjórn rúss-
almennings, að njósnir þessar neska kommúnistaflokksins. N.
út um allan heim, og er njósna ; armikil skjöl hafa farið um, og ,
starfsemi Rússa mikiil fengur þannig hefir komist upp um að leiðst ut 1 Það
I af hvaða hvötum hann hefur
að undirbúningsstarfi Komin-[minsta kosti 14 manns, bæði
tern, að minnsta kosti í hinum konur og karlar í háttsettum
enskumælandi 'öndum. -— Auk trúnaðarstöðum, sem hafa sent
Peningavaodræði.
Þó virðist ásetningur ýmissa
annara vera heldur skugga-
stæðu að einhverju leyti í sam- K,.V.D. deild', sem var beint þess hafa tveir meðlimir kana- upplýsingar áleiðis til Rúss-
bandi við tilraunir Rússa til undirlögð rússnesku lögregl-I diska hæstarjettarins í rann- anna. í öllum dæmum er það ilegri, svo sem verk Davids Lun
að komast að Ieyndardómi unni N.K.V.D., sem áður hjet sóknarnefndinni ólitið nauð- sannað, að sterkt fylgi við kom nans, sem var í fastri atvinnu
kjarnorkusprengja. Tjekan. Þá var einnig versl- synlegt að slá því föstu að nærri múnismann hefir fengið fólkið við upplýsingamálaráðuneytið
20. febrúar heyrðist frásögn unarnefnd, sem stóð undirjalltaf sjeð náið sambandi milli ti lað fara út á þessa braut. jkanadiska og gaf út tímarit um
í rússneskg útvarpinu, sem var^stjórn utanríkisverslunarráðu-jkommúnisks hugsunarháttar og (Mörg þeirra höfðu svarið þess.hermál. Hann leiddist út í
eitthvað á þessa leið: Nokkrir neytisins í Moskva. Iviljans til að ganga í erlenda .dýran eið að kjafta ekki frá. j Framh. á bls. 8