Morgunblaðið - 18.09.1947, Qupperneq 5

f'immtudagur 18. scpt. 1947
MORGUNBLAÐIÐ
5 '
Evrópu og Marshall-dætlunin
Eftir Skúla Skúlason
Síðari grein
Framtíð
FRÁ sjónarmiði flestra Vest-
txr-Evrópuþjóða er Marshall-til
boðið ill nauðsyn. Það fylgir
gem sje þungur böggull dollara
gkammrifinu: þjóðirnar, sem
gerast aðilar að áætluninni,
yerða raunverulega að afsala
gjer fjárhagslegu sjálfstæði i
liendur miðstjórnar sinnar. Þar
eiga vitanlega að sitja fulltrúar
frá öllum aðilum, en þó er
@ðlismunur á þessari sameigin
Jegu stjórnarnefnd og t.d. versl
junarsamninganefndum tveggja
aðila, því að þar gengur livor
aðilinn um sig ekki lengra en
gott þykir, og hefir vald til að
Sieita og játa. En í sameigin-
legri viðskiftastjórn margra
landa er honum hvorttveggia
öfvaxið, hann verður að beygja
sig undir vald meirihlutans og
hefir ekki einu sinni neikvæðis
yald fyrir sína eigin þjóð. Hjer
er sem sje ekki að ræða um tví
hliða samninga og samþykktir,
heldur marghliða. Það fljettast
tnargir þræðir í þann streng,
sem á að verða svo sterkur að
hann haldi allri Evrópu uppi,
og þar mega engir hláþræðir
vera. Það verður enginn hægð
arleikur að samræma fjárhags
og viðskiftamál allra Vestur-
Evrópu])jóðanna, hvað þá allra
Evrópuþjóða. Og ef það tekst
þá er það vegna þess að þjóð-
irnar eiga ekki um aðra kosti
að velja — nema algert hrun.
Fyrir samsteypu sem þessa
er það m.a. nauðsynlegt að
stc ’ ria til tollmálasambands
all i aðila, en vitanlega verður
þe ' ekki gert í einni svipan
hc’ iur smámsaman, á mörgum
ár '■>. Á gjaldeyrisviðskiftum
þ’ nna verður að gera nýja
sl:’ n. Því að annars stranda
in ’ rðis viðskifti þjóðanna.
M ð n verið er að koma þessu
h tveggja á verður að
gr i götu þeirra viðskifta,
se - 'auðsynleg eru fyrir heild
in g byggjast á eðlilegum
g)- 'velli. Hvað tollana snert
ir ví ður hvert land að vísu að
ge ' ett þá tolla, sem nauðsyn-
h> eru til að varna óheil-
br ri samkeppni utan frá. En
sa: ’.andsstjómin hefir þó hönd
í 1 ga um það.
Ki' !and og Marsliall-tilboðiíí
/ustur- og Véstur-Evrópa
hafa skilyrði til mikilla við-
skifta, því að austurálfan fram
leiðir að jafnaði meira af mat
<en hún þarfnast en vesturálfan
hefir iðnvörur aflögu. En eigi
yirðist Marshalls-tilboðið munu
■orfa þau- viðskifti, enda þótt
Stalih hafi lýst yfir því, siðast
við Harold Stassen núna í vor,
að ekkert sje því til fyrirstöðu
að hafa skifti við þjóðir, sem
húi við kapitalistiskt þjóðskipu-
lag. En það er tortryggni,
ýmugustur á dollaravaldinu,
sem ræður því að Rússar taka
því víðs fjarri að eiga nokkurn
hlut að Marshall-áætluninm,
og hafa látið skjólríki sín gera
hið sama.
Marshall hefir hinsvegar eigi
(lregið dul á að tilboðið varði
Rússland, eigi siður en önnur
Evrópuríki. Og það er hersýni-
legt að Rússar mundu hafa
margskonar hagnað af að ger-
ast aðilar. Þá vantar líka gjald
eyri og hafa falast eftir dollur
ym hjá Bandaríkjamönnum.
En þeir vilja varast að kom
ast í fjárhagssamband við vest
urrikin. Og þeim er illa við að
náin samvinna sje á milli
þeirra, svo að þau geti orðið
samgróin lieild. Hvenær se.n
talað er um nána samvinnu ein
hverra vesturríkjanna þá am-
ast Rússar við því. Er þar
skemmst að minnast þess, er
raddir komu fram um tollmála
samband milli noðurlandaríkj-
an)ia þriggja — miðríkjanna.
En- þó að Rússar gerðust ekki
aðilar að viðskiftasambandinu
þá gætu þeir notið ýmsra hlunn
inda af því samt. Þeir eiga með
al annars fjárhagslegra hags-
muna að gæta i Vestur-Evrópu
Ef þjóðirnar þar rjetta við fjár
hagslegh geta Rússar gert sjer
von um hernaðarskaðabætur,
sem um munar, bæði frá Þýska
landi, Italíu, Ungverjalandi og
Búlgariu, í stað þess sem þeir
reita nú af Þjóðvérjum og
aldrei verður nema í nös á
ketti. En af gjaldþrota Vestur-
Evrópu fá þeir vitanlega ekki
neitt, nema þeir ætli sjer að
hirða hræið, én það getur auð-
vitað ekki orðið styrjaldarlaust.
Það er líka sennilegt að Austur
Evrópuríkin gæti fengið að
hafa sjerstöðu innan þessa við
skiftakerfis, þannig að þau
rugluðu ekki reitum saman við
vesturþjóðirnar.
Marshall-tilboðið hefir í biii
orðið til að auka á tortryggnina
í Kreml og torvelda frekar en
orðið var framgang þeirra
mála, sem allur heimurinn þrá
ir að fái sem skjótasta úrlausn:
endanlega afgreiðslu friðar-
samninganna og skilyrði fyrir
eðlilegu samstarfi allra þjóða.
Engan langar i nýtt strið og
þeir, sem skást eru settir í
veröldinni núna,Hiafa nóg að
bíta og brenna og þurfa lítið
eða ekkert að lagfæra hjá sjer
eftir styrjöldina, eru þó ekki
rólegir, því að þeir sjá tvö
mestu stórveli heimsins bíta á
jaxlinn og steyta hnefana. Aðr
ir geta ekki byrjað strið fvrst
um sinn — Þjóðverjar og Jap
anar verða lengi að gróa sára
sinna, Kínverjar berjast við
sjálfa sig, Hindúar og indversk
ir Múhamedssinnar skjóta geir
um sínum fyrst og fremst hver j
ir til annara og Englendingur
inn er auralaus.
Málið þolir enga bið.
„Það eru tvær veigamiklar
ástæður fyrir þvi að hraða mál
inu“, segir „The Observer".
„Sú fyi’ri að Evrópulöndin
vantar dollaragjaldeyri þegar i
stað, sú síðari að forsetakosn-
ingar fara fram í Bandarikjun
um haustið 1948, og þessvegna
er ekki neinna hagstæðra á-
kvarðana að vænta af Banda-
>rikjaþingi það árið. Ef Evrópu
ríkin svara ekki í tæka tíð
þannig að þingið geti tekið sín
ar ákvarðanir síðustu mánuði
ársins 1947, þá verður Evrópa
að híða til ársins 1949. En svo
lengi þolir hún ekki að bíða.
Þessvegna er aðeins þriggja
mánaða frestur til þess að sam-
þykkja grundvallaratriðin, sem
Marshall biður um. Er mögu-
legt að ganga frá heildaráætl-
un á þeim tíma? Hvað mikið
verður hægt að gera á sameig-
inlega fundinum er undir því
komið hve vel ríkisstjórnirnar
geta undirbúið málið á næstu
vikum .... Það minnsta, sem
fulltrúar landanna komast af
með að samþykkja á fundinum
er: 1) að skuldbinda land sitt
til að undirgangast grundvall
aratriði hinna fjárhagslegu að
gerða. 2) að tilkynna hve mik
ið fje óhjákvæmilega þurfi að
festa í lífsnauðsynlegum fyrir-
tækjum ásamt rekstursfje til
þeirra í eitt ár. 3) að tilkynna
hve stórt dollaralán þurfi til
að endurreisa landið að fullu
og gera grein fyrir atvinnu-
málastefnu landsins þann tim-
ann, sem það verði aðili að áætl
uninni. 4) að gera drög að til-
lögum um miðstjórn fyrirtækis
ins, sem gangi endanlega frá
áætluninni og tryggi að láns-
f je til framkvæmda henni verði
notað á rjettan hátt.“
Þetta var í stuttu máli það,
sem lá fyrir Parísarfundinum
12. júlí. Tíu dögum áður höfðu
þeir Bevin, Bidault og Molotov
rætt Marshall-tilboðið og Molo
tov hafnað því, vegna þess að
það væri svo óákveðið og laust
í böndunum. En á fundinum
12. júli mættu fulltrúar frá 14
þjóðum af þeim 22, sem boðn
ar voru, og var Bevin fundar-
stjóri þar. Boðnu rikin, sem
ekki sendu fulltrúa voru Finn-
land, Rúmenía, Búlgaría, Ung-
verjaland, Tjekkóslóvakía, Júgó
slavía, Albanía og Pólland.
I
Tillögur, sem Bevin og Bidault
höfðu samið, voru notaðar sem
grundvöllur fyrir umræðunum
Bretland og Frakkland (og
Rússland, ef það vrði aðili)
skyldu skipa fulltrúa í nefnd
til að gera yfirlit um birgðir
Evrópu og þarfir, ásamt 3—4
fulltrúum fyrir nokkur smærri
ríkin. Fjórar undirnefndir
skyldu kosnar til þess að vinna
þetta starf. Síðan skyldi skýrsl
an send til Bandaríkjanna.
Bevin lagði áherslu á, að Banda
ríkin vildu ekki veita hjálp
nema hlutaðeigandi lönd sýndu
sig fús til þes að vilja hjálpa
hvert öðru eftir megni. — Þess
um tillögum var hreytt tals-
vert á siðari Parísarfundinum,
m.a. var ákveðið að fulllrúar
frá öllum aðilum skyldu eiga
sæti í miðstjórninni. Þá var
samþykkt að Austur-Evrópu-
ríkjunum skyldi heimill að-
gangur í sambandið, ef þeim
skyldi snúast hugur. Fundur-
inn lauk störfum sínum á 4
dögum og þótti það. tíðindum
sæta að svo fljót afgreiðsla
skyldi fást nú á pexöldinni.
Sambandsnefndinni var uppá-
lagt að ljúka störfum sínum og
skýrslum fyrir 1. september.
Og þá kemur til kasta Banda-
ríkjaþings.
Endurreisnar-áforniin.
Þau eiga ekki aðeins að gera
Evrópu sjálfbjarga heldur svo
aflögufæra, að hún geti tekið
þátt í alheimsviðskiftum eins
og áður var, með kaupgeíu,
sem skapar markað fyrir vörur
frá löndum utan álfunnar.
Hún má ekki og getur ekki lok
að sig úti frá alheimsviðskift-
unum.
Vestur-Evrópulöndin geta
ekki framleitt aðalkorntegund
nútímans, hveitið, ja4.i ódýrt
og Bandaríkin, Canada ctia
Rússland. Þau verða að geta
keypt hveiti, kraftfóður, baðrn-
ull, timbur og nýlenduvörur.
Vörum sem þessi lönd vanhag
ar mest um, má skifta í þennt:
Matvæli, eldneyti og orku og
—- stál.
Matvælaframleiðsluna geta
löndin aukið sjálf með því að
framleiða eða kaupa meira af
tilbúnum áburði, kaupa drátt
arvjelar og landbúnaðarvjelar
og orkuna með því að byggja
fleiri aflstöðvar fyrir vatns-
orku. Áðurnefndu vörurnar
verða fjæst um sinn þær, sem
yrðu látnar ganga fyrir öllum
öðrum innflutningi, og þá fyrst
og fremst eldsneyti (olía) og
stál. Matvælainnflutningur á
að geta farið minnkandi undir
eins og landbúnaður Evrópu
hefir fengið fullkomnari tæki
og kemst í lag. En allt er þetta
hvað öðru tengt. Til dæmis er
talið, að ef verkamennirnir í
Ruhr.fengi betra viðurværi en
þeir fá nú mundi framleiðsfan
stóraukast. Fyrir 2 miljón smá
lesta aukinn korninnflutning
þangað á ári mundi kolafram-
leiðslan aukast um 30 miljón
smálestir og stálframleiðslan
um 7 miljón smálestir.
Matvælin eru sem stendur
efst á baugi. Upp á siðkastið
hefir 5/6 af dollaralánum
Evrópuþjóðanna verið notaðar
til matyælakaupa. Þetta er
skiljanlegt þegar þess er gætt
að síðan 1938 liefir:
Ketframleiðsla Evrópu mink
að úr 11.1 miljón í 6,6 miljón
tonn.
Mjólk og mjólkurafurðir úr
94 miljón i 64 miljón tonn.
Feiti og olíur úr 4 miljón lil
2,9 miljón tonn.
Og þrátt fyrir allan matvæla
innflutninginn frá Ameriku
fær, verkafólkið í flestum borg
uin Evrópu ekki nægilegan mat
og sumstaðar er það beinlínis
í svelti. I5að segir sig sjálft að
þessi lífskjör draga úr fram-
leiðslunni. Það er einkum í
Frakklandi og Austur-Evrópu,
sem hægt er að auka matvæla
framleiðsluna, en ef Austur-
Evrópa verður ekki aðili verða
Vesturrikin að koma sjer upp
matvælaframleiðslu í nýlend-
unum í Afríku.
KolaframleiSslan í Evrópu
var 46,2 miljón smálestir á
mánuði fyrir strið, en í sumar
ekki nema 37,5 miljón smálest
ir. Rjenunin er einkum í Ruhr
námunum; í Efri-Sljesíunám-
unum, sem nú eru pólskar, er
framleiðslan um það bil sú
sama og áður var. Stálfram-
leiðslan var 51,6 miljón smál.
á ári fyrir stríð, en nú ekki
nema 28,6 miljón á ári. 1 Pots-
dam ákváðu höfuðpaurarnir að
Þýskaland skjddi ekki fram-
leiða stál og það kemur nú
Evrópu í koll. Frakkar áform i
að auka stálframleiðslu sína úr
4,2 milj. smál. sem hún er nú
upp í 11 miljónir 1950 og Bret
ar úr 13,3 upp í 17 miljónir
árið 1952. Ruhr er eini staður
inn, sem gæti aukið stálfram-
leiðsluria verulega á styttri
tíma. Vatnsvirkjanir taka lang
an tíma og kosta vjelar og
sement, en bæði í Rínardalnum
og Dónarárdalnum mætti gera
samskonar þrekvirki og Banda
rikin hafa gert í Tennessee-
dalnum. en til þess þarf sam-
vinnu fleiri ríkja. — —
Hinn framsýni fjármála-
maður, Keynes heitinn lávarð
ur áætlaði að 25 biljónir doll
ara þj'rfti til þess að endur-
reisa Evrópu eftir stríðið. Það
er tahð að eins og stendur safni
Evrópa skuldum í Ameríku,
sem nemi um 3 biljónum á ári
en af því fje fer sáralítið til
endurreisnar. 1 þessari upphæð
er ekki talið það, sem UNRRA
hefir gefið bágstöddum Evrópu
þjóðum. En þessi upphæð, 25
biljónir dollara, virðist ekki
Vera neitt öfgakennd. Banda-
ríkjamenn hafa um þessar
mundir 8 biljón dollara árs-
gróða af utanrikisverslun sinni
og hann getur orðið mejri þeg
ar skrefið frá hergagnafram-
leiðslu til nytsamra starfa er
að fullu stigið. Þeim er því alls
ekki um megn að hlaupa und
ir bagga og reisa Evrópu á fæt
ur aftur. Og þeim er þetta nauð
svnlegt, þvi að amerikönsk
iðnaðarfyrirtæki munu missa
spón úr askinum sínum, ef þ;er
350 miljónir manna, sem
sem bj’ggja Evrópu. ættu að
v.erða kaupgetulausir beininga-
menn um ófyrirsjáanlegan
tima.
Þetta skilja þeir sjálfir,
Amerikumenn, og vitanlega er
það ekki mannkærleikinn einn
sem ræður tilboði Marshalls.
En samt sem áður er boðið
höfðinglegt og, einsdæmi í allri
veraldarsögunni að ein heims-
álfan hafi orðið til þess að bjóða
annari stórkostlega hjálp.
Þessvegna hljóta allir að
fylgjast af áhuga með þvi, sem
gerist næstu vikur í Banda-
ríkjaþinginu, og eigi síður
hvað gerist í samvinnunefnd
Evrópuþjóðanna og hvernig af
staða Rússa verður í framtið-
inni. Taugaveiklaðir blaðmenn
sem temja sjer þá list öðrum list
um fremur að mála fjandann
á vegginn,- voru ekki lengi að
úrskurða það í sumar, eftir
Parisarfund þeirra Bevins,
Bidaults og Molotovs, að nú
væri „járntjaldið“ að fullu
fallið, milli Austur- og Vestnr
Evrópu og nú væri það næsta
að fara að hervæðast. Þó að
heimurinn sje bágborinn í dag,
þá væri hann enn óbeysnari ef
jafnan hefði ræst það, sem
móðursjúkir bölsýnismenn spá.
— Fjárhagsmál og stjórnmál
eru samvaxnir tviburar og það
er alls ekki óhugsandi að ein-
mitt Marshall-tilboðið eigi þrátt
fjrrir allt eftir að nálægja þá
aðila, sem undanfarin tvö ár
Framh. á bls. 12 ,