Morgunblaðið - 18.09.1947, Qupperneq 6

6
MORGUNBL4ÐIÐ
Fimmtudagur 18. sept. 1947
Gjaldeyrismálið: — 3. grein
VANDAMÁL ÚTVEGSINS
Minningarorð um
Samúel Guðmundsson
AF ÞVÍ, sem sast hefur verið
í fyrri greinum mínum, ættu að
vera ljósar veigamestu orsakir
þeirra fjárhagsvandræða, sem
útvegurinn á við að stríða. —
Eftir það að styrjöldinni lauk,
hefur sem sje skapast þar ná-
kvæmlega samskonar ástand
og síðustu árin fyrir, styrjöld-
ina, aðeins á enn stærri mæli-
kvarða.
Útgerðarmenn verða að sætta
sig við verð á framleiðsluvöru
sinni — gjaldeyrmum —, sem
er langt fyrir neðan jafnvægis-
veið, ef gjaldeyrismarkaðurinn
væri frjáls, en reka útgerðina
með hinum háa innlenda fram-
leiðslukostnaði. Gengisskrán-
ingin hefir haft áhrif sem stór-
feldur útflutningstollur en inn
flutningsverðlaun . . Fyrgreindu
áhrifin hafa á glöggan hátt
komið fram í því, að engin
fleyta treystist á fiot á síðustu
vetrarvertíð, nema ríkisábyrgð
kæmi til, en hve innflutnings-
verðlaunin hafa verið áhrifarík
má marka af þvi, sem jeg drap
á í síðustu grein minni, að á
árinu 1946 vildu menn kaupa
gjaldeyri, sem nam öllum inn-
stæðunum, er þær voru mestar,
öllum útflutningi ársins og
sennilega 1—200 miljónir kr.
að auki.
Nú verður að balda útflutn-
ingnum uppi, ef fullkomið neyð
arástand á ekki að skapast,
um það getur ekki verið ágrein
ingur, hversu sem menn grein-
ir á um leiðir. Þær leiðir, sem
aðallega virðast koma til greina
og mest hafa verið ræddar í
þessu sambandi, eru þessar:
1. Niðurfærsla framleiðslu-
kostnaðar innanlands. Verður
sú Ieið hjer eftir kölluð verð-
hjcðnunarleiðin.
2. Hækkun á verði erlenda
g;aldeyrisins, sem hjer verður
kölluð gengislækkunarleiðin.
3. Uppbótargreiðslur með út-
fluttum afurðum úr ríkissjóði.
Ef tekna til þessara greiðslna
er aflað með tollum, verður
þessi leið náskyld gengislækk-
unarleiðinni, eins og nánar
mun verða skýrt hjer á eftir.
Skal nú hvor þessara leiða
um sig rædd, með tilliti íil
þess, hvernig þær korna við
hinar ýmsu stjettir bjóðfjelags-
ins og hver áhrif þær hafa á
þjóðarbúskapinn almennt.
1. Verðjöfnunarleíðin.
Þessi leið, ef farin yrði,
myndi vera í því fólgin að
knýja niður kaupgjald og ann-
an framleiðslukosrnað innan-
lands, þannig að útgerðin verði
þannig fær um að bera sig fjár
hagslega. Þetta er sú leið, sem
me'st hefir borið á góma, í sam
bandi við umræðurnar um þessi
mál, og virðist hún eiga all-
miklu fylgi að fagna.
Ekki verður heldur á móti
því borið, að sje um nægilega
miklar niðurfærslur að ræða,
mætti láta útgerðsna bera sig
með því móti, það er þó að
segja eftir að viðeigandi gjald-
þrotauppgjör þeirra útgerðar-
fyrirtækja, sem stofnað hafa til
skulda síðústu árin hefur farið
fram.
Eítir Ólaf Björnsson
Þó að leið þessi hafi mikið
verið rædd, minmst jeg þess þó
ekki að hafa sjeð borin fram
þau rök fyrir henni, sem jeg
tel veigamest, samanborið við
aðrar leiðir, eða a, m. k. upp-
bótagreiðsluleíðina, nefnilega
þau, að uppbótargreiðslurnar
skapa hættu á því, að í viðskifta
samningum yerði einblínt á
það, að fá sem hæst verð fyrir
afurðirnar á pappírnum, en
ekki ,spurt að þvi. hvort þjóð-
irnar, sem við seljum, geti með
hóflegu verði selt okkur þær
vörur, sem við nauðsynlega
þörfnumst. En með tilliti til
hinnar miklu innfiutningsþarf-
ar okkar, er það atriði ekki síð-
ur mikilvægt. Ein króna í frjáls
um gjaldeyri getur þjóðhags-
lega sjeð verið okkur eins mik-
ils 'virði og þrjár krónur í
clearing-gjaldeyri.
En á hinn bógmn hefir þessi
leið marga og stórfelda ann-
marka, ef henni á að beita svo
um muni. Til þess að ekki
verði dregnar rangar ályktanir
af því, sem hjer fer á eftir, vil
jeg taka það fram, að jeg álít,
að þeir menn hafi alltaf haft
rjett fyrir sjer, sem á undan-
förnum árum hafa viljað hamla
á móti verðbólgunni, og tel það
mikla ógæfu, að ekki voru farn
ar aðrar skynsamíegri leiðir til
þess að veita launþegum og
bændum rjettmæta hlutdeild í
stríðsgróðanum, en sú, að setja
í gang hina alkunnu svikamyllu
er kaupgjald og afurðaverð var
látið hækka hvort annað á víxl,
en það var höfuðorsök verð-
bólgunnar.
En því fer fjarri. að mistök-
um þeim, er leiddu til þess, að
verðbólgunni var hleypi á stað
og misrjetti því, er hún hefur
skapað, verði einfaldlega kippt
í lag með því, að keyra verð-
lagið niður á ný. Mjer liggur
miklu fremur við að segja, að
verðhjöðnun í stærri stíl myndi
þar bæta gráu ofsn á svart.
Með verðrjöðnun eru þungar
og jafnvel óbærilegar byrðar
lagðar á alla þá, sem stofnað
hafa til skulda á verðbólguár-
unum. Það órjettlæti, sem þetta
alltaf hefur í för með sjer,
myndi aldrei verða tilfinnan-
legra en nú, þar sem ríkisvald-
ið hefur einmitt síðustu 2-—3
árin hvatt menn til þess að
stofna til skulda i stórum stíl
í sambandi við nýsköþunarfram
kvæmdir, íbúðarhúsabyggingar
o. fl. Á þá, sem oiðið hafa við
þessari hvatningu, væru lagð-
ar þungar byrðar, en þeir, sem
haldið hafa a ðsjer höndum og
geymt fje sitt í handranum,
munu ekki einungis sleppa við
að taka þátt í þeim fórnum,
sem krefjast verður af öllum
borgurum þjóðfielagsins að
þeir taki þátt i, hver eftir efna-
hagslegri getu sinni, heldur
hagnast stórlega á nayéðarráð-
stöfunum.
Þá má á það benda, að enda
þótt niðurfærsla kaupgjalds og
verðlags í nægileea stórum stíl
gæti hjálpað útgerðinni, þá
myndi þetta hafa mjög óhag-
stæð áhrif á framkvæmdir fyr-
ir innlendan markað. — Þeg-
ar menn búast við lækkandi
verðlagi, kippa menn að sjer
höndum með allar þær fram-
kvæmdir, sem þola bið, þannið
að atvinnuleysi skapast í miklu
stærri stíl en alla. í
. Með þessu er ekki sagt, að
það ástand geti ekki skapast,
að óhjákvæmilegt verði að fara
þessa leið að einhverju leyti.
Ef sú verður raunin, er ekki
ókleift að finna leiðir, til þess
að draga úr þeim annmörkum
verðhjöðnunarinnar, sem lýst
hefur verið. Það myndi þó leiða
of langt, að ræða þær leiðir hjer
en aðeins á það bent, að reki að
því, að fara verði þessa leið,
þá er nauðsynlegt að gera sjer
grein fyrir því, hvernig bregð-
ast eigi við' þeim vanda, sem
verðhjöðnunin skapar.
Því skal við þetta bætt, með
þessu er jeg ekki að lýsa fylgi
við ,,kjarabóta“ kröfur þær,
sem enn bólar á, þrátt fyrir hið
alvarlega ástand í fjárhagsmál-
unum. Þvert á móti tel jeg
bera brýna nauðsyn til þess að
spornað verði af alefli gegn
hverskonar slíkum kröfum, og
raunar hverskonar tilhneiging-
um til verðhækkunar, sem eru
af innlendum uppruna.
Ilvort hinsvegai verði kom-
ist hjá verðhjöðnun, verður
undir því komið liverju unnt
væri að afreka með þeim tveim
öðrum úrræðum, sem nefnd
hafa verið og skai næst vikið
að því.
búast ti! hreyfinp
Rómaborg í gær.
MEIRA en 2 miljónir ítalskra
verkamanna eiga nú í verk-
föllunp þar af 850.00 í Milano
og Torino. Hafa verkföllin mjög
færst í aukana vegna tíma-
skipta, sem urðu í sögu Ítalíu
er friðarsamningarnir voru
undirritaðir.
Einkum búast kommúnistar
til að hækka sinn hlut þar sem
Bretar cg Bandaríkjamenn eiga
að fara með her sinn úr land-
inú 90 dögum eftir friðarsamn
ingana.
Togliatti, foringi ítalskra
kcmmúnista, hjelt ræðu í dag
fyrir miklum mannfjölda og
rjeðist þar harkalega á Banda-
ríkjamenn og hersetu þeirra á
Ítalíu. Einnið rjeðist hann á
páfann fyrir að hann væri til
skiptis að biðja fyrir friðinum
og að hrósa stríðsæsingaræðum
Trumans forseta. Togliatti mót
mælti eindregið öllum sögum
um að ítalskir kommúnistar
hefðu safnað vopnabirgðum.
— Reuter.
HINN ?5. apríl s.l. Ijest að
heimili sínu á Bíldudal Samúel
Guðmundsson, fyrrum bóndi á
Kirkjubóli á Litlanesi í Barða-
strandasýslu.
Samúel var Barðstrendingur
að ætt og uppruna. Fæddur 9.
júlí 1887 í Vestur-Botni í Pat-
reksfirði, en mun ungur hafa
flust inn á Barðaströnd og alist
þar upp við landbúnað og sjó-
sókn, jöfnum höndum, eins og
algengast er á þeim slóðum. —
Árið 1913, hinn 4. okt., giftist
Samúel Arndísi ljósmóður Árna
dóttur frá Sauðeyjum, tápmik-
illi dugnaðarkonu^ er lifir
mann sinn. Þau hjón eignuð-
ust 8 börn, er öll komust til
fullorðins ára, nema einn pilt-
ur, er dó kornungur. Fram til
ársins 1922 munu þau Samrel
og Arndís hafa búið í Sauðeyj-
um og ef til vill víðar í Barða-
strandarhreppi, en árið 1922
hófu þau búskap á Kirkjubóli
og bjuggu þar til ársins 1944.
Saméel kynntist jeg á árun-
um 1930—1940, er við vorum
samtímis í Múlasveit og hann
hjó á Kirkjubóli.
— Það er strjálbýli um mið-
bik Barðastrandasýslu — í
þverfjörðunum er Landnáma-
bók kallar svo. — Þar er einn
bær úti á nesodda, annar við
fjarðarbotn og firðirnir eru
býsna langir. Þar eru vegir
slæmir, en kjarngræði í öllum
hlíðum og ckógur í dölum; í
fjarðarbotnum silfurtærar ár
og silungsveiði. Túnip eru grýtt
og torsótt nokkuð til fullkom-
innar ræktunar, en engjahey-
skapur reitingslegur og víðast
lítill. Bændurnir stunda sauð-
rjárrækt. — Kirkjuból er lítil
jörð við norðanverðan Kerling-
arfjörð, og meðal þeirra harð-
býlli og afskektari á þessum
slóðum. Þar er því eigi heigl-
um hent að ná miklum árangri
í búskap, og síst eins og versl-
I
unarárferðið var fyrir bændur á
árunum milli 1930—’40. En
Samúel bjó vel. Hann var bú-
höldur í besta lagi, og hygg jeg,
að hann haíi mátt teljast með
fremstu bændum sveitarinnar.
Jörðina bætti hann stórlega að
byggingum, túnrækt og girð-
ingu.m. Bú hans var aldrei stórt.,
en þó svo sem jörðin gat frek-
ast borið hverju sinni, en gagn-
samleg, enda hirðing og um-
önnun öil í besta lag: allan ðrs-
ins hring. En það, sem framar
öllu öðru einkenndi búskap
þeirra hjóna á Kirkjubóli og
gaf honum mest gildi, var hin
framúrskarandi snyrtimenska
og góða umgengni utanbæjar,
sem innan, og ætla jeg að hin
ágæta kor.a hans hafi átt sinn
mikla hlut þar í. — Kirkju-
bólsheimiiið var fyrirmynd.
Samúel starfaði all-mikið að
opinberum málum í sveit sinni,
var t.d. forðagæslumaður
hreppsins um mörg ár og í
hreppsnefnd. Þau störf leysti
hann af höndum af sömu 'trú-
mennsku, sem búskspinn.
Samúel brá búi árið 1944 og
fluttist til Bíldudals. Börnin
voru vaxin úr grasi og þótti
þröngt útsýnið við Kerlingar-
fjörð. — Þeim ferst nú of mörg
um sveitabörnunum íslensku
eins og ungum farfuglanna, þau
fljúga úr hreiðrinu og leita burt
af æskustöðvunum þegar væng-
irnir geta fleytt þeim yfir firð-
ina og fjöllin. Foreldrunum,
lúnum og slitnum, finnst ein-
veran dauf i fámenni afsketra
dala og stranda, þegar ærsl og
hlátur barnanna heýrist ekki
lengur. Og íkritnir rnenn mega
það vera, sem liggja þeim á
hálsi fyrir það.
Ekki heíur verið búið á
Kirkjubóli síðan Samúel fluttist
þaðan, og gerist nú langt bilið
á milli góðbændanna þeim
slóðum.
Samúel Guðmundsson var
tæpur meðal maður á hæð, en
þykkur undir hönd og þjettur á
velii. Glaður jafnan og þýður
í viðmóti og góður heim að
sækja, skapheill og vinafastur.
— Með honum er fallinn í val-
inn góður drengur, fyrirmyndar
bóndi og ninn nýtasti þegn í
hvívetna. — Og nú kembir
norðan næðingurinn kaldar hær
ur Glámu ofan yfir eyddan
bæinn á Kirkjubóli.
B. Sk.
Ráðskonan á Grund
DRAUPNISÚTGÁFAN hef-
ur nýverið sent á markaðinn
skáldsögu sænska nthöfundar-
ins Gunnars Widegren, Ráðs-
konan á Grund. — Hefur Jón
Helgason, blaðamaður, íslensk-
að söguna, en prentsmiðjan
Edda prentað.
Saga þessi birtist fyrst sem
framhaldssaga í sænskum blöð-
um. Kom hún samtímis í tutt-
ugu dreifbýlisblöðum og öðlað-
ist þegar í stað alveg óvenju-
legar vinsældir. Síðar kom hún
út í bólcaformi og var þá enn
geysimikið keypt og lesin. Að
lokum var sagan svo kvikmynd
uð og hefur einnig att miklum
vinsældum að fagna í-þvi formi.
Efni sögunnar er í stuttu
máli það, að ung húsmæðra-
kennslukona af góðu bergi brot
in ræður sig sem ráðskonu súm
arlangt á bæ einum í Smálönd-
um, án þess að láta þess getið
hver hún er. Verður þetta harla
söguleg sumardvöl, enda koma
ýmsar sjerstæðar og skemmti-
legar persónur við sögU. — Og
hrekkalómurinn Amor sneiðir
heldur ekki alveg hjá Grundar-
heimilinu þessa sólbjörtu sum-
armánuði.
Widegren hefur glöggt auga
fyrir kímnilegri hliðum tilver-
unnar, eins og sögur hans bera
gleggst vitni um, og ekki síst
þessi.
„Ráðskonan á Grund“ er
fyrsta bók í flokki skáldsagna,
sem Draupnisútgáfan gefur út
og kallar Gulu skáldsögurnar.
Verða í þeim flokki ljettar og
skemmtilegai' skáldsögur til
skemmtilestrar, ekki síst „hum
oristiskar“ rögur, en af slíkum
skáldsögum hefur furðu lítið
komið út á íslensku.