Morgunblaðið - 12.12.1947, Blaðsíða 5

Föstudagur 12. des. 1947
MORGIJTSBLÁÐIÐ
5
Síldarverksmiðjurnar og þjóðin
EITT AF áberandi eiginhags-
tnuna fyrirbrigðum í þjóðfjelagi
okkar, eru kröfurnar um síldar-
verksmiðjur á ólíklegum jafnt og
líklegum stöðum. Það er ekki
foægt að sjá annað, en að sumir
þeir, sem bendandi eru á þennan
og þennan staðinn, sem mjög lík-
Jegan og heppilegan fyrir síldar-
yerksmiðjur, sjeu að reyna „að
Blá sjer upp“ á því í augum al-
mennings, eða eins og þegar þing
mennirnir eru að beriast fyrir að
fá síldarverksmiðju í sitt kjör-
dæmi, burtsjeð frá hvort staður-
inn er heppilegur eða ekki, að
|>eir sjeu að afla sjer og sínum
flokki atkvæða með því, og er þá
foagur alþjóðar ekki hátt virtur í
fougum þessara herr i.
Nú vil jeg í þessum línum reyna
að fá hina ráðandi menn í þjóð-
£jelagi okkar til að hugsa um með
alþjóðarhag í huga, hvaða skil-
yrði þurfa að vera fyrir hendi, til
að rjett sje að reisa síldarverk-
gmiðju á einhverjum ákveðnum
stað.
Við tökum sumarsíldarsvæðið
við Norðurland til athugunar
fyrst, og við gerum ráð fyrir að
þar vanti fleiri verksmiðjur, en
inn á það kem jeg betur seinna
í þessum línum mínum.
Hið venjulega síldarsvæði fyrir
Norðurlandi nær frá Hornbjargi
til Vopnafjarðar; á þessu svæði
foefur næstum öll sú síld verið
yeidd, sem farið hefur í verk-
smiðjur eða til söltunar norðan-
Jands á sumrin. Aðeins fá sumur
hefur Síld veiðst vestan Horn-
-fojargs, og enn þá minna eða smá
slattar austan Bjarneyjar við
Vopnafjörð, það var síldarleysis-
sumarið 1945, sem nokkur þúsund
mál veiddust á svæðinu milli
Bjarneyjar og Gerpis, það mun
þó vart hafa verið yfir 10.000 mál
enda er þetta líka næstum eina
Undantekningin að síld hafi veiðst
á þessu svæði að sumarlagi. Um
þetta held jeg að við, sem höfum
fylgst með þessum veiðum í ára-
tugi, getum verið sammála.
Aftur má lengi deila um það
hvað af svæðinu milli Hornbjargs
Ög Vopnafjarðar er besta síldar-
svæðið, það er svo breytilegt frá
ári til árs, en komið hafa sumur,
sem austursvæðið hefur algjör-
lega brugðist allt sumarið, og
einnig sumur sem Húnaflói eða
vestursvæðið hefir næstum al-
gjörlega brugðist, og hafa þó
stundum verið allgóð síldveiði-
sumur fyrir því.
Ein af fyrstu síldarverksmiðj-
tim í eigu Islendinga var Hest-
eyrarverksmiðjan sem h.f. Kveld
úlfur átti. Fyrir nokkrum árum
lagði h.f. Kveldúlfur verksmiðju
þessa niður, og jeg tel mest vegna
þess, að þeim þótti staðurinn ekki
heppilegur, og mikið utan við
hið venjulega síldarsvæði. Eins
og allir vita, fluttu þeir sína verk
smiðju eða byggðu nýja á Hjalt-
eyri, sem er mjög nálægt miðju
hins venjulega síldarsvæðis.
Fyrir ekki allfáum árum voru
byggðar litlar síldarverksmiðjur
á Norðfirði og Seyðisfirði. Norð-
fjarðarverksmiðjan hefur þegar
verið lögð niður, vegna þess að
verksmiðjuna vantaði oftast hrá-
efni til að vinna úr. Seyðisfjarð-
arverksmiðjan starfar enn, þó
hafa hinir upphaflegu eigendur
gefist upp við að starfrækja
hana, enda hefur hún mörg sum-
ur næstum enga síld fengið. A
árunum fyrir stríð og fyrri hluta
stríðsins fjekk sú verksmiðja aðal
lega hráefni sitt frá færeyskum
leiguskipum, sem ekki gátu feng-
ið löndun annarsstaðar.
Síðastliðið sumar tóku Síldar-
vt: ksmiðjur ríkisins verksmiðju
þ ssa upp á sína arma, með því
að neyða liluta af viðskiptamönn
un sínum til að undirrita við-
sk: ftasamninga við sig með
þeirri „klásúlu“, að þeir sam-
þykktu að senda skip sín með
toræðslusíld til Sej'ðisfjarðar ef
stjórn verksmiðjanna óskaði
þess. Var öllum meinilla við
þennan fleig inn í samninginn
nema ef til vill Austfirðingum.
Nú skulum við hugsa okk
vel um, og enn gera ráð fyrir
að verksmiðju vanti fyrir Norð-
urlandi; hvar á hún þá að koma,
til að verða þjóðinni allri sem
notadrýgst, en burtsjeð frá ósk-
um hvers einstaklings eða hrepps
fjelags? A vestursvæðinu eða ■
Húnaflóa eru þrjár verksmiðjur,
sem bræða samtals, ef jeg man
rjett, um 15.000 mál á sólarhring.
Þá kemur Siglufjörður og Eyja-
fjörður með aðal-verksmiðju-
magnið. Það tel jeg og flestir
aðrir miðpunkt síldarsvæðisins,
og það er laukrjett niðurröðun
að hafa aðalverksmiðjumagnið á
miðpunkti svæðisins, um það
verður ekki deilt.
Þá kemur austursvæðið með
litla og ljelega verksmiðju á
Húsavík. Sú verksmiðja hefur þó
mörgum hjálpað með að losna
við slatta og jafnvel heila farma
þegar á hefur legið, enda liggur
staðurinn mjög vel við síldar-
miðum. Svo er það Raufarhöfn
með sína nýlegu 5000 mála verk
smiðju, jeg tel ekki gömlu verk-
smiðjuna þar, því bún hlýtur að
leggjast niður bráðlega. Það eru
þá ca. 6000 mála afköst á aust-
ursvæðinu á móti 15000 mála af-
köstum á vestursvæðinu. Þá gæti
bæði mjer og öðrum virst að
bræðsluafköst þyrftu að aukast á
austursvæðinu, og það er engum
vafa bundið, að þau þurfa að
aukast þar, ef þau verða ein-
hversstaðar aukin á næstunni,
því að jeg held að við getum
ekki gert upp á milli hvort er
betra síldarsvæði, austur- eða
vestursvæðið.
En hvar á þá að byggja nýja
verksmiðju? Eigum við að byggja
hana utan við jaðar síldarsvæðis
ins? Jeg hygg að allir hugsandi
þjóðfjelagsþegnar segi nei við
þeirri spurningu. Við eigum að
byggja okkar síldarverksmiðjur
inn á hinu venjulega síldarsvæði.
En eigum við af okkar fátækt að
fara að byggja nýja höfn fyrir
hina væntanegu verksmiðju á
Þórshöfn eða á Vopnafirði? Nei,
við þurfum þess ekki, við höf-
um Raufarhöfn, sem er tilval-
inn staður. Þar á að rífa gömlu
verksmiðjuna og byggja aðra
5000 mála verksmiðju. Við höf-
um líka Húsavík, sem er á góð-
um vegi með að fá góða höfn,
og þar er ákjósanlegur staður
fyrir síldarverksmiðju. Þangað
tel jeg engum vandkvæðum bund
ið að fara með síld vestur frá
Skaga ef með þyrfti, og austan
frá Langanesi, en Raufarhafnar-
verksmiðjan þurfti að vera stærri
en hún er.
En nú ei spurningin, þurfum
við að stækka síldarverksmiðj-
urnar Norðanlands? Jú, það
væri ákaflega gott að fá meiri
bræðsluafköst á austursvæðinu,
ef við værum nógu ríkir til að
láta þær ef til vill standa að-
gerðalausar heil sumrin (Húsa-
víkur-verksmiðjan myndi líklega
aldrei verða aðgerðarlaus heilt
sumar). En eins og er, efast jeg
um að við hefðum ráð á að
byggja nýjar verksmiðjur í við-
bót fyrir Norðurlandi, en við höf
um enn síður ráð á að geta ekki
tekið á móti síldarafla með góðu
móti þegar hann býðst, en hvað
á þá að gera til úrbóta í bili, —
í bili segi jeg, því við fyrstu
hentugleika þurfum við að fá
aukin afköst á austursvæðinu,
en ekki þó á Seyðisfirði, Vopna-
firði eða Þórshöfn.
Jeg vil í allri einfeldni minni
leyfa mjer að daenda á ráð til
úrbóta í bili. Væri ekki athug-
andi hvað kostar að kaupa tvö
gömul skip, jeg meina skip, sem
búið er að leggja upp vegna elli
eða annars, en þó gangfær og
nothæf með ströndum fram; það
er mörgum skipum lagt sem ó-
nothæfum, þó þau sjeu í raun-
inni ágæt skip til að sigla stuttar
leiðir í góðu veðri, öryggi skips-
hafnanna á þeim ætti að vera
innifalið í góðum og vel búnum
björgunarbátum. Jeg ætlast ekki
til að þessi skip væru fær um
að sigla með vetrarsíld frá Faxa-
írflóa til Norðurlands. Skipaeftir
lit ríkisins mætti ekki vera með
sínar kröfur á þau, og þau þyrftu
að vera 3—4000 tonn, ættu að-
eins að taka síld af minni veiði-
skipunum þegar þau fengju góða
veiði langt frá verksmiðjum
sem gætu afgreitt þau. Með þessu
móti mætti færa þeim verksmiðj
um síld til vinnslu sem minnst
hefðu að starfa, og með þessari
aðferð mætti auka gjaldeyris-
tekjur þjóðarinnar án þess að
leggja í rándýrar verksmiðju-
byggingar á meðan allt er svo
dýrt, sem nú er. Skip af þeirri
stærð sem jeg hefi nefnt, myndu
lesta ca. 20.000 mál hvort, þau
ættu að liggja í höfn miðsvæðis,
þar til þeirra væri þörf, þau ættu
ekki að hafa meiri mannskap um
borð en nauðsynlegt væri til að
sigla þeim með ströndum fram.
Jeg ætlast til, að í þau fengju að
losa síld aðeins þau skip, sem
bæru undir 1000 málum, full-
fermd af síld.
Vilja nú ekki ráðamenn okkar
athuga þessa hugmynd? Vilja nú
ekki ráðamenn okkar hætta við
að hugsa um rándýra verksmiðju
byggingu á Seyðisfirði, sem sjald
an mun koma í góðar þarfir, en
verða baggi á verksmiðjurekstri
ríkisins.
Jeg get ekki látið vera að
minnast örlítið á írumvarp það,
er hinn mæti þingmaður Borg-
firðinga, hr. Pjetur Ottesen hefur
flutt í Alþingi, um byggingu síld
arverksmiðju á Akranesi.
Staðar sá, sem aðal-síldarverk-
smiðjan verður byggð á hjer við
Faxaflóa, verður fyrst og fremst
að vera við örugga höfn, og það
er Akraneshöfn ekki enn, og verð
ur vart á næsta ári Hugsum okk-
ur hvað skeð hefði, ef síldarflot-
inn hefði verið kominn á veiðar
hjer í Flóanum, og segjum 20—
30 skip fullfermd af síld hefðu
legið á Akranesi að bíða eftir
löndun, og komið hefði svo uppá
annað eins veður og kom í okt.
síðastliðnum, þegar fjöldi Akra-
nesbáta urðu að fara frá legu-
færum sínum hingað til Reykja-
víkur. Það mundi margur farm-
urinn hafa farið fyrir lítið, og
margt nótabátaparið tapast.
Síldarverksmiðja hjer við Fló-
ann verður að byggjast þar sem
er fyrst og fremst algjörlega
örugg höfn í hvaða veðri sem er,
og þar sem hægt er að koma við
nýtísku löndunartækjum, en ekki
nauðsynlegt að nota bíla eða önn-
ur aksturstæki til að koma síld-
inni í verksmiðjurnar Þessi vænt
anlega verksmiðja á að hafa stór
ar og miklar síldarþrær, og nota
þar hugmynd Gísla verkfræðings
Halldórssonar um geymslu á síld;
þá þyrfti verksmiðjan ekki áð
vera eins stór, en vinnslutími
gæti orðið lengri.
I málum sem þessum, virðist
annað heppilegra en að láta hátt-
virta alþingismenn ráða hvaða
staðir eru valdir til opinbers at-
vinnurekstrar. Þeir virðast um
of vera háðir kjósendum sínum
eða einhverjum öðrum áhrifum,
sem blindá augu þeirra fyrir
hvað þjóðinni allri er hagstæð-
ast. En í svona tilfellum má ekk-
ert komast að annað en vand-
eg íhugun á staðháttum öllum,
samfara reynslu undanfarinna
ára, sem ætti að geta sýnt hvaða
staðir eru að öllu samanlögðu
heppilegastir fyrir áframhald-
andi aukningu í síldariðnaði
landsins.
Svcinbjörn Einarsson.
Verslunarsam-
komulag Pissa
og Brela
London í gærkvöldi.
HAROLD Wilson, verslunar-
málaráðherra Breta, skýrði frá
því í neðri málstofu breska þings
ins í dag, að samkomulag hefði
náðst í öllum aðalatriðum um
nýja verslunarsamninga milli
■Bretlands og Rússlands.
„íslands þúsund ár',
er mikið og glæsi-
legt kvæðasafn
„ÍSLANDS ÞÚSUND ÁR“ er
komið út. Það mun nú vera rjett
um tvö ár síðan útgáfa þess hófst
og má af því marka hvílík regin-
vinna liggur í því að koma slíku
verki út í aðgengilegu formi fyrir
almenning. Fljótt á litið , er mað
ur flettir slíkri bók finnst manni,
að þarna sjeu eiginlega öll kvæði,
sem mann langar til að lesa, þó
því sje vitanlega mjög fjarri; en
sjálfsagt öll þau bestu, því þeim
dr. Einari Ólafi Sveinssyni, Páli
Eggert Ólafssyni, Tómasi Guð-
mundssyni, Arnóri Sigurjónssyni
og Snorra Hjartarsyni, hefur ver-
ið falið að velja kvæðin. og er
ekki að efa að það val er vel gert.
í safninu munu vera yfir 900
kvæði eftir um 400 nafngreinda
og ókunna höfunda. Af því er
geysimikið, sem aldrei hefur ver-
ið gefið út áður og það jafnvel
núna frá þessari öld. Þarna má
t.d. sjá kvæði eftir Árna Pálsson,
prófessor, Jón Sigurðsson frá
Kaldaðarnesi, Jóhann Jónsson,
Guðmund Kamban og marga
fleiri, allt skírmerk kvæði. Þá
eru þarna kvæði eftir Kiljan,
Tómas, Jón Helgason, prófessor,
Snorra Hjartai-son o. fl„ sem ekki
eru komin út í bókum þeirra.
Af gömlum kunnum verkum,
sem þarna eru má nefna allt
kvæði Eysteins Ásgrímssonar
„Lilja“ og „Sólarlag“, auk hundr
aða annarra stórverka. Verkið er
allt í fimm bindum og hefur ver-
ið bundið í þrjú bindi, og er alls
um 1800 blaðsiður, í mjög hent-
ugu broti. Þannig er í síðasta
bindinu 19. og 20. öldin, frá Jón-
asi Hallgrímssyni til Steins Stein-
arr. í 2. bindinu 1300—1800, byrj-
ar það á Þormóði presti Ólafs-
syni og endar á Sigurði Breið-
fjörð, en fyrsta bindið hefst á
Hávamálum og endar á ýmsum
vísum frá 13. öld. Saurblöð og
kápupappír, ásamt kápum er
teinkað af Ásgeir Júlíussyni. ís-
lands þúsund ár er prentað á
mjög vandaðan pappír, sem
sæmir þessu langglæsilegasta
verki, sem komið hefur út á
þessu ári.
Það er siður margra að lesa
eitt eða tvö kvæði áður en þeir
fara að sofa. Nú þurfa menn ekki
lengur að hafa heilan bunka af
kvæðum í svefnherbreginu, því í
íslands þúsund ár finna flestir
það sem þá langar til að lesa.
Auk þess er nú svo komið, að
langflestar kvæðabækur góðskáld
anna hafa selst alveg upp á stríðs
árunum og ekki líkur til að nýjar
útgáfur af þeim komi næstu ár.
Ef dæma má eftir aðsókninni
að bókmenntakypningu Helga-
fells er áhugi almennings fyrir
góðum ljóðaskáldskap að vakna
á ný með þjóðinni og er það
sannarlega gleðilegt tímanna
■tákn, því í Ijóðum góðskáldanna
ér án efa geymdur kjarni þeirrar
menningar og andagiftar, sem
þjóðin hefur tileinkað sjer og
þroskast hefur með henni á hverj
um tíma.
400 ferskeylSur Jó-
hanns irá Flögu
FÁTT mun meira hafa vakið
undrun góðra íslendinga en það
að hans „fyrsta barnaglingur",
ferskeytlan, skuli hafa orðið
jafnútundan í viðskiftum sínum
við bókaútgefendur, og raun hef
ur á orðið. íslenskar ferskeytl-
ur, sem enginn vill missa af,
skifta áreiðanlega þúsundum.
Það er því sannarlega þarfaverk
að halda því til haga, sem menn
kunna að hafa í fórum sínum af
þeim þjóðlega varningi og mikl-
ar þákkir á útgefandinn fyri
sitt mikla og ágæta starf, enda
hefur hann hlotið fyrir það við-
urkenningu frá Alþingi.
Helgafell hefur nú sent út
fyrsta bindið af ferskeytlnasafni
Jóhanns frá Flögu um 400 vís-
ur. Fylgja flestum vísunum skýr
ingar, þar sem þær liggja fyrir
og eins er höfunda getið þar sem
vitað er um þá. Hvert bindi mun
eiga að vera sjálfstætt verk með
sjerstöku nafni, en undirtitill er
,,Vísnasafnið“.
Fátt mun hafa yljað íslendjng
um meira um marga kalda daga
en ferskeytlan, og hún mun á-
reiðanlega gera það lengi enn.
Vonandi deyr hún aldrei, því ef
nokkuð í íslenskri list geymir sál
þjóðarinnar frá hinum ýmsu
tímum. þá er það ferskeytlan.
Fyrsta bindið af vísnasafninu
kallar útgefandinn „Jeg skal
kveða við þig vel“. Bókin kostar
kr. 20.00.
Ný bók eftlr Krisl- !
mann
KRISTMANN GUÐMUNDSSON
mun vera víðfrægasti rithöfund-
ur íslensku þjóðarinnar. — Má
segja að hann sje jafnkunnur á
Norðurlöndum, Þýskalandi, ítal-
íu og Tjekkoslovakíu og hjer
heima og bækur hans hafa verið
gefnar út í Japan og Kína. —
Skifta erlendar útgáfur af bók-
um hans hundruðum.
Af bókum Kristmanns, sem
hann frumritaði á norsku eru
fáar gefnar út hjer, en hann var
um skeið „metsöluhöfundur" i
Noregi og sjálf Sigrid Undset
hefur látið þau orð falla um
hinn unga íslenska höfund, að
hann skrifaði norsku svo frá-
bæra að fáir væru hans jafn-
ingjar í Noregi.
Fyrir skömniu kom út ein af
fyrstu bókum Kristmanns, sem
hann skrifaði á norsku, Góugróð
ur, og hafði höfundur sjálfur
annast þýðinguna, en Helgafell
gefur út.
Nú er komin ný skáldsaga
eftir Kristmann, ástar- og hjóna
bandssaga. Mun enginn lá hon-
um, þó hann tali í þeim málum
af nokkrum myndugleika. Sag-
an gerist hjer í Reykjavík og er
kafli hennar úr „ástandinu". —•
Stíll bókarinnar er gerólíkur því
sem er á fyrri bókum hans.
Þess mun hafa orðið mjög
vart, að þessarar nýju bókar
væri beðið með mikilli eftirvænt
ingu. Bókin er smekklega útgef-
in, en útgeíandi er Helgafell.
Drettgjasögw M al-
sfeins Sigmundsson-
ar komnar úl
ONNUR útgáfa er nú komin
út af hinum vinsælu drengja-
sögum Aðalsteins heit. Sigmur.ds
sonar kennara, Drengir, sem
vaxa. Eru þetta bæði frumsamd-
ar sögur og þýddar.
Alls eru sögurnar sextán, og
bera þessi heiti: Gull, Bruggari
tekinn, Flekklaust nafn, Tíeyr-
ingurinn, scm varð að bílhjóli,
Kappleikur, Saga af tveim
drengjum, Sjóferð Gunnars,
Grænjaxl, Ovinur, Þrjár mínút-
ur, Keppinautar, Larfa-Láki,
Verkamenn, Kagsagsúk, Rauðu
buxurnar, Skuggadrengur og Að
þora.
Munu margir gleðjast yfir þvf,
að þessar frábæru barna- og ung
lingasögur Aðalsteins skuli vera
komnar út að nýju, en Aðal-
steinn var, meðan hans naut við,
í hópi bestu unglingaleiðtoga
landsins. Utgefandi bókarinnar
er Jens Guðbjörnsson. ^