Morgunblaðið - 24.08.1948, Side 6

M ORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 24. ágúst 1948
Í6
HUGLEIÐINGAR UM
bÍJNGAL, BLEKKING OG
KING
i.
EINHVER meistari íslenskrar
tungu og íslensks málfars hefur
eitt sinn mælt sem nánast á
þessa lund: Af bálför enska stór;
skáldsins og mannvinarins Shell-
eys er sögð sú saga, að hjartað
hafi ekki brunnið, og það hafi
veriö tekið óskemt úr bálinu. Er
sögn þessi merkileg. Hún snert-
ir oss sem opinberun æðri sann-
inda. Hlutskipti mikils þorra
manna er það, að hinn síbrenn-
andi Surtarlogi eyðir þeim og
verkum þeirra óðara og þau eru
af hendi leyst og þeir eru horfn-
ir af vettvangi jarðlífsins. Þeir
eru ekki margir, sem þeir eyð-
andi eldar vinna ekki á, og fátt
í fari hinna ágætustu manna,
sem úr þeim logum kemur ó-
skaddað. Eitt þeirra hluta er
hjarta hinna bestu manna -mann j
kynsins, þ. e.: mannúð þeirra og'
kærleikur; annað er hin frjóaj
andans hyggja og gáfur, ninir^
æðri andlegu vitsmunir sjáenda
og spámanna, er greina þær.
vitranir og boða á snillilegan
hátt, er forða þjóðunum frá því
að komast á glapstigu.
Undanfarna daga hef jeg ver-
ið að lesa bók Nielsar Dungals:
Blekking og þekking. Er hún
talsverð nýjung í íslenskum
bókmentum, vel og skörulega
rituö. Og ekki skortir á hispurs-
leysi og grafgötur eftir ávirð-
ingum þeirrar stofnunar, er tók
sjer fyrir hendur að halda á
iofti hinum heilaga kyndli meist
arans frá Nazaret. Tel jeg það
aðalkost bókarinnar, og hefur sá
löngum verið talinn vinur, sem
til vamms segir. Jeg mun ekki’
gera neina tilraun þess að rita J
dóm um bókina, áfellast hana'
nje afsaka. Biskup landsins og'
hirð hans, þeim klerkum, sem’
sitja við arinelda embætta sinna
og hylii biskupsdómsins, er trú-'
andi til þess. Jeg mun því ekki
vega í þann knjerum um smn.1
Þeir kaflar bókar prófessors
Dungals, sem mjer þykir mest1
um vert, er formálinn,' sem er
sanngjarn og laukrjettur, að
minum dómi og 16. kafli bók-'
Eftir dr. tkeoL Eirík Álbertsson
arinnar: Samanburður á tveim
postulum. Fel jeg svo athugulum
og hleypidómalausum mönnum
nánari athugun og íhugun á þess
um köílum, sem alveg vafalaust
eru glæsilegast ritaðir kafiar í
bók Dungals, og auk þess kom-
ast þeir næst því að vera hár-
rjettir, án þess jeg vilji á nokk-
urn hátt gera lítið úr fræðigildi
þessa mikla rits prófessorsins.
Og um rit hans má yfirleitt
segja, að tilgangurinn helgi með
ulin. En fyndu nú prestar og
prelátar þessa lands upp á þeim
skratta, með biskup landsins í
fararbroddi að stofna til mik-
iliar bálfarar og varpa bók
Dungals á það bál, myndi þó
formálinn og 16. kaflinn koma
óskaddaðir úr eldinum.
„Vor Guð er alt, og hans
Kristur kær
er kjarninn í vorum anda,
með honum hefjumst vjer
handa.
Og eilífa lífið, það lifir og nær
til ljósanna Furðustranda.
Svo leysist úr lífsins vanda.“
II.
Norski sagnfræðingurinn J. E.
Sars heíur sagt í hinu ágæta
ritverki sínu: Udsigt over den
norske Historie (II, 176): ,,Frá-
leitt væri það nú á tímum að
gera ráð fyrir kirkjuvaldi á
forna v'ísu í almennum þjóð-
f jelagsmálum. En þegar kirkju-
valdið hófst í Norðurálfunni
voru kringumstæðurnar aðrar.
Katólska kirkjan hafði þá öld-
um saman verið skjöldur og
skjól meginþjóða Norðurálfunn-
ar.. Hún hafði lagt nokkrar
hömlur á siðleysi höfðingjanna.
Hún hafði verið athvarf og hæli
hinum kúguðu og í skjóli henn-
ar var helst frið að fá í glund-
roða þjóðfylkinganna miklu, og
því agaleysi og stjórnleysi, sem
á eftir fór lengi. Það var kirkj-
unnar verk víða, að hin eydáu
hjeröð urðu aftur bygð. Það var
hún sem varðveitti allt hið æðra
menningarlíf. Það var katólska
kirkjan, sem veitti miklum
þorra manna hina einu huggun
og von, sem hægt var að fá, er
lífskjör flestra voru óþolandi.
Launin, sem hún bar úr býtum,
auður og völd, voru þá og í
sama mæli mæld og afrek henn-
ar. (Sbr. Skírnir 1923, bls. 61).
Þessi er dómur hins gagnmerka
sagnfræðings um hina almennu
kirkju. Og þeirri staðreynd get-
ur ritverk prófessors Dungals
ekki rutt úr kviðnum, þótt allir
læknaar á íslandi gerðust sam-
herjar hans. Svo er nú það.
Það er kunnara en frá þurfi
að segja hvaða forsendur voru
að verki þegara reformationin,
siðabótin, eða rjettara, siðaskift-
in komust á í Þjóðverjalandi að
tilstuðlan Lúthers á 16. öld. Og
væri einhver fávís um það bram-
bolt, þarf hann ekki annað en
fá sjer einhverja mannkynssögu
eða þá alfræðiorðabók til þess
að ganga úr skugga um hið
allra nauðsynlegasta. Og marg-
ir myndu verða talsmenn þeirr-
ar skoðunar, að siðskiptakirkj-
an hafi fært mörgum þjóðum og
þjóðarbrotum margvísleg and-
leg verðmæti og sigurvonir. Þar
fyrir skal ekki gert litið úr gildi
hinnar katólsku kirkju. Fer best
á því með hverri þjóð, að þessar
tvær kirkjudeildir hafi sem jöfn
ust völd. Fyrir því væri ekki ó-
fyrirsynju, að vald hinnar kat-
ólsku kirkju ykist stórmikið á
íslandi. Og renni jeg augum yf-
ir biskuparaðir þjóðar vorrar
verða mjer ekki aðrir biskupar
hugþekkari en Guðmundur Ara-
son, hinn góði, og Jón Arason,
sá er höggvinn var í Skálholti
1550 og bað fyrir þessi skila-
boð í Norðlendingafjórðung
skömmu fyrir aftöku sína og
sona sinna tveggja: Jeg bið að
heisla Þórunni syni mínum og
Sigurði dóttur minni. — Og eitt-
hvað svipað þessu hygg jeg að
prófessor Dungal mundi vilja
mæla, þegar maðurinn með sigð-
ina, eða öxina berja að dyrum
hjá honum. — Og þrátt fyrir
þessi ummæli mun enginn væna
Jón Arason um skort á karl-
mennsku. Hann átti vaska sonu
og vaskar dætur. En hann hefur
verið ekki minni lífeðlisfræðing-
ur og líffræðingur en margir
læknar nútímans, sem oft eru
skjótráðir um að taka í sínar
jarðnesku hendur bíld eða busa
og nota þetta á meðbræður sina.
Og skulu íslenskir læknar ekki
vera undanskildir þessum dómi.
•—• Einn vísifingur hreyfist skrif
ar hægt.v —
Komi jeg svo aftur að hinu
gullna nafni, bók Dungals, hygg
jeg, að á henni sjeu tveir meg-
ingallar. Annar er sá, að fyrst
hann á annað borð tók sjer fyr-
ir hendur að rita mikið og vand-
að fræði- og vísinöarit um af-
stöðu kirkju og guðfræði til al-
mennari vísinda og menningar-
mála, þá hefði faríð betur á því,
að hann hefði í ,,Viðbæti“ bókar
sinnar rætt um sína leikmanns-
skoðun á framtíðarkirkjunni,
1 ekki síst framtíðarkirkju ís-
| lensku þjóðarinnar. Og þar sem
1 hann er læknir og háskólakenn-
ari, hefði hann getað talað eins
' og sá er vald hefði, þ. e.: ex
cathetra, einmitt um þá fram-
tíðarskipun, svo að læknav'is-
indin og læknarnir hefðu fengið
sitt og kirkjan og guðfræðivís-
indin sitt. Jeg og margir fleiri
munu vænta þessarar greinar-
gerðar frá hendi prófessorsins
í næstu bók hans um þessi mál:
Blekking og þekking II.
Hinn megingalla bókar Dun-
gals mun jeg fara um nokkrum
orðum í næsta kafla.
III.
Ekki Veit jeg, hvaða viðtök-
ur bók Dungals hefur hlotið,
eða muni hljóta innan guðfræði-
deildar Háskólans hjerna í
Reykjavík. Ef til vill heyrast
bráðum hljóð úr því horni, bæði
frá guðfræðikennurunum og
guðfræðinemöndum, því að ó-
reyndu skal þess ekki vænst, að
hún verði sett á Index af þeim
aðilum. Og jeg man þá tíð, að
kennarar mínir í guðfræði á há-
skólaárum mínum hefðu kvatt
nemendur sina til þess að lesa
slíkt rit og bók Dungals er, al-
veg ósmeykir og án þess að setja
upp asnaeyru yfirdrepsskapar
nje vísdómshroka. Nú er fjarri
mjer að ætla, að ekki logi nú
sem fyrr innan guðfræðideíldar
vorrar bjartir vitar sannleiks-
ástar og sannleiksleitar, og allir
þeir aðilar sjeu minnugir þess-
ara sanninda:
Það er svo bágt að standa í stað
' og mönnunum munar
annaðhvort aftur á bak,
ellegar nokkuð á leið.
En það skal verða haft til marks
um afstöðu guðfræðideildar til
ritverks prófessors Dungals,
hvort hún sæmir hann doktors-
nafnbót í viðurkenningar- og
virðingarskyni, eða ekki. En
sannast mun það sagna, að ýms-
ir eru þeir, sem skreyta nöfn sín
með guðfræðidoktors tign, sem
færri hafa kannað fræðistiga
þekkingarinnar og kirkjulegra
og guðfræðiiegra fræða en pró-
! íessor Niels P. Dungal. Og ef jeg
J man rjett, þá var járnkanzlarinn
' þýski, Bismarck, eitt sinn gerð-
ur að doktor í guðfræði honoris
causa, jeg man nú ekki fyrir
hvað. En ekki var það fyrir
neitt ritverk um guðfræðileg nje
kirkjufræðileg efni. Jeg meina
því að guðfræðideildinni á ís-
landi beri að veita prófessor
Dungal þessa sæmd. Hinsvegar
skal það viðurkent, að jeg ræði
um þetta sem valdalaus maður
á þessu sviði og auk þess veit
jeg ekki hvort prófessor Dungal
teldi sjer sómi vera sýndur með
slíkri nafngift. En svo mikið
fræði- og vísindagildi heíur
þessi bók hans, að þetta væri
engin ofrausn. Og óhugsandi tel
jeg, þegar næsta hirðisbrjef verð
ur skrifað á íslandi, að sá til-
komandi biskup ráðfæri sig ekki
oft og vandlega við rit prófess-
ors Dungals.
í formála að bók sinni minnist
prófessor Dungal á mann, sem
hann nafngreinir ekki, en kall-
ar blátt áfram frænda sinn. —
Kunnugir vita strax, að þar á
hann við sjera Harald Nielsson
guðfræðiprófessor við Háskóla
íslands. Jeg átti því lám að
fagna að vera lærisveinn hans.
Margir kennarar mínir voru góð
ir, nokkrar ágætir, en enginn
ágætari en hann. Hjá honum fór
saman mikil þekking, skáldlegt
innsýni, glampandi málsnild og
andríki hins mikla meistara. í
kennslustundunum setti hann
sjaldnast á langar ræður, en
hann .slöngVaði Óftlega. út. yfir
salinn íjósblikum sinnar eld-
heitu sálar-Cg háfleygúm og ó-
gleymanlegum sannindum, er
arnfteygur andi hans hafði
skynjað sem guðdómlega opin-
'berun og hann taldi því óbrigðul
sannindi. Eitt þessara orðtaka
hans, og það, sem honum var
allra tamast, var þetta: Meiri
sæmd er að því að kenna sig
við andann en efnið.
Jeg hef lengi vitað, þótt guð-
fræðingur sje og hafi gegnt
embættisstörfum innan kirkj-
unnar um þrjá áratugi, að sxöp-
unarsaga Ritningarinnar er
barnaleg skýringartilraun frá
sjónarmiði vísindanna. En þótt
jarðfræðin viti á þessu mikil
skil og fullgild, þá skortir þó
kannske eitthvað á, að full þekk
ing sje enn fengin á alheimi og
allífi. Detta mjer í hug í þessu
sambandi ummæli Jobsbókar,
sem eru á þessa leið:
Lætur þú stjörnumerki dýra-
hringsins koma fram á sínum
tíma,
og leiðir þú Birnuna með húnum
hennar?
Þekkir þú lög himinsins
eða ákveður þú yfirráð hans yfir
jörðinni?
Getur þú lyít raust þinni upp
til skýsins,
svo að vatnsílaumurinn hylji
Þig?
Getur þú sent eldingarnar,
svo að þær fari
og segi við þig: Hjer erum vjer!
Hver hefur lagt vísdóm í hin
dimmu ský
eða hver heíur gefið loftsjón-
unum vit?
Já, miklir menn erum við,
Hrólfur minn; en meiri mun
hann alheimsandinn eilífi, held-
ur en allir Hrólfar efnishyggj-
unnar samanlagðar. Eitthvað
slíkt mun sjera Haraldi Niels-
syni hafa verið í huga, er hann
brýndi fyrir mjer og samnem-
öndum mínum, að göfugra og
sanni nær væri að kenna sig
við andann en efnið, og efast
jeg þó ekki um, að nokkur skil
hafi hann vitað á lögmálum
holdtekjunnar og lögmálum af-
líkamningarinnar. Aðalgallinn á
bók Dungals er að mínum dómi
sá, að þótt hann viti hin bestu
skil á lögmálum efnisins og efn-
ishyggjunnar, þá hefur hann
ekki leyft andanum að svífa
eins oft yfir vötnunum og jeg
hefði kosið, og hann tvímæla-
laust á andríki til.
IV.
Að lokum þetta: Prófessor
Dungal heíur ritað merkilega
bók. Og jeg hygg að íslenskri
kirkju, íslenskum guðfræðingum
sje mikill ávinningur að henni.
Og fremur má hún teljast ný-
ung á sviði íslenskrar bókaút-
gáfu, því að vísindarit virðast-
ekki eiga upp á pallborðið hjá
bókaútgeföndum með þessari
þjóð. Það eru annarskonar bók-
mentir, sem þeim falla betur í
geð og telja sæmilegra að hafa
á boðstólum handa samborgur-
um s'inum.
Þjóðskáldið Matthías Joc-
humsson kvað eitt sinn:
Hvar varst þú, þegar jeg grund-
vallaði jörðina?
Seg fram, ef þú hefur þekk-
ingu til.
Á hvað var stólpum hennar
hleypt niður,
eða hver lagði hornstein hennar,
þá er morgunstjörnurnar sungu
gleðisöng allar saman
og allir guðssynir fögnuðu ?
Getur þú þrengt sjöstirnisbönd-
in eða fær þú leyst fjötra
Orions ?
j Jeg veit að trúin á. virki fúín,
,það vantar bót;
en bráðum eygir þú aldamót,
þá opnast vegir, sem ljetta fót.
Bók prófessors Dungals: —
(Blekking og þekking, er djarf-
mannleg árás á hin fúnu trú-
arvirki. Hann hefur leyst af
höndum sjer vammlaust verk,
rjett þeim næsta eða næstu
kyndilinn og sagt: Eftir er enn
yðvarr hluti. —
Af sjerstökum ástæðum er |
til sölu 8 lampa
Radlogrammófónnj
„Marconi”. Verð kr. 3500. f
00. — Tilboð leggist inn á i
afgr. Mbl. fyrir kl. 6 ann- i
að kvöld merkt: „Tæki- I
færi — 772“. I