Morgunblaðið - 17.11.1948, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 17. rióv. 1948
‘iJn&rihóóon, óhripar um:
Silfur hafsins
Síldarafli í kg. á íbúa í nokkrum Iöndum 1937.
Háskólinn fær
góðabókagjöf
BRESKU háSkólakennararnir,
sem hjer voru á ferðalagi í sum
ar á vegum Anglía hafa sent
háskólahókasafninu góða bóka-
gjöf sem þakklætisvott fyrir
góðar mottökur Anglía og opin-
berra aðila.
Meðal; bókanna eru ljósprent
uð fornihandrit, sem háskpla-
safnið átti ekki áður.
Ástvaldur Eydal:
SILFUR HAFSINS.
Helgafell, Rvk. 1948.
EINS OG mörgum er kunnugt
hefur Ástvaldur Eydal, fil. lic.
árum saman lagt sjerstaka rækt
við að kynna sjer sem best alt
er lýtur að síld, síldveiðum síld
arverkun og síldariðnaði og hag
að háskólanámi sínu í Stokk-
hólmi að nokkru leyti eftir því.
Á unglingsárunum hafði hann
tækifæri til þess að stunda síld-
arvinnu, en við það starf tók
hann þá ástfóstri, sem hann hef
ur ekki brugðist síðan. Að loknu
háskólanámi starfaði hann um
skeið hjá Síldarútvegsnefnd, en
hefur nú sagt upp störfum þar
fyrir nokkru.
Höfundurinn hefur áður skrif
að tvær bækur um síld. Önnur
þeirra Síldveiðar og síldariðn-
aður kom út í Reykjavík 1941,
en hin, Havets silver í Stokk-
hólmi 1944. Hefur sú bók náð
mikilli útbreiðslu og á miklum
vinsældum að fagna í Svíþjóð.
Höfundurinn getur þess í for
málanum að þessi bók sje í veru
legum atriðum sniðin eftir hin-
um tveimur en ýmsu hefur ver-
ið breytt og mörgu bætt við. Að
loknum formála koma sex stutt
ir kaflar um síldarheiti, síldar-
tegundir, fæðu síldarinnar,
hrygningu hennar, göngur og
síUlveiðiaðferðir. Þá tekur við
stutt en ágætt yfirlit um :,síld-
veiðar á liðnum öldum“, og
gæti jeg trúað að mörgum þætti
það fróðlegt og greinargott, það
sem það nær. Er' þar minnst
síldveiða Dana aftur í grárri
forneskju, fyrir 5000—7000 ár-
um, veiðanna við Skán og braut
ryðjendastarfs Hollendinga á
14. og 15. öld. Þar er og fróð-
legur kafli um síldveiðarnar við
Bohuslán, og loks er sagt frá
síldveiðum Breta, Norðmanna
og íslendinga.
Lengsti og merkasti kafli bók
arinnar fjallar um „síldveiðar á
vorum dögum“. Hefur höfundi
tekist að koma þar fyrir miklu
af gagnlegum og skemmtilegum
fróðleik. Er sýnilegt að hann
hefur gert sjer lofsvert far um
að ná til allra nýjustu heimilda
^vo að segja frá öllum síldveiði
lohdum jarðarinnar. Fyrst er
getið síldveiða Svía, Dana,
Finna og Norðmanna, þá Eng-
Útflutningur íslenskrar saltsíldar 1938, en það ár voru fluttar
út túmlega 300.000 tunnur (Á. Eydal).
lendinga, Skota, Ira, Frakka,
Belga, Hollendinga, Þjóðverja,
Rússa og loks íslendinga. —
Greinin um síldveiðar íslend-
inga er prýðilegt yfirlit þótt
stutt sje. Þar er sagt frá veiði-
tíma, lýst skipum og veiðarfær-
um, taldir söltunarstaðir og
bræðslustöðvar og gerð grein
fyrir magni veiðinnar og með-
ferð hennar. í lok þessa kafla
er stutt yfirlit um „síldveiðar
og síldarverslun í Evrópu ‘, og
ennfremur er stuttlega minnst á
síldveiðar Bandaríkjamanna
Kanadamanna og Japana.
Undir fyrirsögninni „Efna-
sambönd og efnabreytingar í
síldinni“ er greint frá útkomu
vísindalegra rannsóknar á þessu
sviði.. — Mörgum, ekki síst
þeim, sem eigi eru kunnir síld-
ariðnaoi, mun þykja gaman að
lesa um vinnslu síldarinnar og
um afurðir vinnslunnar, mjölið
og lýsið. Einnig er nákvæm lýs-
ing á verkun síldar til matar,
ísun, frystingu, reykingu, þurrk
un, söltun og niðursuðu. Eins
og að líkum lætur er söltuninni
gerð sjerstök skil. Þar er kafli
um saltið, áhrif þess á síldina,
um tunnur, hirðingu og geymslu
saltsíldar og nákvæm lýsing á
starfinu, sem fer fram á söltun-
arstöðvunum. Enn er kafli um
sölugildi síldarinnar ,næringar-
gildi hennar en síðast í bók-
inni er rætt um síld til heimil-
isþarfa, og matreiðslu síldar. —
Aftan við það, sem nú hefur
verið talið, er yfirlit um („upp-
skriftir“) 66 síldarrjetti.
Það bæði prýðir bókina og
eykur gagn hennar, að aftan við
lesmálið eru prentaðar 55 mynd
ir (á 19 blöðum). — Þar eru
myndir af síldarafbrigðum, síld
areggjum, síldarlirfum, síldar-
hreistri og kort af útbreiðslu-
svæði síldarinnar í höfum Ev-
rópu. Nokkur önnur kort sýna
síldveiðar helstu landanna og
markaðslönd íslands og Noregs.
Einnig eru myndir af helstu
veiðarfærum og notkun þeirra,
svo eitthvað sje talið.
Jeg geng þess ekki dulinn, að
eitthvað mætti finna bók þess-
ari til foráttu; eins og öðrum
mannanna verkum, ef leitað
væri með logandi ljósi, en þegar
á alt er litið.ber hún höfundi
sínum vitni um vandvirkni og
góðan smekk. Ástvaldur Ey-
dal á mikla þökk skilið fyrir
bók þessa, sem er hin þarfasta
og „orð í tíma töluð“. Hefur
honum snildarlega tekist að
koma fyrir miklu efni — sem
engum íslendingi má í Ijettu
rúmi liggja — í hlutfallslega
litlar og handhægar umbúðir.
Vjer íslendingaar erum því
miður mjög fátækir að fræðslu
ritum um atvinnulíf vort. Oss
vantar bók um skip, bók um
veiðarfæri, bók um fiskimið,
um fiskveiðar annara þjóða og
síðast en ekki síst, fleiri bækur
eins og þessa um aðrar greinar
fiskveiða vorra.
1. nóv. 1948.
Árni Friðriksson.
• /J
1C&2
men
„Hvað sagði tröliið“
Eftir Þorleif Bjarnason
Hver sá, er ann bókment-
um, mun gleðjast af lestri
þessarar bókar! Hjer er kom-
inn á skáldaþing nýr rithöf-
undur — og hefir þegar tekið
sjer sæti framarlega.
Þorleifur Bjarnason er áður
kunnur af „Hornstrendinga-
bók“. Skáldsaga hans fjallar
og um Strandir og Stranda-
menn, og mun vera ágæt þjóð-
lífslýsing, en um leið fyrsta
flokks skáldskapur. Bygging
sögunnar er góð, — furðulega
góð, þegar tekið er tillit til að
þetta er byrjunarbók. Aðalper-
sónan er ein og um hana er
umhverfi og aukapersónur
greipt og mótað af list og kunn
áttu. Aðalpersónan, Agnar Al-
exíus Þórðarson, er blásnauð-
ur og umkomulaus piltur, sem
kemur inn í umhverfi sögunn-
ar í atvinnuleit. Flestir eru
þarna fátækir og harðri lífs-
baráttu er lýst. En ekki er þó
um að ræða neina angurvælis-
lega öreigarómantík, þar sem
allir aumingjar eru englar, en
hinir fantar og illmenni, sem
vilja bita í kjaft! Nei, ónei,
saga Þorleifs Bjarnasonar er
lofsöngur til lífsins og starfs-
ins, raunsæ, en jákvæð. Hún
gerist á Ströndum í tíð Jóns
Sigurðssonar og leiðir fram á
sjónarsviðið fjölda af bráðlif-
andi og sérstæðum persónum.
Og þær eru ekki eingöngu
sýndar, heldur og prófaðar;
lesandinn kynnist þeim frá
ýmsum hliðum, sjerkosti þeirra
og galla, kynnist því, sem þær
bera í leyndum og sjer, undir
lygnum en þungum straumi
frásagnarinnar, örlagaþræðina
spinnast af eðlilegum orsök-
um ætternis, uppeldis og skap-
gerðar hvers eins. Á þeirri
smíð er víða meistarahandbragð
og þætti mjer ekki ólíklegt, að
þessi höfundur setti eftir að
gefa þjóð sinni stórkostleg
skáldverk. Honum er svo
margt vel gefið, að unun er að
lesa hann, og dugnað og sjálfs
aga þann, sem listin krefst,
virðist hann og eiga.
Vitanlega má, með lagni,
finna galla á sögunni, — en
enga, sem ekki eru eðlilegir
— og mjer liggur við að segja
sjálfsagðir — á byrjandabók.
Frásögnin er stundum dálítið
þung í vöfum, eitt eða tvö sam-
töl óþörf og lopinn teygður
helst til um of sum staðar. Og
mjer þykir nokkuð slælega
gengið frá vali aðalpersónunn-
ar milli hinna tveggja kvenna
í bókarlokum. En þetta eru
smávægilegar aðfinslur á
móti öllu því, sem segja verð-
ur sögunni til hróss. Með henni
er numið nýtt land í íslensk-
um bókmentum og frásögnin á
sjer nýjan og ferskan tón, sem
ómar af Iífi. Málið er bráð-
skemtilegt og þótt nokkuð
skorti á það, að stíllinn sé full-
mótaður, er hann skáldsins eig
in eign og ber ekki neinn keim
af öðrum höfundum.
Alveg sjerstaklega góðir eru
kaflarnir, sem gerast í fugla-
bjarginu. Þeir eru hádramatísk
list, sem lesandanum gleymist
ekki. Og flestar persónurnar
munu verða drjúgar í minni.
— Fyrir utan söguhetjuná
sjálfa, eru Einar gamli Jósúa-
son og hin unga kona hans,
Árni fyglingur, Jón Einarsson,
Bæring, Sólveig, Gísli í Vog-
um, Grímur frá Trönuvík,
Furuvíkurhúsfreyjan, sjera Arn
or biskví, Guðrún gamla og fl.
spillifandi persónur, þótt sum
um þeirra sé lýst með fáum
pennadráttum. Lýsingarnar á
brúðkaupsveislunni og heim-
sókn Frans-mannanna eru ög
prýðilegar. Frásögnin er rík af
þeirri raunsæi og rómantík, sem
er lífsins sjálfs; alvara og gleði
vefjast saman, líf og dauði
blekkjast á sama hægindi. Qg
stundum glitrar gáski tilver-
unnar í línunum, svo lesandirm
hlær hjartanlega í upplestrin-
um. Eins og þegar Einar gamli
kemur í land úr franskri skútu,
draugfullur, staulast úr bátn-
um, upp í fjöruna, legst þar í
þarabing og segir blíðlega, um
teið og hann sofnar: — ,,Æ, El-
ínborg mín, rjettu mjer nú koll-
una“.
En lesandinn finnur líka
þunga stritsins •— og fögnuð-
inn í starfinu, — óttagust
einmanaleikans í myrkurríki
vetrarins, gleði vorkomunnar,
— hina leyndu baráttu við öfl
in í huganS ríki, æfintýri hvers-
dagsleikans og mikilleik hins
einfalda lífs. Lestur þessarar
góðu sögu gerir hann fróðari
um tilveruna.
Eftir Árna Þorkelsson
Með formála eftir Arnór Sig-
urjónsson. — Ilelgaí'ell
Þetta er bráðskemtilegur
reifari, sem gerist á Siglufirði
í Fljótum og í Kaupmannahöjm
um miðja nítjándu öld. Höfund
ur hans, Árni Þorkelsson, er
fæddur í Þingeyjarsýslu árið
1841, en bjó mestallan aldur
sinn í Grimsey og dó þar 1901.
Hann mun hafa skrifað tals-
vert. Arnór Sigurjónsson, sem
ritað hefir fróðlegan formála
fýrir bókinni, telur að Hrauna
bræður munu vera eitt af
•
fyrstu ritverkum hans. Bókin
er viðvaningslega skrifuð, en
spennandi og viðburðarík
skemtisaga, sem mörgum mun
þykja gaman að lesa. Þá mun
hún og gefa nokkra hugmynd
um þjóðlífið á þeim tíma, er
hún gerist.
Myndir eru í bókinni, af per
sónum hennar og ýmsum við-
burðum.
Kristmann Guðmundsson.
Rússar eiga í erfiðleikum
BFJlLlN ■— Háttsettur bandar-ískur
erribættismaður hefur skýrt írá því,
að Rússar eigi nú í miklum erfiðleik
um í Austur . Þýskalandi. Sivdxarjdi
iiðhlaupafjöldi veldur þeim sjerstak-
iega miklum áhyggjum.