Morgunblaðið - 24.02.1949, Síða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 24. fe'brúar 1949
Utanríkismálin
Athugasemdum svarað
ALÞÝÐUBLAÐIÐ og Tíminn
hafa bæði gert að umtalsefni í
forustugrein ræðu þá, sem jeg
flutti nýlega á fundi Sjálfstæðis
fjelaganna um utanríkismálin
Sjerstaklega mislíkar blöðunum
það, sem ég sagði um afstöðu
Alþýðuflokksins og Framsókn-
arflokksins til sambandsslita og
lýðveldisstofnunar á árunum
1942 og 1943.
Jeg skil vel, að bæði þessi
blöð vilja nú hlut viðkomandi
flokka annan í þessum málum
en raun bar vitni á sínum tíma.
Það var ekki ætlun mín að hefja
neinar deilur um þetta nú. Al-
þýðublaðið rekur málið frá sínu
sjónarmiði og jeg skal láta kyrrt
liggja það, sem þar er sagt. Ekki
er svo langt um liðið, að al-
menningur eigi erfitt með að
átta sig á mismunandi afstöðu
Alþýðuflokksins og Sjálfstæðis-
flokksins til þessa máls.
Hinsvegar tel jeg nauðsynlegt
að' leiðrjetta nokkuð ujnmæli
Tímans og annað, sem blaðið
gefur í skyn, sem er mjög fjarri
sanni í þessu máli.
Tíminn segir í sinni forustu-
grein, að stjórn Sjálfstæðis-
flokksins 1942 hafi lýst því yf-
ir, að hún mundi ganga frá lýð-
veldisstjórnarskránni á hinu
fyrirhugaða sumarþingi 1942 og
ísland yrði því lýðveldi í árs-
byrjun 1943. „Þetta var hins-
vegar svikið eins og* flest ann-
að,“ segir blaðið. Jeg sagði í
Eftir Jóhann Hafstein
skrárbreytingunni á sumarþing
inu, þar sem hin formlega að-
ferð við stofnun lýðveldisins
var ákveðin þannig, að til þess
þyrfti aðeins samþykki eins
þings, sem staðfest væri með
meirihluta allra kosningabærra
manna í landinu við leynilega
þjóðaratkvæðagreiðslu.
2. Hann gerði, þegar til úr-
slita kom, enga aðra tillögu um
lausn málsins á þinginu. en sat
aðeins hjá við atkvæðagreiðslu.
3. Hann gaf jafnframt í skyn
,,að engin ný viðhorf hefðu
skapast í málinu,“ þrátt fyrir
hin eindregnu tilmæli Banda-
ríkjanna, og í forustugrein Tím-
ans nú segir: „Vegna lauslegra
tilmæla frá Bandaríkjunum
hlupu Ólafur Thors og samherj-
ar hans frá hátíðlegum yfirlýs-
ingum sínum í frelsismálum
þjóðarinnar."
4. Loks Ijet Framsóknarflokk
urinn í veðri vaka, fyrir haust-
kosningarnar 1942, að allt væri
úr lausu lofti gripið, sem þá-
verandi forsætisráðherra, Ólaf-
ur Thors, hefði sagt um fyrir-
fram gefna viðurkenningn
Bandaríkjanna á sambandsslit-
um eftir árslok 1943.
Forsætisráðherra lagði gögn
málsins á borðið og krafðist
ræðu minni á þessa leið: „Allir Þess af stjórnarskrárnefnd þá,
þingflokkanna höfðu fyrir kosn | hún gengi úr skugga um það,
hvort eigi væru rjettar þær yf-
irlýsingar, sem hann hafði gef-
ið hjer að lútandi, og eftir það
hafðist Framsóknarflokkurinn
ekki að. En í brjefi, sem þáver-
andi forsætisráðherra barst frá
sendiherra Bandaríkjanna/ varð
andi þetta málefni, dags. 14
okt. 1942, segir:
„Jeg hef þann heiður að til-
kynna yður hjer með, að stjórn
Bandaríkjanna hefur alls ekki
neitt að athuga við þá uppá-
stungu, sem þjer nú hafið til
athugunar, þ. e. að þegar hið
nýkjörna Alþingi kemur sam-
an, þá geri það samþykkt um,
að á árinu 1944 verði ísland gert
að lýðveldi.“
Hjer er svo skýrt sem-verða
má kveðið á um það, að Banda-
ríkin lýsa því yíir fyrirfram, að
ingarnar gert ráð fyrir því, að
sambandsslit færu fram á haust
inu 1942, en málið komst í ann-
an farveg á þinginu eftir kosn-
ingarnar.“ Sjálfstæðisflokkur-
inn hafðí að þessu leyti ehga
sjerstöðu, miðað við aðra flokka
og ekki heldur við Framsókn-
arflokkinn. Þáverandi formað-
ur Framsóknarflokksins. Jónas
Jónsson, hafði um sumarið lát-
ið bóka í gerðabók stjórnar-
skrárnefndar svohljóðandi:
„Tel sjálfsagt að ljúka' nú í
haust sambandinu við Dan-
mörku á grundvelli yfirlýsing-
ar Alþingis frá 17. maí 1941 með
þeim hætti að stofnsett verði
íslenskt þjóðveldi þar, sem for-
seti taki við starfi konungs eft-
ir því sem eðli málsins Ieyíir.“
Og Hermann Jónasson Ijet í
lok júlímánaðar um sumarið lýðveldisstofnun á íslandi á ár-
bóka í sömu gerðarbók, að hann
væri samþykkur þessari yfir-
lýsingu Jónasar Jónssonar.
Þessi stefna var því ekki frem
ur ,,svikin“ af Sjálfstæðisflokkn
um en öðrum flokkum og þar á
meðal Framsóknarflokknum. —
Hins vegar hjelt Sjálfstæðis-
flokkurinn áfram að vinna að
málinu, eftir að tilmæli höfðu
borist frá Bandaríkjunum um
að fresta sambandsslitum, þar
til eftir árslok 1943, og kom því
í algjörlega öruggan farvcg með
stjórnarskrárbreytingunni á
sumarþinginu, og fyrirfram
gefinni viðurkenningu Banda-
ríkjanna á stofnun lýðveldis á
íslandi, sem fram færi eftir árs-
unum 1944 sje að þeirra dómi
eðlileg, enda höfðu þau áður
sagt í brjefi 20. ágúst:
„Ríkisstjórn Bandaríkjanna
viðurkennir, að ógilding samn-
ingsins og sambandsins og hin-
ar fyrirhuguðu breytingar á
grundvallaratriðum í stjórnar-
fari íslands sje mál, sem ís-
lenska þjóðin ætti ein á friðar-
tíma að taka ákvörðun um eftir
óskum sínum og þörfum.“
Þegar þessa er minnst, hinna
fyrirfram gefnu yfirlýsinga
Bandaríkjanna árið 1942 verð-
ur loksins nokkuð broslegt, svo
að ekki sje meira sagt, ummæl-
in í forystugrein Tímans nú:
„Það reyndist hinsvegar, þeg-
viðurkenna íslenska lýðveldið.
Vilhjálmur Þór hjelt þannig á
málum, að Bandaríkin urðu
fyrsta ríkið til að viðurkenna
íslenska lýðveldið, þótí þau
hefðu ekki fengist til þess að
gera það í ráðherratíð Ólafs
Thors. Þannig getur það skipt
milslu hvernig er haldið og hver
heldur á utanríkismálum þjóð-
arinnar!“
Það er leiðinlegur greiði við
Vilhjálm Þór, sem Tíminn ger-
ir honum, með því að draga dár
að honum í þessu mikilvæga
máli. Þegar Vilhjálmur Þór tók
við utanríkisráðherraembættinu
var þetta mál í fullkomlega
skorðuðum farvegi, sem Sjálf-
stæðisflokkurinn hafði unnið
mest að, og afstaða Bandaríkj-
anna og viðurkenning þeirra
var fyrirfram vituð og gefin,
einmitt meðan Sjálfstæðisflokk
urinn fór með. stjórn landsins
á árinu 1942, eins og framan-
greind atriði, sem bent hefur
verið á, sanna.
En er þetta ekki ósköp fram-
sóknarlegt:
„Þegar Vilhjálmur Þór var
orðinn utanríkisráðherra stóð
ekki á Bandaríkjunum“?!
ð/Jmmmm
lok 1943. Þarna var það sem:ar Sjálfstæðisflokkurinn hafði
Framsóknarflokkurinn „skaust misst forustuna í utanríkismál-
undan merkjum", eins og jeg - unum og Vilhjálmur Þór var
komst að orði í minni ræðu. | orðinn utanríkisráðherra, að
1. Hann fylgdi ekki stjórnar-ekki stóð á Bandaríkjunum að
í GÆR barst Fiskifjelagi ís-
lands skeyti um vetrarsíldveiði
Norðmanna og þorskveiðar
þeirra, en skýrslan er miðuð
við 19. febr. s. 1.
Samkvæmt skeyti þessu, er
síldveiðiaflinn orðinn 3.577.716
hektól., en á sama tíma í fyrra
5.394.181 hektól. Bræðslusíldar
aflinn var 1.790.576 hl. Búið
var að salta 848.951 hl. og ís-
uð síld nam 744.703 hl. Afgang
urinn .hefir farið til beitufryst
ingar og |til neytslu innanlands.
Þennah sama dag nam heild-
arafli þorskveiðanna 15.157
smál., á móti 32.946 í fyrra..
Af aflanum hafa 1104 smál.
farið í: herslu, saltaðar hafa
verið 2013 smál., en á sama
tíma í -fyrra nam söltunin
14.400 smál. Ferskur fiskur
nemur 12.400 smál., en í fyrra
17.380 smál.
Þá er meðallýsisframleiðslan
miklu minni nú en á, sama tíma
í fyrra. Þann 19. febr. s- 1. var
búið að framleiða 6301 hl. á
móti 16.155 hl. á sama tíma í
fyrra og búið er að salta 2495
hl. af hrcrgnum en í fyrra 13.312
hektól. —Þ
Til sölu
fyrsta. flokks æðardúnn,
nokkur silfurrefaskinn og
platínúrefaskinn. Sími
6718.
Almenninaur í Breflandi
W
éffasf afleiðingar rikis-
Það sem múlu-rjeffarhcidin leiddy í Ijós
ENN ERU mönnum í fersku
minni frjettirnar um rjettar-
höldin í Englandi, sem leiddu
til þess að aðstoðar-viðskipta-
málaráðherra Breta, Belcher,
varð að láta af embætti eftir
að sannast hafði, að hann hefði
notað aðstöðu sína til persónu-
legs hagnaðar. Þessi mútu-mál
vöktu athygli um allan heim
og var meðferð þeirra sönnun
þess hve Bretar líta alvarleg-
um augum á slíkar yfirsjónir
embættismanna, eins og þarna
var um að ræða.
„Dauður þjóðfjelagsþegn“.
Belcher dró ’með sjer í fall-
inu einn af forstjórum Eng-
landsbanka, en bankinn er nú
orðinn að ríkisstofnun. Dóm-
stóllinn, sem dæmdi Belcher
ráðherra, taldi sig hafa fullar
sannanir fyrir því, að Gibson
bankastjóri væri riðinn við
mútu-málið og hefði á sama
hátt og Belcher notað embætt-
isaðstöðuna til að .auðga sjálf-
an sig. Gibson sagði þegar í
stað áf sjer bankastjórastöð-
unni. Einnig var hann forstjóri
fyrir hluta af raforkukerfi Eng
lands, en það ,var nýlega „þjóð-
nýtt“ eða gert að opinberri
eign. Gibson sagði líka af sjer
þeirri stöðu.
Gibson hafði áður notið mik
ils trausts í verkamannaflokkn
um breksa og hafði í 35 ár ver-
ið formaður sambands starfs-
manna í breskum sjúkrahúsum.
Þegar Gibson sagði af sjer,
ljet hann þess getið, að hann
væri gjaldþrota. Blað, sem skýr
ir frá misferli Gibsons hefur
þau orð, að hann sje nú „dauð-
ur þjóðfjelagsþegn“.
Ný atvinnugrein.
Eins og kunnugt er hefur
verkamannastjórnin breska auk
ið mjög vald hins opinbera yfir
atvinnuvegum landsmanna,
þjóðnýtt sumar atvinnugreinar,
en sett aðrar undir strangt op-
inbert eftirlit. Skriffinnska hef
ur margafaldast í Bretlandi
samanborið við það, sem áður
hefur verið á friðartímum.
Eftir mútu-rjettarhöldin fóru
augu almennings að opnast fyr-
ir því hvernig komið var. Rík-
isafskiptin eru orðin umfangs-
'meiri en nokkru sinni fyrr og
fremur stefnt að því að auka
þau en minnka. Yfirvöldin
þurfa að gefa út óteljandi leyfi
og heimildarskjöl fyrir einu og
öðru.
Við múturjettarhölílin kom í
Ijós, að ríkishömlumar eru orðn
ar svo flóknar, að orðinn er til
hópur manna, sem hefur það
eitt fyrir atvinnu að útvega
slík leyfi og heimildir hjá yf-
irvöldunum. Þetta er sambæri-
legt við það ef menn hjer í
Reykjavík færu að gera sjer að
atvinnu að ná t. d. í innflutn-
ings- og gjaldeyrisleyfi, fjár-
festingarleyfi eða viðbótar-
skammt af vörum hjá hlutað-
eigandi nefndum hjer, svo það
sje gert ljósara hvernig ástand
ið er nú raunverulega orðið í
Englandi.
í blöðum er þess getið, að
margir Bretar sjeu nú orðnir .
þungt hugsandi út af afleiðing
um ríkisafskiptanna. Starfsemi .
þeirra manna, sem hafa atvinnu
af því að vera milliliðir milli
einstaklinga og fyrirtækja ann
ars vegar og yfirvaldanna, sem
gefa út leyfin, hinsvegar, er
ekki talin ólögmæt eða ósiðleg,
en þar við er aðgætandi, að
þessir milliliðir fá ekki leyfin
í sínu ríafni heldur þeirra
manna, sem þeir starfa fyrir
og taka ómakið áf að sitja í
biðstofum eða standa í biðröð-
um eða útfylla eyðublöð þess
opinbera. Það er viðurkennt í
Englandi,-að ríkisafskiptin sjeu
orðin svo víðtæk, að eðlilegt
sje, að menn, sem hafa störf-
um að sinna noti slíka milli- .
liði til að spara sjer tíma og
tafir í bardaganum við skrif-
stofubákn þess opinbera. En
þótt starfsemi milliliðanna sje
ekki talin ólögleg, er lögð á-
hersla á það í Englandi að sú
staðreynd, að slíkir milliliðir
skuli vera til, sýni áþreifan-
lega, að afskipti hins opinbera
sjeu nú komin á það stig, að
stefní sje í óefni og að brýn
nauðsyn sje á því að draga úr
ríkisafskiptunum og skrif-
finnsku þess opinhera.
Almenningi í Bretlandi komu
á óvart þær uppljóstranir, sem
leiddu af mútu-rjettarhöldun’-
um. Það var ekki eingöngu, að
það snerti menn illa, að svo
háttsettur maður sem aðstoðar-
viðskiptamálaráðherrann er,
skyldi flækjast í slíkt mál, hitt
vakti engu minni blöskrun,
manna á milli, þegar ljóst var,
að ríkisafskiptin væru orðin
svo mögnuð, að hópur manna
lifði á því einu að snapa eftir
hinum og öðrum leyfum frá op
inberum skrifstofum. Almenn-
ingur hafði alls ekki gert sjer
Ijóst á hvaða stigi þessi mál
voru. Opinberum nefndum
fjölgar smátt og smátt, pyðu-
blöðin, sem útfylla þarf, verða
fleiri og fleiri, embættismönn-
unum fjölgar og skrifstofum
fjölgar. Það sem er leyft, er
hægt og hægt takmarkað, en
það sem er bannað, verður að
sama skapi áberandi á fleiri og
fleiri sviðum. En allt skeður'
þetta á það löngum tíma, að
allur almenningur áttar sig þá
fyrst, þegar dómstólarnir leiða
í ljós mútuþægni opinberra
starfsmanna og aðrar afleiðing
ar opinberrar íhlutunar, sem er
komin út í öfgar.
Þetta dæmi frá Englandi er
fleirum lærdómríkt en þeim,
sem byggja Bretlandseyjar.
Ríkisefskiptin hjer á landi hafa
farið hraðvaxandi síðustu tvo
áratugina og hafa aldrei verið
víðtækari en nú. Eitthvað svip-
Frh. á bls. 12.