Morgunblaðið - 01.03.1949, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 1. mars 1949.
íslensk æska vill samstarf við vestrænu lýð-
ræðisþjóðirnar til verndar öryggi landsins
í BOÐSBRJEFI ungra Fram-
góknarmanna til þessa fundar,
gerSu þeir svo grein fyrir fund-
arefni, að það ætti að vera þátt-
taka íslands í hernaðarbandalagi.
Stjórn Heimdallar svaraði því til,
sem eðlilegt var, að enginn grund
völlur væri til umræðna um þátt-
tökU íslands í hernaðarbanda-
lagi, þar sem margt bendir til
þesg, að væntanlegt Atlantshafs-
bandalag verði ekki fremur hern-
aðarbandalag en t. d. bandalag
SÞ. Hinsvegar taldi Heimdallur
sig reiðubúinn til umræðna um
öry^ggismál landsins almennt, og
þá j að sjálfsögðu með hliðsjon
af f>eim sjerstöku aðstæðum, sem
skabast hafa síðustu mánuðina
vegna væntanlegra samtaka vest-
rænu lýðræðisþjóðanna til varn-
ar öryggi sínu. Jeg mun því i
þessari ræðu minni gera grein
fyrir viðhorfi ungra Sjálfstæðis-
mapna til öryggismála þjóðarinn
ar og þeim sjónarmiðum, er þeir
byggja stefnu sina á.
Hlutleysisyfirlýsingin 1918.
Það er fyrst með sambands-
lagasamningnum við Dani 1918,
að • íslenska þjóðin fær aðstöðu
til þess að marka sjer utanrík-
isstefnu og koma fram gagnvart
öðrum þjóðum sem fullvalda ríki.
í sarnbandslagasamningnum var
þó svo ákveðið, að Danir önn-
uðust áfram utanríkisþjónustu
landsins í umboði íslendinga, erí
þeir skyldu þó tilkynna öðrum
þjóðum fullveldi íslands. Með-
ferð Dana á utanríkismálum ís-
lendinga var þó íslensku þjóð-
inni frá upphafi þyrnir í augum,
enda varð reyndin sú, að almennt
vaf álitið erlendis, að ísland
væri enn danskt iaríd. Það er þvi
' í rauninni naumast hægt að telja
fullkomið sjálfstæði íslendinga í
utanrikismálum og upphaf heil-
steyptrar alíslenskrar utanríkis-
málastefnu ná lengra aftur en
til þess tíma, er íslendingar tóku
meðferð utanríkismála sinna al-
gerlega í eigin hendur eftir her-
nám Danmerkur. Þessa *stað-
reynd virðast margir þeir, sem
að undanförnu hafa verið að
vitna í einhverja rótgróna stefnu
í utanríkismálum íslendinga, ekki'
hafa íhugað til hlýtar.
í umræðunum um hugsanlega
hlutdeild íslands í varnarbanda-
lagi Atlantshafsríkjanna, hafa
andstæðingar þeirrar þátttöku
lagt megináherslu á að með því
væri verið að falla frá algeru
hlutleysi í deilum þjóða á milii,
en þeirri stefnu hefði íslenska
ríkið fylgt allt frá 1918. Hafa
hinir æstustu málsvarar hlut-
leysisstefnunnar jafnframt stað-
hæft, að hlutleysisstefnan væri sú
eina rjetta stefna, sem íslend-
ingum bæri <að fylgja og brot
gegn þeirri stefnu væri landiáð
og svik við íslenskan málstað,
sem fjelli undir hegningarákvæði
íslenskra refsilaga.
Þar sem hlutleysisstefnan er
undírstöðuröksemdin í áróðri
þeirra manna, sem berjast nú
gegn því, að íslenska þjóðin geri
nokkrar ráðstafanir til þess að
tryggja öryggi sitt umfram hlut-
deild í samtökum sameinuðu
þjóðanna, mun jeg fyrst víkja að
því |
1) Hvort þjóðrjettarlegt hlut-
leysi íslenska ríkisins sje fyrir
hendi, og hvort íslenska þjóðin
hafi sýnt vilja til hlutleysis, eftir
að hún tók utanríkismál sin að
öllu leyti í sínar hendur, — og |
2) Hvort hlutleysisstefnan er
líkleg til þess að tryggja öryggi.
Ræða Magnúsar Jónssonar
á æskulýðsfundinum
þjóðarinnar, eins og nú er ástatt
í heiminum.
Formælendur hlutleysisstefn-
unnar hafa jafnan vitnað í sam-
bandslagasáttmálann frá 1918
máli sínu til stuðnings. Þar segir
svo, að Danir skuli tilkynna öðr-
um þjóðum ævarandi hlutleysi
íslands í ófriði. Mörgum virðist
hafa sjest yfir það atriði, sem
nauðsynlegt er til rjetts skiinings
á lögum eða yíirlýsingum, en
það eru þær forsendur, sem ver-
ið hafa að yfirlýsingu þeirri. Sjeu
athuguð ummæli ýmissa þeirra
forustumanna á þingi, sem stóðu
að samþykki þessa ákvæðis,
verður Ijóst, að ákvæðið um
hlutleysið er fyrst og fremst sett
til þess „að girða íyrir það, að
ísland geti vafist inn í hcims-
styrjöldina miklu, er nú geisar“,
eins og Bjarni frá Vogi komst að
^ orði við umræður um sambands-
i lögin. Önnur ummæli hans og
| fleiri þingmanna sýna einnig, að
i þeir hafa ekki ætlað sjer að
jmarka utanríkisstefnu þjóðarinn-
j ar fyrir alla framtíð. Bjarni frá
iVogi segir síðar í sömu ræðu:
j,,.... En jeg á eftir að geta um
eitt. Það er rjetturinn til að á-
kveða stríð og frið (Jus belli ac
' pacis). Hann er sýndur og sann-
aður í 19. gr. Því að hversu
. myndi nokkurt ríki lýsa yfir æv-
arandi hlutleysi sínu, ef það hefði
' ekki rjett til þess að ákveða stríð
* og frið“. Þessi ummæli og önn-
ur sanna það ótvírætt, að hin á-
kveðna hlutleysisyfirlýsing 1918
er fyrst og fremst sett í sambands
j lögin til þess að taka af öll tví-
mæli um það að íslenska þjóðin
telji sjer með öllu óviðkomandi
þær deilur, sem hinn samnings-
aðilinn kunni að lenda í við aðr-
. ar þjóðir. Það er enda augljost
t mál, að þingið eða þjóðín í heild
hefir enga aðild til þess að skuld-
binda þjóðina til aðgerða eða
aðgerðaleysis um alla framtíð
hennar. Þá er einnig í þessu sam
| bandi nauðsynlegt að hafa það i
huga, að hlutleysisyfirlýsing er
ekki að þjóðarjetti skuldbind-
andi fyrir aðrar þjóðir en þær,
sem samþykkt hafa hlutleysisyf-
irlýsinguna og lofað að virða
hana. Þeirrar viðurkenningar
mun aldrei hafa verið aflað. Er
því hlutleysisyfirlýsingin frá
1918 aðeins viljayfirlýsing ís-
lensku þjóðarinnar en engin
trygging fyrir öryggi landsins,
þar eð aðrar þjóðir hafa ekki við-
urkennt það. Má til samanburð-
ar geta þess, að hlutleysi Sviss
var ákveðið á Vínarfundinum
og lofuðu.hlutaðeigandi þjóðir að
virða það.
| En þá er komið að þeirri spurn
ingu, hvort íslenska ríkið og þjóð-
in almennt hafi að sinu leyti
sýnt vilja til hlutleysis og upp-
fyllt þau skilyrði, sem gerð eru
til hlutlausrar þjóðar.
Jeg vil taka það fram strax,
að jeg mun hjer einskorða mig
við hlutleysi í athöfnum en ekki
skoðunum, því að þjóð mun tal-
ín geta verið hlutlaus í deilum
þjóða í milli, þótt hún hafi al-
mennt samúð með öðrum aðil-
anum. En þjóðarjettarlega munu
þær kröfur gerðar til hlutlausr-
ar þjóðar, að hún í átökum milli
þjóða veitti öðrum aðilanum
hvorki hernaðarlega nje við-

Magnús Jónsson.
skiptalega beina eða óbeina að-
stoð umfram hinn. Jafnframt mun
ætlast til þess, að þjóðin hafi
þánn varnarmátt, að hún geti
hindrað vissar yfirtroðslur.
Þótt því hafi að vonum oft
verið yfirlýst, að íslenska þjóð-
in hefði ekki aðstöðu til hern-
aðarþátttöku, er samt ráð fyrir
því gert í stjórnarskránni, 75.
grein, að sjerhver vopnfær mað-
ur kunni að verða skyldaður til
að taka þátt í vörnum landsins.
Stríðir það auðvitað ekki gegn
hlutleysisyfirlýsingu, en bendir
þó til þess, að gert hafi verið ráð
fyrir landvörnum, en ef svo
ber að líta á þetta ákvæði virð-
ist hlutdeild landsins í varnar-
bandalagi ekki eins fjarstæð og
ýmsir telja.
Kommúnistar vildu fyrstir
rjúfa hiutleysíð.
Allt fram að síðustu styrjöld
mun án efa mega telja íslensku
þjóðina almennt hafa sýnt vilja
til hlutleysis í deilumálum þjóða
í millum og hafa framfylgt hlut-
leysisskyldurn sínum, enda var
það næsta auðvelt, þar sem frið-
ur var þá ríkjandi milli þeirra
þjóða, sem umhverfis oss búa.
Er sjerstaklega vert að veita því
athygli, að ein meginorsök þess,
að ísland gekk ekki í Þjóðabanda
lagið gamla var sú, að það var
ekki talið geta samrýmst hlut-
leysi landsins. Einu mennirnir
hjer á landi, sem þá unnu gegn
hlutleysi landsins voru komm-
únistar, eftir að nasistar náðu
völdum í Þýskalandi. Hvöttu
þeir til þess að hætta öll-
um viðskiptum við Þýskaland
og gerðu jafnvel aðsúg að þýsk-
um ræðismönnum hjer á landi.
Ilefði án efa verið litið á þetta
atferli sem fullkomið brot á yf-
irlýstu hlutleysi, ef menn hefðu
verið hjer að verki, sem mark
hefði verið á tekið. í Spánar-
styrjöldinni var sömu sögu að
segja. Þá vildu kommúnistar óð-
ir og uppvægir eiga hlutdeild í
viðskiptalegum reísiaðerðum
gagnvart Franco og hvöttu til
ráðstafana til að hindra innflutn-
ing til og frá Spáni. Án þess að
leggja nokkurn dóm á rjettmæti
þessarar andstöðu, er það aug- j
ljóst, að þessar ráðstafanir hefðu
strítt gegn yfirlýstri hlutleysis- j
afstöðu íslendinga.
En það er fyrst í nýafstaðinni J
heiinsstyrjöld, sem reynir á trún- j
að íslendinga við hlutleysið. Þeg-
ar breski herinn hertók landið
var því mótmælt í anda hlut-
leysisins, en samt tekið á móti
diplomatiskum sendimanni frá
hernámsþjóðinni. Þegar hervarn-
arsamningurinn við Bandaríkin
var gerður vorið 1941, var það
talið heppilegra með skírskotun
til hlutleysis landsins, þar sem
Bandaríkin voru ekki stríðsaðili,
og gátu því talist vera að verja
hlutleysi landsins. Á pappírnum
var þetta ekki andstætt yfirlýstu
hlutleysi, en allir vissu þó, að
þetta var mikilvæg ráðstöfun í
þágu Bandamanna. Kommúnist-
arnir íslensku voru að sjálfsögðu
á móti þessum samningi, enda
voru þeir Hitler og Stalin þá
vinir. En þótt ráðstafanir ís-
lenskra stjórnarvalda til þess
tíma hafi getað talist samrýman-
legar hlutleysi á pappírnum, þá
er ótvírætt frá hlutleysinu horf-
ið þegar Bandaríkin gerast hern-
aðaraðili og íslensk stjórnarvöld
gera engar kröfur til brottfarar
hersins eða bera fram nein form-
leg mótmæli. Er enda vitanlegt,
að allt frá upphafi stríðs var
samúð alls þorra þjóðarinnar með
málstað bandamanna í styrjöld-
inni og aldrei litið á þá sem
fjandmenn. Engin tilraun var
gerð til þess að uppfylla það
skilyrði fyrir raunverulegu, hlut-
leysi að selja báðurn stríðsaðil-
um jafnt nauðsynjar, heldur má
segja, að bandamenn hafi þegar
í upphafi hlotið alla þá aðstoð
sem þjóðin gat.veitt. Að vísu er
rangt að halda því fram, að ekki
hafi verið uppi neinar raddir, er
heimtuðu hlutleysi. Nokkru áður
en ísland var hernumið, eða nán-
ar 28. jan. 1940, heimtaði Þjóðv.,
aðalmálgagn íslenskra kommún-
ista, að teknir yrðu tafarlaust
upp samningar við Þjóðverja um
afurðasölu til þeirra, og 22. maí
sama ár segir Þjóðviljinn: ,Hjer
á ísland.i verða sósíalistar að gera
sjer fullljóst, að þeir geta hvor-
ugum hirma stríðandi aðila ósk-
að sigurs“. Þessi ást kommúnista
á hlutleysinu breyttist þó mjög
skyndilega, þegar Þjóðverjar
rjeðust á Rússa, og hefir flest-
um gengið erfiðlega að finna
nokkur íslensk sjónarmið, sem
hafi valdið þeirri breytingu, en
þau hafa þá án efa verið til stað-
ar hjá þessum miklu frelsishetj-
um. Á aðfangadag jóla 1942 flutti
Þjóðviljinn m. a. eftirfarandi boð
skap: „Þegar Sósíalistaflokkur-
inn — eini flokkurinn, sem altaf
hefir haft ákveðna stefnu í ut-
anríkismálum íslendinga — sýn-
ir fram á hver nauðsyn íslend-
ingum sje á því að skera upp úr
með hvorum sarnúð þeirra sje
í frelsisstríðinu gegn fasisman-
um, þá eru slík úrþvætti hjer á
Islandi, sem beint eða óbeint
taka upp hanskann fyrir Hitl-
er“.
Þjóðin liefir afneitað
hlutleysinu.
Hið endanlega og formlega
fráhvarf frá hlutleysisstefnunni
verður þó ótvírætt með samþykki
Alþingis 25. febr. 1945. Var sú
samþykkt gerð í tilefni þess, að
sigurvegararnir í stríðinu hófu
um það leyti undirbúning að
bandalagsstofnun hinna samein-
uðu þjóða, en það skilyrði var
sett fyrir inngöngu í þetta banda ■
lag, að hlutaðeigandi þjóð und -
irritaði sáttmála, þar sem sagði
orðrjett: „Hver ríkisstjórn skuld-
bindur sig til þess að leggja fram
öll efni sín, nernaðarleg og fjár-
hagsleg, í baráttunni gegn þeim
aðilum þríveldasamningsins og
ríkjum, er hafa aðhyllst hann,
sem hún á í styrjöld við“. Sam-
kvæmt þessu gátu þær þjóðir
einar orðið hluttakendur í þessu
bandalagi á frumstigi þess, sem
voru virkir þátttakendur í stríð-
inu gegn möndulveldunum. Mál-
ið var rætt á lokuðum þingfund-
um, til allarar hamingju fyrir
kommúnista. 1 samþykkt alþing-
is er bein hernaðarhlutdeild ekki
talin gerleg vegna aðstöðu þjóð-
arinnar og vopnleysis, en í sam-
þykkt þingsins kemur ótvírætt í
ljós, að það telur ekki hafa verið
um neitt hlutleysi að ræðn hjá
Islendingum í styrjölainni, því
að þar segir orðrjett: „Alþingi
álítur, að íslendingum sje mikil
nauðsyn að verða nú þegar þátt-
takandi í samstarfi hinna sam-
einuðu þjóða, og telur, að vegna
afnota bandamanna af íslandi í
þágu styrjaldarinnar, eigi íslend-
ingar sanngirniskröfu á þvi“.
Það blaðið, sem þá tók ákveðn-
asta afstöðu gegn hlutleysinu var
Þjóðviljinn, því að hann sagði í
ritstjórnargrein um málið þann
25. apríl 1945: „Þeir (þ. e. sósía-
listar) vildu láta viðurkenna, að
þjcðin sje raunverulega í stríði
og hafi háð það og vilji heyja
það með hverjum þeim tækjujn,
sem hún ræðar yfir og að hún
hafi ekki verið, og vilji ekki vera
hlutlaus“. Ákveðnar. er naumast
hægt að afneita hlutléysisstefn-
unni, þótt sömu mönnum þyki
heppilegra að syngja annan song
núna.
Að lokum er það augljóst, að
innganga í SÞ getur á engap hátt
samrýmst hlutleysi, enda hefir
það ríkið, sem fastast heldur við
hlutleysi sitt, Sviss, ekki gengið
í SÞ af þeim sökum. Það er vit-
anlegt, að SÞ eru fyrst og fremst
samtök sigurvegara í styrjöld og
þau leggja meðlimum sínum á
herðar viðskiptalegar og jafnvel
hernaðarlegar refsiaðgerðir gegn
tilteknum þjóðum, ef s'vo ber
undir, að ein eða fleiri þjóðir
hefja árás á eitthvert bandalags-
ríki. SÞ eru því í rauninni svip-
að varnarbandalag þjóðanna og
Atlantshafsbandalaginu er ætlað
að verða á takmarkaðra svæði.
Þessi atriði og bein hlutdeild í
atkvæðagreiðslum um deilumál
og ófrið þjóða á milli stríðir svo
augljóslega gegn öllu hlutleysi og'
gerir það óhugsandi, nema bregð-
ast skyldum sínum í SÞ, að það
er í rauninni furðulegt, að nokk-
ur skuli láta sjer til hugar koma,
að það sje enfi við lýði. Auk
hinna ótvíræðu ummæla Þjóð-
viljans, sem jeg gat um áðan, má
um þetta atriði einnig vitna í
Tímann til leiðbeiningar fyrir þá
ungu Framsóknarmenn, sem hjer
virðast ganga með einhverjar
hlutleysisgrillur. Þar segir svo I
ritstjórnargrein 9. des. s. 1.:
„Vert er að gera sjer ljóst, að
með þátttöku í varnarbandalagi
Atlantshafsþjóðanna mundi þjóð-
in ekki stíga það skref að segja
skilið við hlutleysisstefnuna. Það
stafar af þeirri einföldu ástæðu,
að það skref hefir þegar verið
stigið með fullu samþykki allrar
þjóðarinnar“.
Þeirri staðreynd verður því
ekki á móti mælt með nokkrum
rökum að hlutleysi íslands er úr
Framhíild á bls. 7