Morgunblaðið - 07.05.1949, Blaðsíða 2

MORGUISBLAÐI&
Laugardagur 7. maí 1949.
(JfTAST RÖKRÆÐVR
:pf ma amilepr aðall.
UNDAlYFARNA daga hafa konunúnistar beitt sjer mjög
gegu £jx s á Alþingi að Menntaskólinn á Akureyri iai fyrst
um sí.Dja að vera 6 ára skóli eins og hann hefur verið og
-IWorðíerfdingar hafa borið fram óskir um að hann fái að vera
cnri ur >keið. Hefur Sigfús Annes verið aðalmálsvari komm-
pnna f þessum umræðum. Ein aðal röksemd hans gegn því
rti /tJjrsngi taki óskir Norðlendinga í þessum efnum til
greina \ ar sú að það væri alltof dýrt fyrir ríkissjóðinn.
f aiJra kvikinda líki
fíann.ast nú enn sem fyrr að
komrm'míjtar reyna að bregða
sjer í jllra kvikinda líki til
að dylja eðlj sitt og til-
p.cing. liver trúir því að Sigfús
Annes ,\;ái eftir ríkissjóðnum
til ið leggja fram fje til
þess að breyta gömlu heimavist
inrii í A.kurevrarskólanum í
kenaiusf.ofur þegar að hið nýja
hejmavistarhús skólans er til-
brúð? Þvt trúir ekki einn einasti
jnaður Sigfús Annes hugsar
aldrei um. að spara ríkissjóði
í jc;. Hann. og aðrir kommúnist-
ar híka ekki við að bera stöð-
ugt
:am hækkunartillögur,
sem þyugja byrðar ríkissjóðs.
Hinsvegar berjast þeir altaf
eíns og Ijón gegn því að ríkis-
sjóðitr tryggi sjer tekjur til
}að tanda undir útgjöldun-
um
Skattar ©g- framkvæmdir
K.ommánistar segjast vilja
miklar framkvæmdir og bera
fram nm þær fjölda tilagna. —
í ■átum svo vera. En í hvert ein
asta skipti, sem ríkisstjórnin
I -ggnr fram tekjuaukafrumv.,
b'á ætlar Þjóðviljinn að ærast.
Hækkun verðlags á tóbaki og
brennúdni, sem varla verður
|xV tali.ð til lífsnauðsynja, segir
bíaðið að sje „árás á alþýð-
una", Svipaðar yfirlýsingar
heyrasf þegar aðrar tekjuöflun-
arleiðir eru farnar.
ísJendíngar greinir sennilega
ekl:j á um það, að skattar og
opinber gjöld yfirleitt sjeu orð-
iri geyuhá og þungbær hjer á
I'indt En engum ábyrgum þjóð
fjefagsborgara kemur annað til
hugar en að kröfur þjóðarinn-
ar urn miklar framkvæmdir
bljóti að kosta mikið fje. Sá,
sem br'fr* stórfelldra fram-
kvæmda, fullkominna alþýðu-
trygginga, glæsilegra skóla-
stofnana o. s. frv., hlýtur að
gera sjer það Ijóst að jafnhliða
verður j3 Ieggja á þjóðina háa
skatta.
Koramúnistar líta á þetta alt
öðrum augum. Þeir heimta
miklar framkvæmdir en jafn-
hliðn ærast þeir yfir því að
ríkissjóður aflar sjer tekna til
þe;ís að geta ráðist í framkvæmd
irnar ,
Til þess að fullkomna fifl-
skap iúnn og mótsagnir, segja
kommúnirstar svo í öðru orðinu
að skattar sjeu hjer altof lág-
jr "i
Þetla er. ágætt dæmi upp á
málfliitníng kommúnista.
Óttast rökræður
Það -er eínnig mjög einkenn-
aridj fyru málflutning Moskva-
m.iuna hjer á landi að yfirleitt
forðast þ&ir rökræður eins og
h'-íi iii Idinn. Þeir þora t. d.
örsjaldan að rökræða eðlismun
hins vestræna og svokallaða
„austræna lýðræðis“. Þeir stað
hæfa aðeins að hið „austræna“
sé hið eina sanna lýðræði vegna
þess að það sje „fjárhagslegt
lýðræði“.
Þegar kommúnistum er bent
á það að lífskjör als almennings
sjeu miklu betri og jafnari í
hinum vestrænu lýðræðislönd-
um en löndum þeim, sem búa
við sovjetskipulag, þá láta þeir
talið niður falla, segja að vísu
að það sje lýgi.
Þessi óbeit kommúnista a
rökræðum er mjög eðlileg. í
landi. þar sem sovjetskipulag
er komið á, eru engar rökræð
ur um slík mál leyfðar. Kom-
múnistar losa sig algerlega við
þær. Það er þeirra „lýðræði".
í frjálsu þjóðfjelagi, þar sem
ennþá er skoðanafrelsi, rit-
frelsi og málfrelsi, treysta kom
múnistar sjer hinsvegar ekki
til rökræðna. Þeir bara stað-
hæfa hitt og þetta, t. d. að At-
lantshafssáttmálinn sje þræl-
dómsfjötur á íslendinga af því
að Stalin sje illa við hann. Þetta
er sú eina „röksemdafærsla“,
sem kommúnistar þekkja.
Þykjast vcra andlegur
aðall
.Þegar á þetta er litið sætir það
ekkí lítilli furðu að þetta raka
lausa fólk skulj telja sig nokk-
urskonar andlegan aðal og vera
stútfullt hróka af „gáfum“ sín-
um. „fyndni“ og „fjÖlhæfni“. !
Þetta sýnir einnig spaugileg-
ustu hliðina á þeirri geggjun,
sem mikill fjöldi kommúnista
er haldinn. Það er beinlínis
aumkunarvert að horfa upp á
ýmsa hina svokölluðu „mennta
menn“ kommúnista, sem þyngst
eru haldnir af þessum hugmynd
um um andlegan aðal sinn. —
Næf allir eru þessir menn dóm
greindarlitlir og þekkingarlaus-
ir bjálfar, kunna varla að
fletta upp í orðabók, hvað þá
að semja orðabók. En þessir
menn eru fyrirtaks akneyti
fyrir ivagn kommúnista. Það
er hægt að láta þá boða til
funda, sem þeir eru látnir
kalla , ,menntamannafundi“ eða
öðrum „spennandi“ nöfnum.
Af þessum samkomum er svo
almenningj ætlað að fá Moskva
glýju í augun og kjósa kom-
múnista.
Að öllu samanlögðu er þessi
,,aðaH“ kommúnista fyrirlitleg-
asta ruslið í liði þeirra. íslend-
ingar ala ríka menntunarþrá í
brjósti og hafa alltaf gert það.
Þeir bera líka virðingu fyrir
aannri menntun og menningu
Er. þeir hafa djúpa og einlæga
fyrirhtningu fyrir uppskafnings
hætti og hrokagikkslátum þess
ara svokölluðu ,.menntamanna“ ]
kommúnista.
Sigurður Grímsson:
IMokkur orð
i.
LEIKFJELAG REYKJAVÍKUR
mun innan skamms hefja sýn-
ingar á harmleiknum mikla
Hamlet, einu víðfrægasta og
stórbrotnasta listaverki hins
mikla, breska skáldsnillings,
Williams Shakespeares. Og
Tjarnarbíó hafði nýlega frum-
sýningu á enskri stórmynd, er
gerð hefur verið eftir sama
leikriti, undir stjórn sir Laur-
ence Oliviers, sem talinn er einn
ágætasti Shakespeares-leikari,
sem nú er uppi, og fer hann
einnig með hlutverk Hamlets.
Er mynd.þessi frábærlega vel
gerð, í raun og' sannleika ein-
stæð og stórkostlegt afrek, er
sýnir glöggt hversu geisiáhrifa
mikið og þjáit tæki tii listsköp-
unar filman getur verið í hönd-
um mikilhæfra og vel menntra
kunnáttumanna.
Leikritið Hamlet hefir verið
kallað „a tragedy of thought11,
—- harmleikur hugans eða hugs
unarinnar. Er það vissulega
rjettnefni, því að þungamiðja
leiksins er hugarstríð og hug-
arórar hins unga danaprins,
sem ofurseldur er þeirri hugs-
un og á sjer þar markmið eitt,
að koma hefndum fram við ill-
ræðismanninn og valdaræningj
ann, er myrti föður hans. Andi
Hamlets svífur yfir vötnunum
í leiknum frá upphafi til enda.
Við finnum til návistar hans
og áhrifa þótt hann sje hvergi
nærri. Hann er máttugur í ó-
hugnanlegri þögn sinni engu
síður en í ofsa sínum og ádeilu.
Oe hatur hans og hefndarborsti
fyllir andrúmsloftið og ræður
hverju atviki og hverri hreyf-
ingu á sviðinu. „We are such
stuff as dreams are made of
— .“, segir Shakespeare í Storm
inum. Þannig er Hamlet.
Hann lifir í heimi drauma og
hugaróra og hugsar og ályktar
út frá því. En að lokum hefur
hann búið sjer þá veröld, er
verður honum ofurefli og hrek-
ur hann í dauðann. Og þannig
eru flestir harmleikir Shake-
speares, draumsýnir skáldsins,
þar sem mannlífið birtist því
í miskunarlausu ljósi raunveru-
leikans.
II.
ÞAÐ var ekki ætlun mín með
þessu greinarkorni, að reyna að
sálgreina Hamlet prins eða
kanna djúp þessa undursam-
lega listaverks. Það er vissu-
lega ekki á mínu færi. Jeg vildi
aðeins gera nokkra grein fyrir
uppruna leikritsins, segja frá
þeim heimildum, er skáldið
hefur notað við samningu þess
og rekja efni þess í stuttu máli,
ef það gæti orðið til hægðar-
auka leikhús- og bíógestum,
um skilning á leikritinu.
Frumheimildin, sem Shake-
speare byggir á leikrit sitt, er
án efa sögnin um Amleth
(Amlóði) eins og Saxo Gramma
ticus hinn danski, segir hana
í Historia Danica. Saxo samdi
það verk um árið 1200 (1201)
en það var fyrst prentað 1514.
Ekki er ólíklegt, að Shakespeare
hafi þekkt frásögn Saxos um
Iiamlet í Historia Danica, eri
sennilegra þykir þó, að hann
hafi fengið söguna úr frönsku
riti, Histoires Tragiques eftir
Belleforest, er kom út árið
1564. Hefur það rit vafalaust
verið þýtt á ensku tiltölulega
skömmu eftir að það var gefið
út, endaþótt elsta þýðingin á
ensku, sern til er af því nú sje
prentuð árið 1608. Bendir og
margt til þess að sú útgáfa sje
endurprentun. Þá má og geta
þess, að til eru í norrænum bók
menntum ýmsar útgáfur af
Hamlet-sögninni, svo sem í
Hrólfs sögu kraka, Ambáles-
sögu og Brjámssögu. Frásögn
Saxos er í meginatriðum hin
sama og í leikriti Shakespeares,
en vitanlega hefur hinn mikli
skáldsnillingur ekki látið sjer
nægja að taka við sögunni og
nota hana eins og hún var að
honum rjett, heldur hefur hann
gætt hana skáldlegri kynngi
sinni, dýpkað hana og fegrað,
svo að Hamlet varð í höndum
hans eitt af dásamlegustu meist
araverkum heimsbókmennt-
anna.
Ekki er með fullri vissu vitað
hvenær Shakespeare samdi
Hamlet, en margt bendir til
þess, að það hafi verið um 1601
—1602. Fyrir 1602 er vitað um
Hamlettexta, sem eignaður
var Shakespeare, en hinsveg-
ar er leiksins ekki getið í rit-
skrá frá árinu 1598. Ennfrem-
ur má af ýmsum samtíma til-
vitnunum ráða, að eitthvert
Flamlet-leikrit hafi verið til
fyrir 1589 og vitað er að 9.
júní 1594 var, í Newington
Butt-leikhúsinu. sýnt leikrit,
er bar nafnið Hamlet, en mun
þó ekki hafa verið nýtt af nál-
inni. Hvort hjer hefir verið um
að ræða leikrit frá hendi
Shakespeares, vita menn ekki
með vissu, en flestir bókmenta
fræðingar hallast að þeirri
skoðun, að svo hafi ekki verið.
Er margt sem styður það, en
hjer verða þau rök ekk; rakin
sakir rúmleysis.
Hamlet kom fyrst út árið
1603 í ljelegri fjórblöðungsút-
gáfu (ræningjaútgáfu, svo-
kallaðri) en kom aftur út ár-
ið eftir einnig í fjórblöðungsút-
gáfu, aukinnj og endurbættri.
Eftir það rak hver fjórblöð-
ungsútgáfan aðra, en fyrsta
folioútgáfan af Hamlet kemur
ekki fyrr en 1623, er verk
skáldstns eru gefin út í heild.
Síðan eru Shakespearútgáfurn-
ar orðnar æði margar, bæði
heildarútgáfur og útgáfur ein-
stakra rita hans, en flestar
munu þó vera útgáfurnar af
Hamlet, bæðj í Englandi og í
öðrum menningarlöndum heims
IV.
„Hjer skal í fáum dráttum
rakið aðalefni leikritsins:
1. þáttur:
.Svipur hins framliðna Dana-
konungs birtist varðmönnunum
Krónborgarkastala í Helsingja-
eyri. Þeir segja syni hans, Ham
let, frá þessu, og hann afræður
að hitta hinn framliðna og tala
við hann. Svipurinn segir Ham j
let að Claudius konungur, er
varð eftirm. hans, hafj myrt sig
til þess að komast til valda og;
eignast drottninguna, ekkju!
Hamlet
hins myrta konungs. Hamlet
heitir svip föður síns, að hefna
hans og vofan hverfur. Varð-
mennirnir vinna eið að því að
þegja um það er þeir hafa sjeð.
II. þáttur:
Hamlet læst annað veifið
vera vitskeitur, svo að engan
gruni áform hans. Konungur og
drottning telja dauða hins
gamla konungs ekki nægilega
orsök til sjúkleika Hamlets og
reyna að grafast fyrir hinar
raunverulegu orsakir hans. —■
Hamlet skrifar Ófeliu, dóttur
Polonius ráðgjafa konungs,
samhengislaus ástarbrjef, og af
þessum brjefum ráða konungs-
hjónin, að ástarsorg muni vslda
geðtruflun hans. Flokkur um-
ferðaleikara kemur til háliar-
innar og H'amlet fær þá til að
leika „Morðið á Gonzago", leik-
rit sem að efni svipar mjög til
morðsins á hinum gamla kon-
ungi, — föður Hamlets.
III. þáttur:
Meðan á leiknum stendur,
gefur Hamlet konunginum og
drottningunni nánar gætur.
Konungur tekur að ókyrrast
mjög í sæti sínu og að lokum
sprettur hann upp og hleypur
út úr salnum, og drottningin á
eftir honum. Hún stefnir syni
sínum, Hamlet, fvrir sig til þess
að ávíta hann fyrir tiltæki
hans. Polonius er í felum bak
við tjald í herbergi drottning-
ar. Hamlet verður var við’
hann, en heldur •'ð það sje kon-
ungurinn, og rekur hann í gegn
með sverði sínu, Að því búnu,
snýr Hamlet sjer að móður
sinni og áteli^r hana þunglega
fyrir framferði hennar og sam-
búð við illræðismanninn, kon-
unginn. Hún bugast af iðrun og
sorg. Meðan á samtali þeirra
stendur birtist Hamlet svipur
konungsins gamla, en drottning
in fær ekkj sjeð hann.
♦
IV. þáttur:
Konungur og drottning af-
ráða að koma Hamlet úr landL
Hann er sendur til Englands £
umsjá tveggja skólafjelaga
sinna. Þeir hafa meðferðis inn-
siglaða fyrirsklpun um ao
Hamlet skuli drepinn þegar til
Englands kemur Sjóræningjar
ráðast á skip þeirra fjelaga og
Hamlet er tekinn til fanga. Sjó-
ræningjarnir fara vel með hanri
í von um umbur frá hirð kon-
ungs ,er heim l emur. Hamlei;
snýr aftur til Danmerkur, eri
sækir svo að, áð verið er aö'
jarðsetja Ófeliu. Hún hafði
orðið vitskert af sorg út af hin-
um vofeiflega dauða föður
síns og sálarástandi Hamlets.:
Hún hafði undanfarið gengici
um hallarsalina sem í leiðslu,
sungið og stráð um sig blómum,
en áð lokum haíði hún fallið §
fljótið og drukknað. •
/
V. þáttur:
Sorg Hamlets er takmarka-*
laus. Hann stekkur ofan £
gröf Ófeliu og berst við Laertes,
bróður hennar, s°m er þar fyr-
ir. yfirbugaður af trega. Mem\
Framli. á bls. S