Morgunblaðið - 07.05.1949, Blaðsíða 9

Laugardagur 7. maí Í949.
MORGUKBLAÐIÐ
B
Hlutuskiftin eru grundvöllurinn uð öllu hjú mjetf
HINN mikli athafna og dugn-
aðarmaður Haraldur Böðvars-
son á Akranesi á sextugsafmæli
í dag.
Jeg sat hjá honum stundar-
korn í gær suður á Landsspít-
ala, en þar er hann nú sjúkling-
ur, þó ekki mikið veikur sem
betur fer.
Þegar jeg ympraði á því við
hann að hann segði mjer eitt
og annað, sem honum dytti í
hug, frá útgerð sinni og rekstri
öllum, tók hann því vel, en
sagðist ekki vita, hvort það
væri þess virði, nokkuð af því,
að það yrði fært í letur.
Sexæringur fyrir folaid
Sagan byrjaði með því, segir
hann, með þeirri hægð, sem er
einkennandi fyrir alt hans tal,
að jeg keypti sexæring. Hann
kostaði 200 krónur.
Það er að segja, ef jeg ætti
að byrja á byrjuninni, þá var
hún sú, að okkur systkinunum
var gefið sitt folaldið hverju.
Mitt folald var hryssa. Þegar
hún óx upp, eignaðist hún fol-
ald á hverju ári. Þegar tryppin
undan henni voru orðin fjögur,
þá gat jeg selt allt „stóðið“, og
f jekk fyrir það þessar 200 krón-
ur, sem báturinn kostaði. Þegar
þetta gerðist var jeg 17 ára
gamall. Meðeigandi í bátnum
var Hallgrímur Tómasson, for-
maður. En jeg lagði fram hluta-
fjeð, þessar 200 krónur. Jeg
keypt bátinn af Jóhanni Bjarna
syni frá Svarfhóli. Hann var
forystumaður í útgerð á þeim
árum. Bjó á Hvítárbakka. Sótti
sjó á hverri vertíð suður í Garð
og reri með eitthvað af aflan-
um upp eftir Hvítá í vertíðar-
lokin. Um þetta leyti flutti Jó-
hann til Akraness og varð þar
hreppstjóri.
En það er skemst af útgerð
sexæringsins að segja, að við
höfðum þorskanet, því þá voru
línuveiðar ekki byrjaðar, töpuð
um öllum netunum á fyrstu
vertíðinni í togara, og veidd-
um þá sama sem ekki neitt.
Á næstu vertíð 1908 gerðum
við bátinn út frá Vörum í Garði,
og hjeldum því áfram nokkur
ár. Þá hafði hið svonefnda
Miljónafjelag mikil viðskifti í
Gerðum. Svo þar var auðvelt
að koma aflanum í verð
Útgerðin gekk vel í Garðin-
um. Við fengum stundum ein
100 skpd. á bátinn. En þá feng-
ust 40 krónur fyrir skippundið.
Sjö menn á bátnum, og aflanum
skift í ellefu staði, 4 „dauðir
hlutir“ sem kallað var. En lif-
ur og hrogn að auki.
Fyrsti mótorbáturinn
Nú fór mig að dreyma um,
að eignast mótorbát. Það mun
hafa verið árið 1908, sem sá
draumur rættist. Jeg var þá
eða, öllu heldur faðir minn,
afgreiðslumaður bæði Thore-
fjelagsins og Sameinaða, þegar
það bar við, að skip þeirra
komu til Akraness. • Emil Niel-
sen var þá skipstjóri; mig minn
ir á „Kong Trygve“. Við vor-
um góðir kunningjar. Hann ann
aðist um það, að smíðaður yrði
fyrir mig mótorbátur í Fred-
rikssund. Kom Nielsen síðan
með bátinn á þilfari. Það var
En byrjunin:
8 tonna bátur, með 8. hestafla
Danvjel.
Þá átti jeg ekki nema 400
krónur í peningum til að leggja
í bátinn. En eignaðist helming-
inn. Hann kostaði hingað kom-
inn kr. 3.800. Jeg gekk í fjelag
við Bjarna Guðbjarnason skip-
stjóra, til að geta komið þessu
fyrirtæld af stað. Við lögðum
fram sínar 1900 krónurnar
hvor. Það er að segja. Sigmund
ur bróðir Bjarna átti með hon-
um Va í öðrum helmingnum.
Jeg fjekk þær 1500 krónur, sem
mig vantaði í minn helming,
að láni hjá Einari Magnússyni,
bónda að Steindó'rsstöðum í
Reykholtsdal. Lánið var til
fjögurra ára.
„Galdramaður“
á Hverfisgötu
Nú kom báturinn til Reykja-
víkur, og við þangað, til að
sækja hann. Hann var ,,hífður“
á spilinu og látinn síga niður á
sjóinn við skipshliðina út á
höfn.
En þegar við ætluðum að
setja vjelina af stað var alt fast.
Enginn viðstaddur kunni að
setja vjelina í gang.
Svo við urðum að binda
mótorbátinn aftan í árabátinn,
sem við vorum á, og draga
hann upp að Duus-bryggju.
Jeg fer svo upp í bæinn, til
að leita þar að vjelaverkstæði.
En það reyndist ekkert vera
til.
Jeg frjetti af manni, sem átti
heima langt inni á Hverfisgötu
er hjeti Ólafur og væri „ramm-
göldróttur“, gæti að heita
mætti alt. Hann var oft kallað-
ur „Stóri Galdri“ til aðgrein-
ingar á öðrum Ólafi, sem var
ekki eins „almáttugur“ og kall-
aður var „Litli Galdri“. „Stóri“
gerði við saumavjelar og hjól-
hesta, og hafði fult kjallara-
herbergi af allskonar dóti, sem
safnast hafði til hans til við-
gerðar, er jeg kom inneftir til
hans í vandræðum mínum.
Bað jeg hann nú að koma og
hjálpa mjer, því jeg þyrfti fyr-
ir hvern mun að koma mótor-
bátnum af stað, og komast
fyrst og fremst á honum upp á
Akranes. Vildi helst losna við
að draga hann aftan í árabátn-
um þangað.
Ólafur tók mjer vel. Sagðist
ekkert vita, hvort hann gæti
nokkuð hjálpað mjer. Því hann
hefði aldrei sjeð svona vjel. En
hann hefði gaman af að fá
tækifæri til að kynnast henni.
Við förum svo niður í bát-
inn, og hann fer að skoða vjel-
ina, og skrúfa og skrúfa. Eftir
2—3 klukkutíma var vjelin
komin í gang, og alt í lagi til
að sigla af stað.
— En hvernig fóruð þið svo
að með vjelina, þegar þið höfð-
uð mist af Ólafi?
Við höfðum mann með okk-
ur, sem átti að vera einskonar
„mótorristi“, þó hann hefði
ekkert lært. Hann heitir Bene-
dikt Tómasson í Skuld.
Á ferð með „Höfrung“
Upp frá þessu gekk alt eins
og í sögu. Vorum við eldci nema
Að mjer var gefið folald
Samtðl við Harald Böðvarsson
á Akranesi sextugan.
Síðan hjeldum við inn í höfn-
ina. Jeg var í þrjá daga í Eyj-
um. Altaf vitlaust veður þann
tíma þar. Svo jeg gafst upp við
að koma með Ilöfrung þangað,
fannst hann myndi reynast of
lítill, í þeim veðraham. Fór með
flutningaskipi Bryde verslunar
ísafold tii Reykjavíkur. Við
vorum 27 tíma á leiðinni.
Haraldur Böðvarsson.
tvo tíma á leiðinni heim.
Bátinn skírðum við ,Höfr-
Ung“, hafði nýlega lesið sögu
Jules Verne „Höfrungahlaup."
Sá var galli á „Höfrung", að
á honum var enginn borðstokk-
ur, að heitið gæti, ekki annað
en lágt skjólborð. Svo erfitt var
að hafast við á dekkinum. —
Þetta var að sjálfsögðu lagað.
Við vorum hrifnir af hinum
nýja bát og þóttumst vel á vegi
staddir með hann. Á leiðinni
heim, að þesesu sinni, lagðist
Sigmundur meðeigandinn fram
á dekkið, og horfði út fyrir
borðstokkinn, til að njóta þess
að'sjá, hvernig báturinn flaug
áfram. Varð honum að orði:
„Mikið má hann Kári blása, ef
„Höfrungur“ hefur ekki betur.“
Hvar er útgerðarstöðin
En þó við þarna hefðum eign-
ast veiðibát, með aflvjel, og
við hann væru vonir tengdar,
var ekki sopið kálið, þó í aus-
una væri komið. — Leggja
þurfti þátnum fyrst um sinn.
Og finna út hvaðan myndi
hægt áð gera hann út á vertíð.
Fyrst varð að koma bátnum
upp úr fjörunni með mannafla,
og ærinni fyrifhöfn, ,baka“
hann upp á bakka, eins og það
er kallað. Og svo var að líta í
kringum sig, eftir útgerðarstað
fyrir bátipn. Því engin aðstaða
var til þess að gera hann út
frá Akranesi.
Mjer datt í hug að leita fvrir
mjer í Vestmannaeyjum. Tók
mjer far með Nielsen þangað.
Hann hafði þá tekið við ,Ster-
ling“: Þá var mikið austanrok,
og skipið hafði ekki ákveðna
viðkomu þar. En Nielsen sagðist
skyldi taka mig sem farþega,
ef jeg vildi eiga það á hættu,
að þurfa að halda áfram með
sjer til Hafnar, ef ekki yrði
samband við Eyjar, er þangað
kæmi. Jeg tók þvi mjög vel.
Þegar við komum til Eyja,
var lagt við Eiðið. Stærsti bát-
ur Gísla Johnsen, sem þá var,
Ásdís, kom út að skipinu. Fram
taugin var fest í spilið á Ásdísi-.
En það skifti engum togum.
Spilið slitnaði upp-úr dekkinu.
En jeg ljet mig síga niður í
bátinn á kaðii, er hann straukst
meðfram skipshliðinni. Og þar
með var afgreiðslan í Eyjum
búin í það sinn.
I Vogavíkurhólma
Þá var að athuga möguleik-
ana við Faxaflóa. í Garði og
Keflavík voru engar hafnir. Þá
var Vogavíkin og Sandgerði
eftir. Við „Höfrungs“-menn
ásamt eigendum m.b. „Fram“
á Akranesi komum okkur sam-
an um að byggja fyrir skips-
hafnir báta þessara i
Vogavíkurhólma. Það er lítill
hólmi undan Brekku, við end-
við Harald, að hann er framúr-
skarandi minnugur og tö.lu-
glöggur maður. En ekki •mun’dif
hann nákvæmlega, fjarri ö.llum
bókum sínum og skjölum, hvo
miklu framleiðsla hans 'hefur
numið undanfarin ár, svo hatm
gæti sagt það fyrir víst. En upp-
hæð þeirra vinnulauna,-seia
hann greiddi • árið-- 194>7-'»v-er**
kr. 4.255,000, er fór til 650
karla og kvenna á Akranesi Ár-
ið 1948 urðu vinnulaueiíi háií'M
milljón minni.
Hlutaskiftin
eru grundvöllurinn
Jeg- spurði Harald
væri í rekstri hans, sern hant*
teldi að hefði orðið h'?>.tl
mesta velfarnaðar, og bjós4
kannski við, að það yrði hon-
um erfitt að benda á eitthver-t
ákveðið atriði í svo margþætt-
um rekstri. En það 'stóð- ekk*
á svarinu.
Grundvöllurinn- unei:- -pe.s:-n*
öllu hjá mjer, er sá, sagði hánn1,
að öll útgerðin er •rekrn'ymi'tl
hlutaskifta fyrirkomulagi. Svo
ann á Vogastapa, og hægt að Það sem menn bera úr bítum,
ganga þurum fótum baðan í
land, á fjöru.
Við gerðum þarna grjótbyrgi,
með járnþaki á, og höfðum þar
salt og söltunarstöð. Þessari út-
gerð farnaðist vel. Þetta var
vetrarvertíðin 1909.
Síðar sama ár eða um sum-
arið leigði jeg Dr. Bj. Sæmunds
syni bátinn til fiskirarinsókna
í Faxaflóa, eins og lesa má um
í Andvara 1911.
Útgerðarstöðin í Vogahólma
gat ekki orðið til frambúðar.
Svo jeg tók að litast betur um.
Og undirbúa að koma mjer upp
stöð í Sandgerði. Var bygging
hennar lokið árið 1915.
„Höfrungur“ var helst til lít-
ill til þess að gera hann út
þarna á vetrarvertíð. Svo jég
ljet byggja tvo báta, sem voru
nokkru stærri, Víking og Vai.
Og Egil Skallagrímsson árið
1914. Bátar mínir voru í Sand-
gerði á vetrarvertíð en á Akra-
nesi eftir 11. maí.
Þetta gekk allt vel um skeið.
En að því kom, að Víkingur,
sem var 10 tonn, þótti helst til
lítill í Sandgerði á vetrarver-
tíð. Formaður á honum var Ey-
leifur ísaksson. En hann vildi
helst vera á þessum bát. Og
stundaði sjó á honum frá Akra-
nesi á vetrarvertíðinni árið
1925. Reri lengra, en vant hafði
verið. Sagði eins og Einar Bene-
diktsson: ,,sá grái er utar“ og
aflaði vel. Eftir það hættu Akra
nesbátar fljótt að fara að heim-
an á vetrum, eins og þeir höfðu
áður gert. Arið 1927 fluttist
bátaútgerðin heim.
4'+ milljón í vinnulaun
árið 1947
Starfssaga Haraldar Böðvars
sonar rúmast ekki í einni blaða-
grein. En skemtilegt efni væri
það að skýra frá, hvernig út-
vegur hans hefur blómgast með
Akranesi, og Akranes með hon-
um. En nú bað jeg hapn að
hverfa að nútímanum, og gefa
mjer einhverjar upplýsingar,
sem gæfu hugmynd um, hve
mikið hann hefur með hönd-
um.
Það leynir sjer ekki í viðtali
fer eftir aflanum.
En er þetta ekki það venju-
iegasta nú á dögum?
Jú: En það var ekki a'nr'þarí
'leyti' sem jeg vár að býfjá.' ÞÁ
rjeðu útvegsbændur oft til • sía
•sjómenn,.með því -áð' 'gtt&ifa
þeim ákveðið kaup yfir vertíð-
ina, hvernig sem aflaðist,--GUf
altaí hefur verið' fast k'atrp"*'átt
mestu leyti á togurunum.
En jeg hef alltaf haldið mjer
við-hlutaskiftagrundvöliinrt,
taka fyrst hinn áfallna köStrtað,
og skifta síðan upp afgangin-
um, eftir fyrirfram settum regl-
um. Jeg setti mjer ákveðnar
reglur á árunum 1915—16, Ijei
prenta þær, svo menn vissu al-
veg, að hverju þeir géfigú. Þó
þær hafi miklum breytinguTa
tekið, eftir þvi sem árin ••.hafo
liðið, og ■ tímarnir breyst, þá
gilda þær í grundvallaratrið-
um enn í dag.
Hraðfrysting og niðursuða
— Miklar hafa breytingarn;\r
orðið á útgerðarmálunum ~-á
þessum rúml. 30 árum, sem
síðan eru liðin.
— Já, vissulega á ölíum svið-
um. Þegar jeg byrjaði á Akra-
nesi var þar, eins og jeg mirtt-
ist á áðan, ekki neitt til neins,
engin aðstaða til útgerðar. Vant
aði bæði bryggjur og hús, og alt
til alls.
Jeg bygði mitt fyrstí*
frystihús árið 1929.' 'Þal5 'ér' ;ít4
segja vjelfrystihús. Hafði aötir
íshús með ísboxum upp Vgamlí*
mátan, sem var bygt árið '1910.
Annars er það hraðfrysting-
in, sem hefur valdið • mestri
gerbreytingunni á síðari arum,
m. a. vegna þess, að rneð þvi
er maður að frarrúeiða svo
skemtilega vöru, sem hægt er
að bjóða, hvar sem er í heim-
inum, og skapar margfalt út-
flutningsverðmæti, sem stafar
af aukinni vinnu við fiskinn k
landi.
— Þið hafið líka myr: darlega
niðúrsuðú á Akranesi.
— Onei. Þetta er ekkl ahnaít
en gutl. Það er að áegja, okkur
hefur tekist sæmiléga vi’ð að
Framhald á bls. 12.