Morgunblaðið - 03.09.1949, Blaðsíða 6

6
f:p*irn
MORGUNBLAtílÐ
Laugardagur 3. sept. 1949.
ÚR RÚSTIIIM HERMAIMIMS JÓIMASSOIMAR
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON
Tímaritstjóri gerir að umtals-
efni í blaði sínu þann 31. ág.
það atvik, að nokkrir Stranda
menn og Reykvíkingar mynd-
uðu nýl. samtök um að kaupa
írystihús á Kaldrananesi. Fje-
lagið, sem rak frystihúsið,
var gjaldþrota og allur rekst-
ur þess í rústum.
Þórarinn Þórarinsson hafði
nokkur aískipti af þessu máli,
með því að hann er 1 stjórn
iiskimálasjóðs, og var fram-
koma hans með hinum mestu
endemum.
Reyndi hann að eyðileggja
Frystihúsið á Kaldrananesi
og saga þess
ábyrgðarskuldarinnar 90 þús-
und kr., sem um var að ræða.
Þ. Þ. segir í grein sinni, að jafn-
framt hafi verið upplýst, að
fjármálaráðherrann vildi ekki,
að fiskimálasjóður byði í húsið
og freista þannig að éignast það.
t Þetta er rangt. Fjármálaráð-
herrann ljet ekkert slíkt í ljós
og hafði engin afskipti af á-
þann möguleika, að samtök ......
r , , 0,_, , kvorðunum stiornar fiskimala-
nokkurra Strandamanna og „ ,,, , ,,,.
_ , „ . ,, . sjoðs. En raðherranum þotti
Reykvikinga lengju eignar- fvsiieet að ríkissióður
hald á frystihúsinu og fjekk ekkl fysilegt’ aö nklssJ°ður
kommúnistann, Áka Jakobs-
son, í lið með sjer.
Hjer á eftir verður rakin
saga þessa máls til andsvara
því, sem hefur birst í Tíman-
um og Þjóðviljanum.
i sína, eins og málum var komið,
I og voru þeir á þessum tíma á
sama máli báðir, Þórarinn og
i ráðherrann, hver fyrir sinn að-
ila, því að Þórarinn vildi ekki
heldur, eins og áður er tekið
fram, að fiskimálasjóður eignað
ist húsið á væntanlegu uppboði.
Það situr því heldur illa á Þ. Þ.
að álasa ráðherranum fyrir af-
stöðu, sem var hin sama og hans
sjálfs.
Athuganir
Forsaga
A ÁRiNU 1945 var hafinn und-
irbúningur að byggingu hrað-
frystihúss að Kaldrananesi við
Bjarnarfjörð á Ströndum. Stóð
h.f. ísborg að því máli. Gekk
seinlega að koma húsinu upp,
og var það ekki rekstrarhæft,
fyrr en vorið 1948, en þó ekki dr. Jakobs Sigurðssonar
nema að nokkru leyti. Húsið Stjórn fiskimálasjóðs hvarf
varð mjög dýrt, eða um 900 nú að því ráði að senda dr.
þúsundir króna. Var það byggt Jakob Sigurðsson norður til
í'yrir stofnlán, fiskimálasjóðs- Kaldrananess. Skyldi hann at-
lán og lán með ríkisábyrgð, auk huga allt viðkomandi ástandi
framlags ísborgar h.f. Ennfrem- frystihússins sjálfs og auk þess
ur var nokkur hluti byggingar- ' kynna sjer, hvort hjeraðsbúar
kostnaðar skuldir við þá ein-; mundu hafa hug á að taka að
staklinga og fyrirtæki, sem sjeð nýju að sjer rekstur þess. Um
höfðu um byggingu hússins og miðjan júní gerði dr. Jakob
sett í það vjelar. sjóðnum grein fyrir för sinni.
Aðalniðurstöður hans voru,
að skuldir hússins væru óeðli-
Rekstur hússins hófst vorið *laar en mjög æskilegt væri
1948, en það kom brátt í ljós, j að Sera viðbætur við húsið, sem
að ísborg h.f. var um megn að nema mnndu rúmum 180 þús-
Gjaldþrot fjelagsins
reka þetta dýra hús, og varð
fjelagið gjaldþrota ári síðar, eða
und krónum.
Skuldir hússins námu á þessu
á síðastliðnu vori. Skuldir frysti ■ tímabili um 950 þúsund krón-
hússins námu þá ca. 950 þúsund I um> eins °& fyrr er sagt, og
krónum, en þar af voru veð-! t>eSar Þal V1ð bætist, að nauð-
skuldir hjá stofnlánadeild 540 i synlegar viðbætur mundu auk
þúsund krónur, fiskimálasjóði j t*688 nema yfir 180 þúsund krón
100 þúsund krónur og lán með um> var augljóst, að hjer var
um fjárfrekt fyrirtæki að ræða.
Þessi áætlun dr. Jakobs mun
vera aðeins miðuð við allra
nauðsynlegustu endurbætur og
þar að auki of lág.
Dr. Jakob taldi útilokað, að
hjeraðsmenn mundu kaupa hús
ið, jafnvel þótt það væri fáan-
legt fyrir 550 þúsund krónur
eða eitthvað ennþá lægra verð.
Ennfremur skýrði hann frá, að
kaupfjelagið á Hólmavík mundi
ekki vilja kaupa húsið, enda
væri fyrirhugað að stækka
frystihús þess á Hólmavík. Hins
vegar kveðst J. S. hafa átt tal
við stjórn ísborgar h.f. og hún
þá sagt, að inenn í Reykjavík
mundu hafa hug á að kaupa
húsið, ef það fengist fyrir sann-
gjarnt verð.
ábyrgð ríkissjóðs 90 þúsund
krónur.
í síðastliðnum maímánuði
hjelt stjórn fiskimálasjóðs fund
um það, hvaða ráðstafanir
skyldi gera vegna gjaldþrots
h.f. ísborgar. Formaður sjóðs-
ins, Þorleifur Jónsson, lagði á-
herslu á, að gerð yrði tilraun til
þess af hálfu sjóðsins að reyna
að ná aftur fje hans, þó ekki
væri nema að einhverju leyti.
Það, sem fyrir formanninum
vakti var, að fiskimálasjóður
ljeti leggja sjer út húsið sem
ófullnægðum veðhafa en reyna
síðar að selja það.
Þórarinn Tímaritstjóri hafði
þó aðra afstöðu Hann var því
mótfallinn, að fiskimálasjóður
skipti sjer nokkuð af afdrifum
hússins.
A þessum fundi var ákveðið
að athuga málið frekar og
kynna sjer afstöðu annarra að-
ila, þ. á. m. ríkissjóðs. Að þeirri
athugun lokinni var haldinn
annar fundur. Var þá fengin
vitneskja um, að ríkissjóður
mundi ekki bjóða í húsið vegna
vík hættu fjármunum sínum í
sambandi við þessa framkvæmd
nyrðra, óg er það að vísu ekki
óskiljanl. afstaða af hans hálfu.
En hann ljet ekki þar vúð sitja,
heldur tók hann nú höndum
saman við kommúnistan í stjórn
fiskimálasjóðs, Áka Jakobsson,
til þess að eyðileggja þann mögu
leika, að nýtt fjármagn fengist
til kaupa á húsinu og áframhald
andi reksturs þess. Þar mátti
sín meira ofstækið en hagur
sjóðsins, sem Þ. Þ. hefur á-
byrgðina af að sitja í og laun
fyrir. Þar mátti sín líka meira
illgirnin en hagur hjeraðsins.
Hjeraðsmenn höfðu bundið
miklar vonir við fyrirtækið, en
stóðu nú uppi með skaðann ein-
an og gátu ekki fitjað upp á
framkvæmdum að nýju nema
með utanaðkomandi aðstoð.
En áður en nánar verður sagt
frá skemmdarstarfsemi Þórar
ins og Áka í stjórn fiskimála-
sjóðs, skal skýrt frá viðleitni
einstaklinga í hjeraði og utan
þess til að bjarga frystihúsinu.
Þáttur Jóns Bjarnasonar
Einn var sá maður í hjefaði,
sem mikinn áhuga sýndi í því
að reyna að safna mönnum sam
an til að taka upp að nýju rekst
ur frystihússins. Það var Jón
Bjarnason á Skarði. Hann tók
við stjórn hússins, þegar i óefni
var komið og ekkert gat afstýrt
gjaldþroti. Þ. Þ. ræðst á Jón
Bjarnason fyrir að hann hafi
ekki reynt að fá eftirgjafir hjá
lánardrottnum, „eftirgjafir, sem
tryggt hefðu heilbrigðan rekst-
ur til frámbúðar,“ eins og Þ. Þ.
orðar það. Hjer stoðuðu vita-
skuld ekki eftirgjafirnar tómar
til að „tryggja heilbrigðan
rekstur.“ Hjer þurfti einnig
nýtt rekstrarfje og auk þess
viðbótarstofnfje til þess að full
gera frystihúsið, sem ekki var
tilbúið til rekstrar nema að
nokkru. Jóni Bjarnasyni verð-
ur síst álasað, þótt hann leitaði
út fyrir hjeraðið eftir því fje,
sem ekki var unnt að fá heima
fyrir, með þeim árangri, að ut-
aðra pressuna í frystihúsinu,
sem aldrei hafði verið notuð,
en þess var krafist af honum,
að hann segði til þess strax,
hvort úr kaupunum yrði eða
ekki. Engir slíkir mótorar voru
annars fáanlegir,. en ekki var
unnt að festa kaup á svo dýru
tæki til hússins nema vitað
væri, hvort samkomulag gæti
orðið þá um kaup á húsinu af
Björgvins Frederiksen forstjóra' fiskimálasjóði eða eUki.
sem átti hjá Isborg h.f. fyrir
vjelar í frystihúsið, og Krist-
jáns Einarssonar íorstjóra, sem
var hluthafi í ísborg og fleiri
manna.
um nyrðra, og studdi Stein-
grímur hann með ráðum og dáð.
— Ennfremur leitaði hann til
Samtölt heimamanna
og manna úr Reykjavík.
Niðurstaðan varð sú, að átta
menn gerðu með sjer samtök
um að gera tilboð í frystihúsið.
Voru í þeim samtökum auk
þeirra, sem fyrr eru taldir, þeir
Eyjólfur Bjarnason, Skarði,
Sigurður Arngrímsson, Klúku,
Matthías Helgason, Kaldrana-
nesi, og Eggert Kristjánsson
stórkaupmaður í Reykjavík. —
Síðan hafa níu hjeraðsmenn
bætst í hópinn. Það eru þessi
samtök, sem ekki voru að skapi
Þórarins Þórarinss. og gerðu
það að verkum, að hann breytti
um afstöðu í stjórn fiskimála-
sjóðs. Það var einkum þátttaka
Eggerts Kristjánssonar, sem var
honum þyrnir í auga. Þegar eft-
ir að vitað var, að hann tæki
þátt í samtökunum, beindist öll
viðleitni Þórarins að því að
eyðileggja þau, þó að hann
hefði sem betur fer ekki meiri
mátt til þess heldur en hann
hafði nokkurt bolmagn til að
hjálpa heimamönnum á Strönd
um til þess að reisa frystihúsið
við.
Fiskimálasjóður eignast liúsið
Á fundi, sem haldinn var í
stjórn fiskimálasjóðs, var ákveð
ið að bjóða í frystihúsið, en upp
boðið fór fram snemma í júlí,
og var fiskimálasjóður hæst-
bjóðandi Þórarinn áfellist fjár-
málaráðherra fyrir að hann hafi
tafið fyrir uppboðinu og segir,
að hann hafi þrívegis látið
fresta uppboðinu. Hið rjetta er,
að fjármálaráðherra fjekk upp-
boðinu frestað tvisvar eða frá
15. júní til 5. júlí, og vakti það
fyrir honum, að ekki væri rjett
að hrapa að því í skyndi, að
anhjeraðsmenn fengust til að | frystihúsið færi undir hamar-
stofna fjelag með heimamönn- ‘ lnn> ef Það mætti verða til þess,
Skoðanaskifti Þórarins
Þá er það, sem Þórarinn
breytir um skoðun. Þó að upp-
lýst væri, að hjeraðsmenn hefðu
ekki bolmagn til að kaupa hús-
ið, vildi hann nú að fiskimála-
sjóður byði í það, þegar um það
um til að reisa frystihúsrekst-
urinn við eftir gjaldþrotið. —
Sömu aðferð hafa aðrir haft,
sem svipað var ástatt um, enda
eru þess mörg nærtæk dæmi.
Má í því sambandi minna á
Ólafsvíkinga. Þar er hraðfrysti
hús, sem lenti á sínum tíma í
þroti. Heimamenn leituðu þá
halds hjá utanhjeraðsmönn-
um, sem bæði veittu þeim fjár-
hagslegan stuðning og ljettu
þeim á annan hátt rekstur fyr-
irtækisins með ráðum og dáð
með þeim árangri, að það stend-
ur nú föstum fótum. Jón Bjarna
son fór að dæmi Ólafsvíkinga
og margra fleiri, enda ekki um
neinar aðrar leiðir að ræða. Jóni
Bjarnasyni varð gott til stuðn-
ings. Hann leitaði til Stein-
gríms Árnasonar, frystihússtj.,
að öðrum en skuldheimtumönn
um gæfist tími til að athuga
möguleika um kaup á húsinu
við hærra verði en veðskuld-
irnar námu, og var slík hugsun
ráðherrans að öllu leyti eðlileg
og sjálfsögð.
Kauptilboð kemur fram
Fiskimálasjóður hafði ekki
leitað fyrir sjer um „uia á hús-
inu vegna eðlilegi^ .<ua, þegar
tilboð barst frá áu... .uidum átta
mönnum um kaup á því fyrir
450 þúsund krónur. Var tilboðið
dagsett 12. ágúst og óskað eftir
svari fyrir hádegi daginn eftir.
Eins og áður er sagt, var frysti-
húsið ekki rekstrarhæft nema
að nokkru leyti og nú stóð þann
ig á, að Björgvin Frederiksen
hafði fyrir tilviljun fengið færi
var að tefla, að menn úr Reykiasem er velþekktur af viðskipt-á að kaupa mötor til að reka
Þórarinn
á fundi fiskimálasjóðs
Stjórn sjóðsins kom á fund
til að ræða málið. Fyrir fund-
inum lá ennfremur brjef frá
Jóhanni Kristmundssyni fyrr-
verandi bónda í Goðdal, þar
sem hann spurðist fyrir um,
hvort sjóðurinn vildi ræða við
sig um að hann gerði tilboð í
húsið, enda vekti fyrir sjer að
athuga, hvort menn í hjeraði og
Kaupfjelag Steingrímsfjarðar
gætu ekki keypt húsið. Enn-
fremur lá fyrir brjef frá fjár-
málaráðherra dagsett 11. ágúst
þar sem hann itrekaði fyrri
samtöl sín við formann sjóðs-
ins út af skeyti, sem honum
hafði borist frá hreppsnefnd
Kaldrananeshrepps, þar sem
nefndin óskaði eftir, að ráð-
herrann hlutaðist til um að
stjórn fiskimálasjóðs tæki að
reka frystihúsið sem fyrst.
Vandi Þórarins og hálmstráið
Nú var Þórarni mikill vandi
á höndum.
Hjer lá fyrir tilboð um kaup
á frystihúsinu frá mönnum,
sem Þórarinn vissi, að Her-
mann Jónasson, húsbóndi hans,
mundi ekki kæra sig um, að
næði fram að ganga. Tilboðs-
gefendurnir voru ekki af sauða-
húsi Framsóknar heldur úr allt
öðrum herbúðum.
Hermann Jónasson hafði ekk
ert lið veitt ísborg h.f., þegar
hallaði undan fæti og gerði það
síst nú. Framsóknarmenn í hjer
aði höfðust ekkert að. Á fundi
stjórnar Kaupfjelags Stein-
grímsfjarðar hafði verið sam-
þykkt að láta málið ekki til sín
taka. Hvað gat Þórarinn nú
gert?
Formaður fiskimálasjóðs lagði
til að tilboðinu yrði tekið með
því að aðkallandi væri, að starf
ræksla frystihússins gæti hafist
að nýju, og vegna þess, að þeir,
sem tilboðið gerðu, væru lík-
legir til að halda rekstri þess
áfram til hagsbóta fyrir byggð-
arlagið.
Eina hálmstráið, sem Þórar-
inn gat gripið til, var brjef Jó-
hanns frá Goðdal. Segist Þ. Þ.
í grein sinni einkum hafa lagt
það til máls, að nefndin fengi
Jóhann frá Goðdal til viðtals.
Af brjefi Jóhanns mátti ráða,
að hann hafði enga vitneskju
um hug hjeraðsbúa, enda er
hann alfluttur að vestan og hef-
ur lengi legið á sjúkrahúsi í
Rvík, eftir að hann lenti undir
snjóflóðinu hörmulega í Bjarn-
arfirði, eins og alkunnugt er.
Það var vitað, að Kaupfjelag
Steingrímsfjarðar vildi ekkert
skipta sjer af frystihúsinu á
Kaldrananesi, og af skýrslu dr.
Jakobs var vitað um hug hjer-
aðsbúa. Þrátt fyrir þótt auðsjeð
Framh. á bls. 6