Morgunblaðið - 07.09.1949, Qupperneq 9

Miðvikudagur 7. sept. 1949.
MORGUNBLAÐIÐ
9
RSKA ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ FIMÍTUGT
I.
ÞESSA dagana eru Norðmenr.
að halda hátíðlegt hálfrar ald-
ar aímæli þjóðleikhúss síns. —
Annað þjóðleikhús er þó til
eldra í Noregi, „Uen nationale
scene“ í Bergen, sem verður
hundrað ára í byrjun næsta árs
Bergen var framan af öldinni
sem leið stærri bær en Osló og
átti djarfari mann, þar sem Ole
Bull var — heimsborgari og
ættjarðarvinur í senn. Við sögu
þess leikhúss komu ungu stór-
skáldin Ibsen og Björnson báðir
en á efri árum sínum lánaðist
þeim að starfa með hínu þjóð-
leikhúsinu, sem var þó 50 ár-
um eldra. Er þetta táknrænt fyr
ir þá miklu þýðingu er þessir
skáldiöfrar höfðu fyrir þjóð-
lega leiklist í Noregi.
En sá sem hrinti þjóðleikhús-
máli Oslóar fram var ölium
fremur leikarinn Bjöm Björn-
son, sonur skáldsins. Hann var
um aldamótin mesti leikmennt-
armaður Noregs og hafði starf-
að erlendis bæði sem leikaú og
leikstjóri. Með dugnaði sínum
og tilstyrk ýmsra þjóðhollra
efnamanna tókst honum að
koma leikhúsinu á fót og afmá
þann vansa, að sjálf höfuðborg-
in ætti ekki neitt þjóðleikhús
Þjóðleikhús? Ef sá skilningur sjn ^ fjölum þjóðleikhússviðsins
er lagður í orðið, að þetta sje 28. sept. 1899, sem Óttar birting
stofnun, sem ríkið hafi allan ur j „Sigurd Jorsalafar“ og síð-
Noregsbrjef frá Skúla Skúiasyni
í Stockholm sýndi hann ýmsar
írægar óperur, svo sem „Don
Juan“, „Tannhauser“ og „Carm
en“.
flesta krafta sína í fyrstu. Það
rnunaði minnstu að hún gæti
tekið þátt í afmælinu sem virk-
ur þátttakandi (á leiksviðinu)
því að hún er svo til nýlega
hætt að leika, eftir sextíu ára
stari’.
Það er svo að sjá sem það
efli langlífi að vera leikari þjóð
leikhússins i Osló. Það eru nfl.
fleiri en Halfdan Christensen og
frú Dybwad, sem hafa geit
hvorttveggja — að halda leik-
húsinu undir skírn og sitja
fimmtíu ára afmæli þess. Elst
er Ragna Wettergreen, sem
kom fjust á leiksvið tvítug, fyr-
ir 63 árum á Christiania Teater,
en fluttist til þjóðleikhússins
með stofnun þess. Gyda Ham-
bro (sem fleiri kannast við und
ir nafninu Gyda Christensen, en
nýlega er gift C. J. Hambro f.
stórþingsforseta) hafði verið á
Christiania Teater í sex ár áð-
var þjóðleikhúsið í hálfgerðum
vandræðum með fyrst í stað,
vegna málsins, sem varla þótti
nothæft fyrir norsk eyru. En
málinu var breytt og Norðmenn
tóku upp nýjan leikstíl á Hol-
berg og gerðu persónurnar
norskar. Hauk Aabel reið þar
á vaðið er hann fór að leika
Jeppa á Fjalli og gerði hann
norskan, og nú líður sjaldan
leikár svo, að ekki sje leikið
eitthvað eftir Holberg annað-
hvort á þjóðleikhúsinu, Norska
leikhúsinu eða leikhúsinu í
Bergen, enda er Norðmönnum
ekki óljúft að minna á þá stað-
reynd, að Holberg var norskur.
Þjóðleikhúsið hefur lika ver-
ið ótregt á að sýna leikrit eftir
unga og ókunna höfunda. Niels
Kjær, Peter Egge, Oskar Braat
en og Hans Aanrud komu fyrst
fyrir almenningssjónir á þjóð-
leikhúsinu og þar hafa fyrstu
ur en þjóðleikhúsið var stofnað I leikrit þeirra Helge Krogs og
og starfaði hún þar fyrstu 20jjohans Borgen sjeð dagsljósið
árin, en hefur annars lengstum
starfað við Det ny teater. Og
ekki má gleyma August Odd-
var, sem steig fyrstu leikspor
veg og vanda af fjárhagslega,
þá er Nationalteatret i Osló ekki
þjóðleikhús enn þann dag í dag.
Það nýtur að vísu nokkurs op-
inbers styrks (af happdrættis-
fje) en er annars rekið af hluta-
fjelagi (sem aldrei greiðir arð
af hlutafjenu en hinsvegar
skuldbindur hluthafana stund-
um til að leggja á sig auka-
framlög, þegar illa árar) áhuga
manna, sem skirrðust ekki við
að leggja í fyrirtækið, þó að
þeir teldu víst að það yrði bung
ur baggi á þeim.
Björn Björnson átti ekki hug-
myndina að stofnun leikhússins
— hún hafði verið á dagskrá í
20 ár — en hann kom henni
fram. Og sjálfur varð hann
fyrsti stjórnandi leikhússins. —
Fyrsta sýning þess hljóp af
an hefur borið uppi fjölda hlut-
verka, einkum í norskum leik-
ritumT, og enn er í fullu fjöri og
vann nýjan stórsigur í vetur
sem Heródes í leikriti Kaj
Munks. Hann leikur nú í af-
mælissýningu, og er eini starf-
andi leikarinn, sem verið hefur
í þjónustu leikhússins alla tíð.
David Knudsen, Ingolf Schan-
che og Hauk Aabel, sem allir
hafa staðið framarlega í flokki
leikara, voru engir við þjóð^
leikhúsið í byrjun og hafa ekki
óslitinn starfsferil þar. En með-
al hinna látnu, sem störfuðu frá
byrjun við leikhúsið má sjer-
, staklega nefna hinn ágæta skap
gerðarleikara Harald Stormoen.
II.
Hvað vannst svo við að fá
Hefur leikhúsið jafnan verið
sjer meðvitandi þeirra skvldu
að styðja innlenda leikritagerð
fyrst og fremst.
En jafnframt hefir það og
rækt þá skyldu að sýna þjóð-
inni það besta af klassiskum
leikritum útlendum og nýja
strauma í erlendri leikritagerð.
Af erlendum klassiskum leik-
ritum hafa verk Shakespeares
jafnan verið efst á blaði og
norskir leikendur orðið frægir
fyrir túlkun sína á hlutverkum
úr þeim um öll Norðurlönd, svo
Johanne Dybwad fyrir „Rosa-
lind“ í ,,As You Like It“ og
Ingolf Schanche fyrir Hamlet
sinn. Leikhúsið hefir verið ó-
feimið við að sýna leikrit, sem
brutu í bág við gamlar venjur
um fyrirkomulag leiksviðs og
tæknina, ekki síst i tíð hins nú-
verandi forstöðumanns, Knut
Hergel, sem er hinn ágætasti
kunnáttumaður um sviðsetn-
ingu. Erlend leikrit, sem vekja
athygli fyrir frumlega sviðsetn
ingu eru ótrúlega fljót á leið
stokkunum 1. sept. 1899, — það .............- •
var „Sigurd Jorsalafar“ Bjórn-' Þ-ióð!eikhúsið? F>’rst °6 fremst,ln™ mn
sons, hinn glæsilegi leikur, sem Það’ að nÞ var *ðSð meiri rækt
sannarlega var vel fallinn til við að sýna norsk leikrit
Björn Björnson var leikhús-
en stjóri fyrstu 8 árum, til 1907, þá
þess að verða hátíðasýning. Og ’ Ínæ^IMfdl^fstlÍen'í
hmn leikurinn, sem sýndui vai þvi h'að best mundi boiSa S1S „ , .. g„ Biö n 0
sem vígslusýning var „En Folke að s5’na- Erlend leikhús voru !; ar’ ,l!1923 Þa tok Bin™son
farin að sýna ýms leikrit Ib- aítur vlð um stnndarsakm °g
sens og Björnsons, sem aldrei Halfdan Christensen varð
höfðu sjest í Osló. j leikhússtjóri í annað sinn og
A liðnum 50 árum hefur þjóð,hefir gengt /orstöðu,Þess leng
leikhúsið sýnt nær 600 leilt-
rit. Ogeðlilega er Henrik Ibsen
fjende“. Þar ljek Fredrik Gar-
mánn, einn mest dáði leikari
þeirra ára, doktor Stockmann,
en Henrik Klausen Morten Kiil.
1 „Sigurd Jorsalafar“ ljek Eg-
ill- Eide, sem látinn er fvrir
skemmstu, Sigurð konung, en í sa höfundur, sem mest hefur
hlutverki Óttars Birtings var verlð leikinn. Hann var sjálfur
maður, sem síðan hefur komið viðstaddur húsvígslusýninguna
meira við sögu leikhússins en a „Þjóðníðingnum“ (En folke-
nokkur annar, bæði sem leik- ijende) og frumsýninguna á
ari, leikstjóri, leikhússtjóri og „Keiser og Galileer", „Gen-
leikritaskáld: Halfdan Christen gangere“ og „Naar vi döde
sen, sem enn er hinn ernasti og vaagner“, en auk þess hefur
tekur fjörmikinn þátt í afmælis leikhúsið sýnt eftir hann „Vild-
fagnaðinum þessa dagana. Og snden“, „Et dukkehjem", „Gen-
í hlutverki Ragnhildar úr Dal gangere", „Rosmersholm“ og
steig inn á nýja leiksviðið sú „Bygmester Solness“, . að ó-
kona, sem mest allra hefur ver- gleymdum „Peer Gynt“ sern
ið dáð fyrir list.sína undanfar- leikinn hefúr verið oftar á leik-
in 50 ár: Johanne Dybwád. — húsinu en nokkurt leikrit ann-
Hún hafði þá verið leikkona í að, nfl. 369 sinnum, 7— Þá koma
eilefu ár við Ghristianie Teater,, Björnson og svo Gunnar Hei-
en þaðan og frá Fahlströms ' berg, sem báðir settu ýms leik-
ur en nokkur maðúr annar.
Auk þessara bafa Einar Skavl-
an, J. Wiers-Jenssen, Anton
Rönneberg, Axel Otto Normann
og Knut Hergel verið leikhús-
stjórar eitt leikár eða lengur.
III.
Filharmoniska hljómsveitin í
Oslo komst ekki á laggirnar
fyrr en 1919 og þessvegna
hvildi það á Þjóðleikhúsinu
fyrstu 20 árin að halda uppi
bestu hljómsveitinni í Oslo.
iyígjlusypingm.|á „Sigi^rd Jor-
salafar" ki'afðist góðrar hljóm-
sveitar og kórs og þessvegna
hafa nöfp ýmsra bestu; tónlist-
armanna Npregs á síðusfú hálfri
öld verið nátengd leikhúsiriu.
Halvorsen. Þetta ágæta tón-
skáld, yngri samtiðarmaður
Griegs og Johans Svendsen,
stjórnaði yfir 100 symfóníutón-
leikum á Þjóðleikhúsinu, auk
þeirra hljómleika er fylgdu
leikritum ýmsum. og hljómsveit
hans varð uppistaðan i Filharm
onisku hljómsveitinni, er hún
varð sjálfstæð stofnun og Hal-
vorsen stjórnandi hennar. Má
því með sanni segja, að Þjóð-
leikhúsið hafi lagt til undir-
stöðuna að hljómsveitarstarf-
semi Oslóar. Og í Þjóðleikhús-
inu hafa bæði Grieg og Johan
Svends-'n sveiflað taktstokkn-
um.
Þjóðleikhúsið hefir eigi að-
eins látið sjer ant um að sýna
þjóðlega leiklist heldur eimjig
boðið heim frægum leikurum
erlendum og heilum leikflokk-
um. einkanlega frá Danmörku
og Svíþjóð. Sjálfur Max Rein-
hardt hefir verið þar í heim-
sóku og sýnt nokkúr leikrit og
haft með sjer eigi minni lista-
menn en Albert Bassermann,
Moissi, Paul Wegener og Helene
Thiemig, Theatre Francais hef-
ir sýnt Moliere og hinn ágæti 1
talsmaður norrænna leikrita i
Frakklandi, Lugne-Poe hefir
sýnt leikrit þar. Og Sarah
Bernhardt og Coquelin hafa
bæði gist Þjóðleikhúsið. For-
stjóri Nýja Shakespeares-fjel-
agsins í Stratford-on-Avon hef-
ir einnig verið þarna í heim-
sókn með leikflokk og Fokin og
Fokina og Pavlova dansað þar.
A síðustu árum hafa verið
teknar unp fastar heimsóknir
milli Þjóðleikhúsanna þriggja í
Danmörku, Noregi og Svíþjóð.
í hittifvrra gisti t. d. kgl. leik-
húsið í Höfn Þjóðleikhúsið og
sýndi þar þrjú leikrit, og í vet-
ur sem leið sýndi Dramaten í
Stockholm þriú leikrit í Oslo,
en fólk frá Þjóðleikh. liek í
Stockholm á meðan. En löngu
fyrir þann tíma voru heimsókn
ir einstakra gesta tíðar. A Þjóð
leikhúsinu hafa leikið Svíarnir
Anders de Wahl, Ivan Hedquist
Lars Hanson, Gösta Ekman,
Tora Teje o<? Harriet Bosse og
Danirnir Olaf Paulsen, Betty
Nansen, Bodil Ipsen, Johannes
Paulsen, Paul Reumert og Clara
Pontoppidan. Og Vilhelm Her-
old og Peter Cornelius hafa
sungið þar. Frú Alda Möller er
eini Islendingurinn, sem leikið
hefir þar.
0
Oslo hefir ekki eienast söng-
léikhús ennþá þó að tuttúgu ár
sjeu liðin siðan útgerðarmaður
einn Iofaði að gefa borginni
óperu. En einstöku sinnum
ræðst Þjóðleikhúsið í að sýna
óneru eða fá erlendan óperu-
flokk — leiksviðið er vfrið
stórt og Filharmoniska hljóm-
sveitin getur gert flestum söng
leikjum full skil. — í fyrravor
sýndi leikhúsið t. d. Carmen
yfir 30 sinnum fyrir troðfullu
húsi, með Evu Gustafsson í aðal
hlutverkinu, og græddi fje á
sýningunni. En hitt er þó tíð-
ara að erlendir flokkar sæki
Framanritað hrafl úr sögu
norska Þjóðleikhússins ætti áð
gefa nokkra hugmynd um, að
þó að æfi þess sje ekki löng
þá er hún æði merk og sögu-
leg. Leikhúsið hefir jafnan haft
á að skipa bestu leikkröftum
þjóðarinnar og svo er enn. Það
3mði of langt að telja nöfn þess
ágæta starfsliðs, sem leikhúsið
hefir nú á að skipa og varpar
ljóma á afmælissýningar fjelags
ins.
Hátíðin hófst í fyrradag, með
því að blómsveigar voru lúgðir
við styttur Holbergs, Ibsens og
Björnsons fyrir framan leikhús
ið og við marmaramynd Björns
Björnson i leikhúsinu og gröf
hans í Frelsara-graflundi. En
klukkan 1,30 hófst minningar-
athöfnin, að viðstaddri konungs
fjölskyldunni, stjórn og sendi-
herrum. Próf. Francis Bull hjeít
‘aðalræðuna og rakti þar sögu
leikhússins, en formaður leik-.
hússtjórnarinnar, Harald Grieg
flutti inngangsorð. Meðal er-
lendra boðsgesta voru þarna Is
lendingarnir þrír, Guðl. Rcsen-
kranz, Br. Jóhannesson og Val-
i ur Gíslason, frá Danmörku
j Bröndsted forstjóri Kgl. leik-
hússins, Paul Reumert, Robert
Neiendam leiksögufræðingur og
Svend Gade leikstjóri, en frá
Svíþjóð Agne Bejer listsögu-
fræðingur og Arvid Engström
leikhússtjóri. Um kvöldið var
sýnt ..Et dukkehjem“ en áður
en sýning hófst las Harald
Schwensen Ijóðaformála eftir
Arnulf Överland. Og að lok-
inni sýningunni var „pylsuglaðn
ingur“ fyrir leikendur, fjöl-
skyldur þeirra og nokkra gesti
í leikhúsinu og stjórnaði Einar
Sissener þeim gleðskap.
í gærkveldi var sýnt „Over
Ævne 1“ með Stein Grieg Hal
vorsen sem prestinum og Tora
Segelck sem Klöru Sang, en
Ijóðaformála fyrir þeirri sýn-
ingu hafði samið Gunnar Reisa
Andersen, en Jörn Ording las.
Eftir sýninguna hjelt borgar-
stjórn Oslóar kvöldveislu fyrir
boðsgesti og leikendur.
Og i kvöld verður þriðja sýn •
ingin: „Mascerade“ Holbergs,
en henni fylgir ljóðaformáli eft
ir Andre Bjerke, sem Lillemor
von Hanno les. Þessi sýning
verður og sýnd síðdegis fyrir
stúdenta. Svo að leikendurnir
verða þreyttir er þeir setjast að
veislu Þjóðleikhússins í Frí-
múrarahúsinu eftir seinni sýn-
inguna í kvöld.
En þarmeð er hátíðasýning-
unum ekki lokið. Næst koma
„Treklang“ eftir Helge Krog,
„Kong Midas“ eftir Gunnar
Heitveig og „Barrabas“ eftir
Nordahl Grieg.
Skúli Skúlason.
Teater fjekk þjóðleikhúsið rit sín á svið sjálfir. En Holberg Sjerstaklega nafnið Johan
Brefar kaupa korn
LONDON, 6. sept.: — Bretar
|hafa gert samning við Rússa
leikhusið heim. ítalskir flokkar (um að kaupa af þeim eina milj-
háfa sungið óperur eftir Mozart ón tdnna af kórni. Búist er við
og Verdi og meðan John For- fyrstu seridíngunum innan
sell stjórnaði kongl. óperunni. skamms. — Reuter.