Morgunblaðið - 13.09.1949, Blaðsíða 2

4
MOKGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 13. sept. 194(5 \
MAÐURINN, SEM HEFÐI
GETAÐ GERT MIKIÐ GAGN
FÁIR íslendingar hafa haft
betra færi á því, að verða þjóð
sinni að gagni en Hermann
Jónasson.
Skjótur frami
Sjálfur hefur hann sagt frá
t>ví sjer til hins mesta hróss,
að ungum að aldri hafi honum
af Ihaldsmönnum verið boðið
sæti á iista þeirra við bæjar-
síjórnarkosningar í Reykjavík.
Hafi svo verið, hefur það ver-
ið af því, að maðurinn hafði þá
ekki enn sýnt hvað í honum
bjó, en kunnugir talið stjórn-
málaskoðanir hans stefna í í-
haldsátt. Var ekki við því að
búast, að merm vissu fyrirfram,
að skoðanir eða málefnaáhugi
mundi aldrei flækjast fyrir hin-
tuo íturvaxna aflraunakappa.
Um þær mundir var Fram-
sólcnarflokkurinn í uppgangi
undir forystu þeirra Tryggva
Þórhallssonar og Jónasar Jóns-
sonar. Flestir lögfræðingar
voru Framsókn andvígír og var
því mikil framavon fyrir þá
þeirra, sem henni vildu ganga
á hönd. Þeim, sem slíkt höfðu
í huga, þótti a. m. k. ástæðu-
laust að binda sig öðrum fyrr
en sjeð yrði, hvort Framsókn
fengi. völdin.
Enda leið ekki á löngu frá því
að Jónas Jónsson var orðinn
dómsmálarh., til þess, að hann
geiði Hermann Jónasson, ung-
ar; og óreyndan, að lögreglu-
stjóra í Reykjavík. Til þess að
svo gæti orðið, þurfti að breyta
lögum og var það umsvifalaust
gert, enda varð Hermann um
svipað leyti yfirlýstur Fram-
sóknarmaður.
Dómurinn yfir Magnúsi
Guðmundssyni
Af lögreglustjórn Hermanns
minnast menn þess helst, þeg-
ar hann valdi uppþotsdag komm
únista, 9. nóvember 1932, til
þess að hlaupa frá skyldustörf-
um sínum við að halda uppi !ög-
urn og- reglu, til að kveða upp
fangelsisdóm yfir þáverandi
dómsmálaráðherra íslenska rík-
isins, Magnúsi Guðmundssyni,
alsaklausum.
Fá verk eru öllu fúlmann-
iegri í íslenskri dómssögu, enda
var Magnús alsýknaður í Hæsta
j je i, er málið kom fyrir hann.
Alíii sanngjarnir, skynibornir
samtímamenn Magnúsar sann-
■ færðust um, að dómur hæsta-
rjettar var rjettur. Hafa aliir,
scm Magnús heitinn Guðmunds
son bekktu, lokið upp um það
einum rnunni, að grandvarári
og samviskusamari mann en
hann hafi þeir ekki þekkt. Er
það sögn jafnt andstæðinga
hans í stjórnmálum og sam-
herja.
Hermann ljet þó ekki sitja
við þetta frægðarverk, heldur
hóf harin skömmu síðar harð-
vítuga árás á hæstarjett fyrir
„hlífð“ hans við nafngreinda
afbrotamenn, er hæstirjettur
hafði látið rjett lög ganga yfir
á sama hátt og aðra þegna þjóð-
fjelagsins.
Hrrgarfarið hið sama og
íijá kom múnistism
Ástæoan tii árásar Hermanns
Mat meira valdahrask en
mólefni 09 heiðarlegt starf
var hin sama sem kommúnista
nú í ásökunum þeirra gegn dóm
stólunum. Báðum er það sam-
eiginlegt, Hermanni og komm-
únistum, að þeir hafa fyllst
hatri gegn hlutlausri dóm-
gæslu og þola eigi, að lög og
rjettur sjé látin gilda meira
en vilji sjálfra þeirra.
En reynslan er því miður sú,
að stundum er hægt að vinna
sjer fylgi með ástæðulausum
ásökunum á saklausa menn.
Hrekklaus „almúgi", svo að
orðalag Hermanns Jónassonar
# I
sjálfs sje notað, varast það ekki, |
að menn, einkum ef þeir eru!
í háum, ábyrgðarmiklum stöð- !
um, ráðist gegn öðrum með til- j
efnislausum ásökunum, einung
is til þess að upphefja sjálfa
sig með því að niðurlægja aðra
að ósekju.
Fylgispakur Jónasi
Hermanni Jónassyni tókst
því að afla sjer nokkurs fylg-
is innan Framsóknarflokksins,
einkum meðal þeirra, sem
Tryggvi heitinn Þórhallsson
kallaði hina .,bæjar-radikölu“.
Einkum jókst þó vegur Her-
manns innan flokksins vegna
fullkominnar fylgisspektar hans
við Jónas Jónsson. En þá var
Jónas voldugastur manna í
flokknum og raunar í landinu
öllu um skeið. Hann rjeði yfir
blöðum flokksins, hafði örugg-
an stuðning S. í. S. og valda-
braskarar sóttust mjög eftir
hylli hans. Hermann Jónasson
hampaði því mjög þá, að Jón-
as væri hæfastur til forystu af
öllum íslendingum, óeigingjarn
og sannsögull, svo af bæri.
Jónasi þótti lofið að vonum
gott, efaði ekki einlægnina og
hertist í ásetningi sínum um
að knýja þíngflokk Framsókn-
ar til algerrar hlýðni, en þar
hafði hann löngum átt nokkr-
um kulda að mæta. Magnaðist
af þessu ágreiningur þeirra
j Jónasar annarsvegar og
I Tryggva Þórhallssonar og Ás-
geirs Ásgeirssonar hinsvegar.
1 Þeirri viðureign lauk svo, að
' Jónas varð alveg ofan á og
hrökktust þeir Tryggvi og Ás-
geir ásamt nokkrum fleirum, úr
flokknum.
Þegar þessir menn voru
horfnir úr flokknum var Jón-
as Jónsson sjálfkjörinn til for-
ystunnar. Framsókn og Alþýðu-
flokkurinn, er þá voru jj banda-
lagi, unnu þingkosningarnar
1934 undir forystu Jónasaf, að
vísu einungis vegna rangláts
kosningafyrirkomulags, sem þá
var enn við líði.
Við kosningar þessar tókst
Hermanni Jónassyni að fella
Tryggva Þórhallsson frá kjöri
á Ströndum með skyndiárás og
dugði honum til' þess best ráð
og áhrif Jónasar. Hafa Stranda-
menn síðan haft þann „heiður“
að kjósa Hermann til Alþingis
og að visu átt forsætisráðherra
fyrir þingmann lengur en
nokkrir aðrir en fengið minni
verklegar umbætur í hjeraði en
nokkuð kjördæmi annað.
Jónas svikinn í
tryggðum
Eftir kosningarnar kom
Framsóknarflokkurinn saman
til fundar á Laugarvatni og
kjöri þá Jónas Jónsson sem for-
sætisráðherraefni sitt. Áður en
það kjör færi fram, hafði Her-
mann Jónasson hinsvegar gert
leynisamning við þáverandi
forystumenn Alþýðuflokksins,
um að þeir skyldu neita for-
sætisráðherratign Jónasar. Að
þ>ví búnu skyldu Framsóknar-
menn tilnefna Hermann og
mundi Alþýðuflokkurinn ekki
hafa neitt við hann að athuga.
Fór svo sem um var samið,
og segir kunnugur maður, sem
staddur var við alla þessa
atburði og kom að Hermanni
Jónassyni, þegar hann var að
spegla sig eftir að hann taldi
tign sína tryggða, að aðra eins
sjón hafi hann aldrei sjeð.
Var að vonum, að Hermann
Jónasson væri ánægður, því að
fljótar og auðveldar hafði eng-
inn komist til æðstu valda á
íslandi. Vandinn hafði verið sá
einn að þykjast þjóna Jónasi
Jónssyni um fárra ára bil og
leika síðan á hann, er Jónas
stóð á hátindi frægðar sinnar
og bjóst við að hljóta þann
frama og þau völd, er sigursæl-
um stjórnmálaforingja falla í
skaut eftir áratuga þrotlaust
starf.
Jónas Jónsson hafði raunar
stundum nokkuð verið grunnð-
ur um græsku og tortryggm úr
hófi fram, en slíkt fláræði, sem
Hermann Jónasson sýndi í
þessu, hafði hann ekki hug-
kvæmni til að láta sjer detta
í hug.
Hermann leitar á náðir
S j álf stæðismanna
Það var fyrst nokkrum
árum síðar, er slettist upp á
vinskap Hjeðins heitins Valdi-
marssonar við Framsóknar-
flokkinn, að Hjeðinn skýrði frá
þessum atburðum, eins og þeir
áttu sjer stað. Þá hafði Her-
mann Jónasson lengi setið að
völdum og grafið svo undan
Jónasi innan flokksins, að hann
fjekk eigi rönd við reist. Enda
hafði Jónas meðan hann grun-
aði ekki hið sanna samhengi
stutt Hermann með ráðum og
dáð. Slíkt hið sama höfðu nán-
ustu vinir Jónasar, svo sem Jón
Árnason, einnig gert. En Jón
var aðalhöfundur afurðasölu-
laganna, sem drýgst urðu Fram
sókn til kjörfylgis við Alþing-
iskosningarnar 1937.
Á þessum árum þóttist Her-
mann Jónasson vera mikill
fjandmaður ,,íhaldsins“ og
beitti völdum sínum á alla vogu
Sjálfstæðismönnum og stefnu
þeirra til óþurftar. Auðvitað
hlaut slíka stjórn að bera í
strand áður en langt um liði
og á árinu 1939 var svo komið,
að fíermann fjekk ekki lengur
við neitt ráðið. Skifti hann nú
skyndilega um stefnu og leitaði
ásjár Sjálfstæðismanna til bjarg
ar landinu.
Sjálfstæðismenn kunnu að
vísu full skil á eðli Hermanns,
en þeir hafa ætíð sett málefni
ofar mönnum, og töldu, að
Framsóknarmenn yrðu að ráða
sínum fulltrúum eins og þeir
vildu sjálfir ráða hverja þeir
hefðu fyrir trúnaðarmenn.
Vegna þess að þjóðarnauðsyn
krafði, að Sjálfstæðisflokkurinn
gengi í stjórn með Framsckn
og Alþýðuflokk, settu Sjálf-
stæðismenn því ekki fyrir r.ig,
þótt Hermann Jónasson væri
forsætisráðherra. Hefur þó ekki
í annað sinn meira reynt á sam
heldni Sjálfstæðismanna, en
þegar þeir á þann veg komu
Framsókn til bjargar undir því
líkri íorystu.
Á meðan samstarfið hjelst
unnu Sjálfstæðismenn, svo sem
þeirra venja er, með Fram-
sóknarflokknum af fullum heil-
indum og drengskap.
Spakmæla-safnandinn
Hermanni fór eins og áður.
Hann var ánægður á meðan
hann sat í æðstu virðingarstöðu
landsins, ljet aðra vinna verk
in, en lærði sjálfur málshætti
og spakleg orðatiltæki sem
hann síðar mælti af vörum með
mikilúðlegum svip, þegar hon
um þótti mikils við þurfa.
Töluverðu af tíma sínum
eyddi hann í lestur kínverskra
vísdómsrita og æfisagna er-
lendra mikilmenna. Taldi Jón-
as, sem ekki hafði sömu mætur
á Hermanni eftir uppljóstrun
Hjeðins Valdimarssonar og áð-
ur, að Hermann læsi sjer til ó
þurftar, því að hann teldi alla
eiginleika hinna ýmsu mikil-
menna, er hann læsi um, sam
an komna í sjálfum sjer, og
væri meira en vafasamt, að
hann þrátt fyrir óvenjulega
líkamskrafta, þyldi alla þá mik-
ilmennsku, sem þannig hlæðist
á hann.
Missir hclgihjúpinn
Víst er um það, að spakmæla-
hjúpurinn og hin kínverska ró
fjell af Hermanni, þegar sam-
starfið slitnaði. Þá launaði Her-
mann Jónasson hollustu sam-
starfsmanna sinna með því að
bera þá hinum verstu brigsl-
um, og reyndi að stofna til svo
magnaðs fjandskapar og hat-
urs, að eðlileg sámskipti tveggja
stærstu flokka þjóðarinnar
væri með öllu útilokað.
,T?rh. á bls. 12
• « P
Staksteinar
• e> i
Hin „óæðri störf“
FRAMSÓKNARMENN tala
allra manna mest um ást sína !
og virðingu fyrir íslenskri 1
bændastjett. Svo langt geng- !
ur þessi „bændavinátta"
Tímaliðsins að því er mjög
illa við að aðrir en þeir sjálf-
ir meti starf bænda að verð-
leikum og hafi áhuga fyrir
eflingu íslensks landbúnaðar.
Þessvegna leggja ritvöðiar
Tímans mest kapp a að
ófrægja þá menn, sem niið-
hollastir eru bændum.
En þetta sýnir aðeins yfii
borð Framsóknarhugarfars-
ins. Undir niðri fyririíta
Framsóknarmenn bændur og
störf þeirra. Hefur þetta Korr.
ið fram á ýmsan hátt.
Það er frægt orðið er Tím-
inn hafði það eftir ungum
menntamanni að í Ameríku
ynnu negrar hin „óæðr;,
störf“, svo sem landbúnað-
arvinnu. Gerði „bændablað-
ið“ enga athugasemd við
þetta.
„Kúasmali austur í Flóa'5
ÖÐRU sinni henti það ungan
Tímaliða á opinberum kapp-
ræðufundi í Reykjavik að
brigsla andstæðingi sinum
með því að hann hefði verið
„kúasmali austur í Flóa“, !
Lengra fannst Tímapiitinum
ekki hægt að komast niður 1
á við en að gegna áukum
störfum!!! !
Allt þetta sýnir hið raun- '
verulega viðhorf Framsokn-
armanna til bænda og sveita- 1
lífs. Þeir vilja nota sveita- 1
fólkið til þess að tryggja
Tímaklíkunni völd og áhrif.
En störf þess og baráttu telja
þeir tilheyra hinum „óætíri“
í þjóðfjelaginum.
I
Baráttan um verslunína
HVERNIG stendur á þvi að
verslunarmálin eru í þessu
landi ein mestu deilumáí.
stjórnmálanna? í flestum !
löndum vinnur verslunar*
stjettin, einstaklingsverslun :
og fjelagsverslun, störf sín í j
kyrþey eins og aðrar stjettir
þjóðfjelagsins. Milli einstakl- |
ingsverslunar og f jelagsversl- |
unar ríkir frjáls samkeppnl
og menn skipa sjer ekki í
flokka eftir því hver afstaða !
þeirra er til verslunarmála. |
Samvinnumenn eru í ölluir.. ;
flokkum og kaupmenn sömu- j
leiðis.
Orsök deilna okkar í'slend- j
inga um verslunarmálin er |
auðsæ. Hjer hefur einn stjórr !
málaflokkur gert tilraun til j
þess að einoka samvinnufje- '
lögin, gera þau að máttarvið !
flokksskipulags síns. Það ex !
Framsóknarflokkurinn. Hanr. |
hefur dregið verslunina inn i |
hinar illvígu dcilur um dæg- j
urmúl íslenskra stjórnmála. I
Þetta er gjörsamlega and- ]
stætt eðli og uppruna fjelags '
verslunarinnar. Innlend ein- !
staklingsverslun og fjelags- i
verslun hafa dafnað hlið við ]
hlið í þessu landi frá því a£' i
þjóðin öðlaðist verslunar- I
Frh. á bls. IZ \