Morgunblaðið - 07.09.1950, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 7. sept. 1950
MORGUNBLAÐiÐ
S
Grýttum söndunum breytt í gróðurlendur
ÉITT SINN á síðastl. vetri hitti
Seg Runólf Sveinsson, sand-
græðslustjóra að ftiáli. Barst
sandgræðslan í Gunnarsholti í
tal. Hann sagði mjer þá frá því,
hve glæsilegur árangur hefði
orðið á síðustu árum, í sand-
græðslunni, þar sem hann og
foróðir hans, Páll Sveinsson
hefðu notað hið svonefnda sand
fax í nýræktina.
Sandfaxið víða notað.
Sandfaxið er útbreidd og al-
kunn fóðurjurt bæði austan
Jiafs og vestan, og var fyrst
reynt hjer, að því er jeg best
veit í Gróðrarstöð Ræktunar-
fjelagsins á Akureyri, á fyrsta
hluta aldarinnar. En það hefir
lítið rutt sjer til rúms í gras-
rækt íslendinga, þar til nú að
Páll Sveinsson sandgræðslu-
maður, kom með fræ af sand-
faxi frá Bandaríkjunum, ásamt
fleiri tegundum, er þar vestra
eru taldar hentugar til sand-
græðslu.
Fljótleg nýrækt.
ílunólfur Sveinsson sagði
mjer frá hinni furðulegu ný-
rækt á söndunum við Gunnars-
holt, þar sem í skjótri svipan,
með mjög ódýru móti er hægt
að breyta lítt grónum sandi í
ágætan töðuvöll. Óhreyfður
sandurinn, er tilbúinn, til að
taka við áburði og fræinu., —
Ræktunarkostnaður tiltölulega
mjög lítill.
rá heimsókn í @unnesrsholt
Tveggja ára gömul sáðsljetta með sandfaxi í Gunnarsholti. Grasið rúmlega hnjehátt.
en þessi: Að borinn er venju-
legur áburðarskammtur á land
ið, grasfræinu dreift yfir, og
síðan er það herfað grunnt nið
ur með diskaherfi, og valtað
á eftir með þungum valtara.
Sandfaxið er ekki slegið
fyrsta árið, ekki síst vegna þess
að sáð hefir verið helst til §eint.
En á öðru ári fást af þessu
grasi 35 til 40 hestburðir á ha.,
í einum slætti. Ennþá hafa þess
ar spildur ekki verið slegnar
nema einu sinni á sumri.
í vor var sandfaxi sáð i 20
hektara. Fræið kom ekki frá

Vantar fræ af sandfaxinu j þurfa sjerstaklega mikinn fos-
í Gunnarsholti hefir sandfax- ' fórsýruáburð. En óreynt er,
ið ekki borið þroskað fræ. Kle-J-hve kaliforði. . sandanna verð-
mens á Sámsstöðum hefir held-
ur ekki tekist, að fá fræ af sand
faxinu. Þetta er mikill galli. —
Ætti að leggja áherslu á, að fá
fræ af þessari nytjamiklu og
þýðingarmiklu grastegund.
Fleiri grastegundir tók Páll
Sveinsson með sjer frá Amer-
íku, er hann hafði lokið sand-
græðslunámi þar vestra. — En
engin þeirra er eins álitleg hjer
á íslandi, eins og sandfaxið. —
Hefir hann spildu með ýmsum
tegundum af grasi til tilrauna,
Er sveifgrastegund ein þroska-
mikil þarna, og eins hið svo-
nefnda randagras, en mjög er
erfitt að fá fræ af sveifgrasinu.
Aftur á móti er hægt að
fá fræ að vestan af sandfaxinu
en það er'alldýrt.
Runólfur Sveinsson sandgræðslustjóri til hægri á myndinni
Og bróðir hans Páll.
í frásögn Runólfs er jeg birti
í blaðinu í vetur, minntist nann
að sjálfsögðu á, hversu ákaí-
lega mikilli munur er á rækt-
unarkostnaði á söndunum, þar
sem hvorki framræsla, plæging
eða önnur jarðvinnsla kem-
ur til greina, samanborið við
erfiðleikana á og kostnað við
að ræsa fram djúpar mýrar og
vinna jarðveginn, svo hann
sje ræktunarhæfur.
Sjón er sögu ríkari.
Fyrir nokkru síðan fór jeg
austur í Gunnarsholt, til að
sjá með eigin augum nýrækt-
ina þar á söndunum. Fór jeg
með þeim bræðrum Runólfi og
Páli Sveinssyni um hinar ný-
grónu lendur Gunnarsholts og
gladdist mjög yfir því, hversu
miklum og skjótum vexti sand-
faxið nær, í landi sem hingað
til hefir verið ógróið að kalla.
í Gunnarshoici hefir sandfaxið
als verið sett í 60 ha lands. Elsta
sandfaxspildan er frá sumrinu
1947. Mestu var sáð af sandfaxi
í sandana í fyrra og í ár.
Ræktunaraðferðin.
Ræktunin er sem sje eigi önnur
Ameríku fvr en í júni, svo seint
var sáð. Voru þá miklir þurk-
ar eins og kunnugt er.
Aburðarskammturinn á land-
ið hefir verið 250 kg. af sart-
pjetri á hektara, og 200 kg. af
fosfati. Fyrstu ár ræktunarinn-
ar gerir kalíáburður ekkert
gagn. ,4ftur á móti virðist að
fosfatsýran sje þarna fullt eins
nauðsynleg fyrir sprettuna eins
og köfnunarefnisáburðurinn.
Grýtt ræktarjörð.
Á söndunum vestur af Gunn-
arsholti var tekin undir sand-
fax 1600 metra löng spilda. Á
því svæði er sandurinn mismun
andi grýttur. Með köflum er
sandurinn, sem sáð var í, svo
grýttur á yfirborðinu, að ekki
var hægt að koma við valta,
vegna þess, að valtinn skrypl-
aði á grjótinu og náði ekki nið-
ur á sandsvörðinn. Enda þótt
fræið af þessum orsökum þjapp
aðist ekki niður, spíraði það,
og varð grasið fljótt allhátt þó
það væri heldur seinna til, en
þar sem völtunin naut sín. —
Aldrei hefi jeg sjeð tekið svo
grýtt land til ræktunar.
ur lengur fullnægjandi. Skilst
mjer á dr. Birni, að ekki sje
ástæða til að halda að áburðar
þörf sandanna sje yfirleitt
meiri heldur en í ýmsri ann-
arri ræktarjörð. Dr. Björn
sagði mjer, að enda þótt sand-
faxið reyndist sjerstaklega
hentugt á Rangársöndunum,
hefði hann komist að raun um,
að i melajarðvegi til dæm-
is hjer nálægt Reykjavík,
bæri sandfaxið ekki af öðrum
grastegundum. Enda er það
ekkert aðalatriði, hvort það er
sandfax eða einhverjar aðrar
tegundir sem notaðar eru við
uppgræðslu á söndum. Aðalat-
riðið er að samkvæmt reynsl-
í unni í Gunnarsholti, er auðvelt
að rækta sandana í stórum stíl,
auka með því heyfenginn og
girða fyrir frekari ágang sand-
veðranna.
Fær víðtæk áhrif.
Þessi fljótvirka og hagnýta
( sand^ræðsla á Rangársöndun-
öflulönd. Það hefir reynsl-
an sýnt á síðustu árurrj. eklsi
síst nú í sumar.
Kartöflurnar eru settar nið-
ur í órótaðan sandinn og _jeð
um, að þær fái nægilegao c—
burð. Og þar með búið.
Eftirminnileg heimsókn.
Er jeg gekk yfir víðar lend-
ur Gunnarsholts með þeim
bræðrum Runólfi og Páli Svein3
syni, rifjuðust upp fyrir mjer
fyrsta heimsókn mín þangað.
Það var á túnaslætti sumarið
1922. Við höfðum gist að Keld-
um hjá merkisbóndanum Skúla
Guðmundssyni, Sigurður Sig-
urðsson, þáverandi búnaðar-
málastjóri, Gunnlaugur Krist-
mundsson sandgræðslustjóri og
jeg.
Undanfarna daga hafði geng
ið hið mesta sandveður, og mik
il eyðilegging hafði orðið á
graslendi þar um slóðir. Gunn-
arsholt var í tölu þeirra jarða,
sem taldar voru af, vegna upp-
blásturs. Túnið í Gunnarsholti
var orðið mjög aðþrengt af sand
foki, djúpir sandgárar voru
komnir í það, og há rofabörð
allt í kringum túnskákirnar.
Er við riðum þangað heim,
tók jeg eftir því, að skammt
norð-vestan við bæinn, með-
fram götunum var jarðvegs-
skák, sem bar álíka hátt á, eina
og hinar grónu skákir túnleif-
anna. Þegar við vorum komnir
til baðstofu, til að þiggja þar
veitingar af hinum gestrisna
bónda, var okkur sagt, að
þarna hefði fyrir sandveðrið
verið best sprottna túnskákin,
er nú var orðin að svörtu flagi.
Umsögn dr. Björns
Jóhannessonar.
Björn Jóhannesson hefir gert
athuganir á frjósemi Rangár-
sanda. Staðfestir hann í öllum (
atriðum frásögn Runólfs Sveins ’ um hlýtur að hafa áhrif í þá
sonar um það, hversu auðvelt
það er, að koma upp töðuvöll-
um á söndunum. Eins telur
Björn, að sandarnir munu vera
hentugir til kornræktar. — Við
ræktunina batnar eðlisástand
jarðvegsins, hvort heldur um
kornrækt eða grasrækt er að
ræða.
Runólfur hefir komist að
raun um og Klemens á Sáms-
átt, að nýræktarmenn á land
inu einskorða sig ekki eins mik
ið við mýrarnar eins og þeir
hafa gert. Enda bendir reynsl-
an mönnum á það, bæði þar og
annarsstaðar, að melajörð, sem
er ógróin fyrir ræktunina, get-
ur verið undragóð og hagnýt
til ræktunar.
Eins og sandjörðin er hentug
fyrir kartöflurækt yfirleitt, eru
stöðum einnig, að sandarnir I Rangársandarnir góð kart-
Hugmynd Sigurðar
búnaðarmálastjóra .
Þá var Jón Einarsson bóndi í
Gunnarsholti.
Atburður þessi virtist hafa
sannfært bóndann um það, acS
tilgangslaust væri fyrir hann
að reyna búskap þarna leng-
ur. Hann yrði að flýja jörðina.
En ósigur hans gegn ofurefli
landeyðingarinnar varð til þess
að Sigurður heitinn búnaðar-
mála stjóri sagði við Gunnlaug
Kristmundsson, vin sinn og
samstarfsmann: „Heyrðu Gunn
Iaugur, nú veit jeg ráð. Nú ger-
um við Gunnarsholt að miðstöf*
sandgræðslunnar á landinu".
Fyrir atbeina þessara tveggja
manna varð það svo. Og síðan
hefir sandgræðslan aukist og
eflst, og það starf hlotið hina
fyllstu viðurkenning þjóðarinn-
ar. En Gunnarsholt hefir orðið
hinn mesti happastaður fyrir
þessa starfsemi. Leið ekki á
löngu frá því að þetta samtal
átti sjer stað í gömlu Gunnars-
holtsbaðstofunni og þangað til
Gunnlaugur gat leigt víðáttu-
miklar slægjur innan sand-
græðslugirðingarinnar þar. Svo
fljótt tók landið við sjer eftir
friðunina.
En nú hefir hin nýja sand-
græðsla þeirra bræðra Páls og
Runólfs Sveinssonar farið fram
úr glæstustu vonum þessara
tveggja forystumanna, Gunn-
laugs Kristmundssonar og Sig-
urðar. V. St.
Hinn grýtti sandur í nánd við Gunnarsholt. Jafnvel Jió sand-
urinn sje svona grýttur, tekst að breyta honum með tiltölu-
lega lítilli fyrirhöfn í töðuvöll. með því að sá í hann sandfaxi.
FriáSslyndSr fíokkar vilja
eming
STUTTGART: — Alþjóðaþing
frjálslyndra flokka samþykkti
álj'ktun þar sem mælt er með
einingu Norðurálfunnar. — Þar
ætti Þýskaland að eiga aðild atf
til jafns við aðrar þjóðir. ,