Morgunblaðið - 10.12.1950, Blaðsíða 9

Sunnudagur 10. des. 1950.
MORGUABLAÐIÐ
9
Nýtf orgel í Undakotskirkju Dragnótaveiðar innfjarða
Orgelhl|ðn.lelkat næ*omm4i M þarf að banita með öHu
Hafa þegar sf órspillt f iski-
miðum við Ésaf jarðardjúp
Effir Bjarna Sigurðuon í Vigur
V. NÓV. síðastliðinn, á 400. ártíð Jóns biskups Arasonar, var nýtt
pipuorgel vígt í Kristskirkju í Landakoti. Framkvæmdi herra
Jóhannes Gunnarsson Hólabiskup vígsluna, er fór fram með
mikilli viðhöfn. Að vfgslu lokinni ljek organisti kirkjunnar,
pr. Urbancic á orgelið passacagliu eftir Dr. Pál ísólfsson.
I gær var blaðamönnum boðið
sð skoða hið nýja hljóðfæri. ■—
Sýndi dr. Urbancic, sem ver-
Ið hefur organisti kirkjunnar síð-
an árið 1938, orgelið og lýsti því
I einstökum atriðum, enda hefur
hann fylgst með smiðinni frá upp
ihafi og allar raddir þess valdar
Samkvæmt ráðum hans.
Orgelið er keypt frá Th. Pro-
tbenius & Co. í Danmörku. Eig-
andi þess fyrirtækis er Theodor
Probenius, sem er, ásamt syni
gínum, Walther, taJinn einn
fremsti orgelsmiður á Norður-
löndum. Dvöldu þeir feðgar hjer
é landi tæpa þrjá mánuði í sum-
ar, við að koma orgelinu fyrir.
Probenius, eldri, smíðaði einnig
Dómkirkjuorgelið, sem keypt var
árið 1934, og þykir mjög gott.
Nýja orgelið í Kristskirkju er
smíðað samkvæmt nýjustu
reynslu í orgelsmíði, en á undan
förnum árum hafa gerst mikiar
breytingar á því sviði. Eru menn
nú yfirleitt horfnir frá smíði rai-
magnshljóðfæra, og hafa tekið
upp að nýju orgel með beinu vog
arstangarsambandi frá spilaborð’
svo sem tíðkaðist fyrr á öldum,
og þykir gefa betri raun. Upp-
bygging orgelsins frá hljómfræði
legu sjónarmiði er höfuðein-
kenni þeirra orgela, sem nú eru
foyggð, og er hún fólgin í því, að
hvert spilaborð hefur tilheyrandi
pípur í sjerstöku orgelhúsi, sexa
eru samtals fimm.
Spilaborðin eru þrjú auk fót-
spils, raddirnar 36 og pípufjöld-
inn nokkuð á þriðja þúsund.
Nokkur vandkvæði voru á því
að koma svo miklu hljóðfæri fyr
jr í kirkjunni, því að rúmið í turn
inum, þar sem aðalorgelið er, var
of lítið. Varð því að byggja sval-
3r inn í kirkjuna, og teiknaði Ingi
Magnússon allar undirstöður, en
Vjelsmiðjan Hjeðinn og Jón Guð-
jónsson, múrarameistari, fram-
kvæmdu verkið í samráði við
hann.
Framhlið orgelsins, sem er úr
eikartrje og fagurlega útskorin,
eru og handrið svalanna, teiknuð
af listamanninum og orgelleikar-
anum Fin Ditlevsen í Kaup-
mannahöfn, en þeir Harald og
Adolf Wendel, húsgagnasmiðir,
önnuðust smíðina.
Til þess að gefa bæjarbúum og
tónlistarvinum sjerstaklega tæki
færi til þess að kynnast þessu
góða hljóðfæri, efnir dr. Urban-
cic til orgelhljómleika á
þriðjudaginn kemur. Mun hann
þar leika sígilda orgeltónlist eft-
ir marga yngri og eldri höfunda,
þaf á meðal eftir Bach.
(Myndin er tekin af Ernu og
Eiríki).
Dr. Urbancic gat þess að
lokum, að hinn fámenni söfnuðu.
hefði safnað fyrir þessu volduga
hljóðfæri af þrautseigju og þolin
mæði í langan tíma. Orgelsjóðu -
inn var stofnaður fyrir rúmum
10 árum síðan, og hefur formað-
ur frjáröflunarnefndar hans, Har
aldur Hannesson, ínnt mikið
starf af hendi í þágu þessa máls.
Nýja orgelið í Kristskirkju.
Hifsafn Torfhildar Hólm
manna höndum, og svo hitt, að bók
mentaþjóðin sjálf á enga bókmenta
sögu. Því að hið umdeilda rit Krist-
ins E. Andrjéssonar fjallar einvörð
RITSAFN TORFHILDAR Þ.
HOLM
1. bindi. Brjnjólfur Sveins-
sois. 2.—3. b. Jói» Arason,
Bókaúigáfan Norðrí. 1 ungu um nýjustu bókmentir okkar og
ÞAD ER EKKERT vafamál, aö Torf- hin danska, íslenska bókmentasaga,
Jbildur Þ. Holm & skilið virðulegri ' sem sjálf ríkisstjómin styrkti fyrir
sess í síðari tíma islenskrí bókmenta- Inokkru, er svo full af vitleysum að
sögu en raun hefur á orðið. Hún er furðu gegnir, svo að ekki er ofmælt
fyrsta íslenska konan sem gert hefur að hún sje til lítils nýt.
skáldsagnagerð að aevistarfi sinu, og
auk þess tók hún drjúgan þátt í (ram-
Nú eru aftur á móti horfur ó því
, , ,, , að Torfhildur Holm fái að njóta sann
fara- og fjelagsmalum kvenna, og
gerðist þar brautryöiandi a ymsum .. , ■ ,
sviðum. Hún er einn fyrstur skóld- f. “ngurn og gomlum, þv,
sagnahöfundur islenskur eftir Jón bokautgafan Norðr, hefur nu ráð
Thoroddsen, sem eitthvað kveður að, 1S *Í, í>að nauðsyn,averk, að gefa ut
« tpkt til ’ nt.hennar 1 vandaðni liexldarútgáfu.
og telst þannig til frumkvöðla inn-
lendrar skáldsagnaritunar í nýjum
stíl. Og þar við bætist, að efnisval
hennar var ekki af lakari endanum,
þvl að bækur hennar fjalla nær all-
ar um efni úr sögu landsins. Hún er
því fyrst allra islenskra ritliöfunda að
semja sögulegar skáldsögur. En sú
tegund skáldsagna hafði þó fyrir
löngu rutt sjer mjög til rúms erlend-
is. Skóldsögur Walters Scotts höfðu
einkum orðið til aS afla þessari teg
Þrjú bindi éru þegar komin út.
Fyrsta bindið er skáldsagan um Brynj
ólf biskup Sveinsson. Var hún fyrsta
bók Torhildar og sú, sem náði mest-
'um vinsældum, enda kom hún út
tvisvar á meðan Torfhildur var á
lífi, svo að þetta er þriðja útgáfan.
Brynjólfi biskupi var vel tekið strax,
| enda f jallar bókin um þá atburði, sem
einna minnistæðastir hafa órðið þjóð-
inni, harmsögu Ragnheiðar Brynjólfs
, , ,, , . . ,, dottur. — Tvo ondvegisskald hafa
wnd hókmenta þeirra vmsælda, sem ■* , ,, , . . . _ .
, ■ .«■ ««■ , samið skaidrit um sama efm. Þeir
þær eiga viða ao fagna enn þann 1
dag í dag.
En örlög Torfhildar Holm urðu
þau, að yfir ritstörf hennar fenti til-
töiulega fljótt, og þaS er efamál,
hvort yngri kynslóðhn kamiast við
nafn hennar hvað þá rit, svo að
nokkru nemi. Bæði er þaS, að bækur
hennar hafa eigj Yerið í margra
Þorsteinn Erlingsson og Guðmundur
Kamban.
Annað og þriðja bindi Ritsafnsins
er skáldsagan Jón Arason, stærsta
bók skáldkonunnar. Ekki er hún samt
næst í röðinní eftir Brynjólf biskup,
því að hin stóra saga, Elding og
Frb- é bls. IX
ÞAÐ hefur komið í ljós, nú
eigi alls fyrir löngu, að það,
sem Atvinnumálaráðuneytið
hefur látið frá sjer fara í reglu-
gerðarformi, sem gilda átti sem
lög, fekk ekki staðist, nje orð-
ið framkvæmt, eins og til mun
þó hafa verið ætlast.
Er hjer átt við reglugerð þá,
er nefnt ráðuneyti setti hinn 1.
mars s.l., samkv. heimild í lög-
um nr. 83, 22. okt. 1945, um
bann gegn dragnótaveiðum á
Aðalvík og svæðinu frá Sand-
gerðisvita að Hraunnesi.
Fyrst þegar að sjómenn höfðu
verið staðnir að veiðum á nefnd
um svæðum, og sektaðir þar
fyrir, er það að atvinnumála-
ráðuneytið fellir úr gildi nefnda
reglugerð og annað ráðuneyti,
að mjer skilst, þær fjársektir,
er hlutaðeigandi sjómönnum
eða útvegsmönnum var gert að
greiða.
Astæðan fyrir þessum aðgerð
um mun vera sú, að meðmæli
Fiskideildar Atvinnudeildar Há
skóla Islands var ófengið, er
nefnd reglugerð var sett, en
meðmæli þess aðila, er gert að
skilyrði, sþr. áður nefnd lög,
fyrir því að slík reglugerð sem
bessi fáist sett og staðist.
A Alþingi því, er nú situr á
rökstólum, er fram komið frv.,
er felur í sjer þá breytingu á
higum um dragnótaveiðar, að
eigi verði það framvegis algerl.
á valdi Fiskifjel. íslands og fiski
deildar Atvinnudeildar Háskól-
ans, hvort áKveðin svæði kring
um landið fáist friðuð fvrir
hinni skaðlegu veiðiaðferð, drag
nótaveiðinni, eða ekki. — Er
ábyggilega fyrir löngu síðan
tími til þess kominn.
Síðan veiði með dragnót hófst
fyrst á fjörðum og flóum, kring
um landið, sem ekki getur talist
langur tími, _ hefur reynslan,
sýnt að skaðsemi þessarar veiði
aðferðar er gífurl. Þar sem áð-
ur var góður afli með dragnót,
má heita að nú á seinustu árum
sje „dauður sjór“, sem sjómenn
kalla, það er aflalaust með öllu.
Eins og hitt er þegar þraut-
reynt, komi það fyrir að fiski-
hlaup komi á fjörðu inn og að
veitt sje þar með dragnót í
sama mund, hverfur fiskur það
an me$ öllu þegar samstundis,
tíðast um langan tíma.
Hitt er og ljóst öllum, er til
dragnótaveiða þekkja, að með
þessari veiðiaðferð á sjer stað
hin mesta tortíming alls fisk-
ungyiðis, sem upp elst á fjörð-
um inni til viðhalds fiskistofn-
inum árlega, fái það að vera
óáreitt af þessu veiðarfæri.
Þola engan samjöfnuð í þess-
um efnum fiskveiðar með línu,
handfæri eða netjum, öðrum en
dragnót og botnvörpu, svo
miklu skaðlegri sem hin síðast-
nefndu eru.
Reynsla sjómanna við Isa-
fjarðardjúp hefur með hverju
árinu, sem líður, leitt betur og
betur í ljós, skaðsemi dragnóta
veiða á fjörðum inni í straum-
litlum sjó, og þá eigi síður þar,
sem gotstöðvar fiskjarins eru.
Því er það, að víða í ver-
stöðvum kringum landið, eru
háværar raddir um að „stemma
nú á að ósi“ og banna dragnóta-
veiðar innfjarða og þar með
fyrirbyggja meiri eyðilegging
arstarfsemi en þegar er orðin
á þessu sviði.
Nokkur viðurlœnning á þess-
ari reynslu hefur fengist á
þessu líðandi ári, þar sem allt
svæðið úti fyrir Norðurlandi
var friðað fyrir veiði með drag-
nót og botnvörpu innan vissra
takmarka. Má ætla að Fiskif je-
lag íslands og fiskideild At-
vinnudeildar Háskólans hafi
verið samþykk þessum aðgerð-
um eða gefið meðmæli sín þar
til.
Á aðalfundi sýslunefndar N-
ísafjarðarsýslu 29. apríl s.l.,
var lagt fram erindi frá trillu-
bátaformönnum í hjeraðinu um
að dragnótaveiði verði bönnuð
í fsafjarðardjúpi og Jökulfjörð-
um. Erindi þetta var undir-
skrifað af ekki færri en 30 til
40 formönnum. Erindinu var
vísað til sjerstakrar nefndar.
Nefnd þessi lagði síðar fyrir
fundinn reglugerð í þremur
greinum um bann við dragnóta
veiðum á nefndum svæðum og
samþykkti fundurinn hana í
einu hljóði, ásamt svohljóðandi
tillögu frá nefndinni:
„Sýslufundur Norður Isafjarð
arsýslu samþykkir að skora á
sjávarútvegmálaráðunevtið að
setia að fengnum tillögum
Fiskifjelags íslands og fiski-
deildar Atvinnudeildar Háskól-
ans reglugerð um bann við
draenótaveiði í ísafjarðardjúpi
í sömu átt og meðfylgjandi
reelugerðaruppkast gengur.
Telur nefndin nauðsynlegt, að
þetta verði sett á, bæði vegna
uppeldis á ungviði nytiafiska,
og smábátaútvegs við Djúp“.
Reglugerðina, sem var í fullu
samræmi við aðrar reglugerðir
sömu tegundar, tel jeg ekki
nauðsynlegt að birta hjer. Mun
hún. ásamt tillögunni hafa ver-
ið send rjettum aðilum af oddv.
sýslunefndar, sýslumanni Isa-
fjarðarsýslu.
Þessi afgreiðsla sýslunefnd-
arinnar á máli þessu. sannar ó-
tvírætt hvert álit þorra hjeraðs
búa er á skaðsemi dragnóta-
veiða við ísafjarðardjúp. enda
til orðin fyrir eindregna ósk út-
vegsmanna og annara þar.
Það má geta þess hjer ,að
einn athafnamesti útgerðarmað
ur við ísafjarðardjúp, sem sæti
á í sýslunefndinni, var máli
þessu fylgjandi, enda þótt sjálf -
ur ætti hann í pöntun veiðar-
færi til dragnótaveiða.
Hugsanlegan stundarhagnað
af dragnótaveiði mat hann lít-
ils, svo sannfærður sem hann
þóttist vera um skaðsemi þess-
arar veiðiaðferðar.
Við ísafjarðardjúp hefur á
seinni árum aukist mjög smá
bátaútvegur. Útvegur þessi hef
ur vérið fjölda manna þar nota
drjúgur og rekinn með hagnaði
yfirleitt.
Fiskleysi á líðandi ári hefur
verið meira en menn muna um
langt árabil og kenna margir
það dragnótaveiði í Djúpinu,
sem þó mun varla allskostar
rjett.
Þrír til fjórir dragnótabátar
og s'tundum færri hafa að jafn
aði stundað veiðar við Djúpið
síðustu árin. Veiðar þessar með
dragnót, hafa að sögn og áliti
sjómanna þar stórspillt fyrir
veiðum með línu, enda smáút-
vegsmenn, að sögn þeirra, oft
orðið fyrir tapi á veiðarfærum
vegna ágengni dragnótabáta,
þótt fleiri sjeu ekki á þessum
slóðum.
Að margfalt fleiri menn vi5
Djúp hafi lífvænlega atvinnu
og gagn af smábátaútgerð held-
ur en dragnótaveiðum, er öll-
um Isfirðingum kunnugt, eins
og hitt má fullyrða, að afli sá,
sem á land hefur komið síðustu
árin af smábátunum, hefur ver-
ið meiri að magni og verðmæti
heldur en afli þessara fáu drag
nótabáta, er veiðar hafa stund-
að.
Dragnótaveiðar við Djúp,
hafa, sem þetur fer rjenað mjög
frá því þær fvrst hófust.
En vegna hvers? Einungis
vegna þess, að innfjarðarmið,
sem voru í fyrstu gjöful a£
hverskonar góðfiski eru nú upp
urin orðin og tæmd af fiski,
vegna þessarar saklegu veiði-
aðferðar.
Vonir okkar ísfirðinga, um
bann við dragpótaveiðum, hjer
í Djúpinu, hafa brugðist í bili,
Eyðileggingarstarfseminni á
grunnmiðum þar, verður senni-
lega haldið áfram ef sú raun-
in verður á, að Fiskideild At-
vinnudeildar Háskólans helst
uppi áfram að taka ráðin a£
Alþingi og öðrum, er sjá hætt-
una yfirvofandi af dragnóta-
veiðum.
Með allri virðingu fyrir vís-
indamenntun þessarar stofn-
unar, ætti þó að mega vænta
að ráðin verði af henni tekin
í þessum efnum og að Alþingi
samþykki frumvarp það, er áð-
ur er nefnt og lagt hefur verið
þar fram.
Mætti þá svo fara innan
skamms, að ísafjarðardjúpi
verði forðað frá meiri eyðilegg-
ingu en orðið er, hvað fiski-
sæld þar snertir.
Sjómenn við ísafjarðardjúp
telja miklar líkur til þess, að
að minnsta kosti þrjú hrygn-
ingarsvæði sjeu þar. Trúlegt
má þetta teljast, þar sem vitað
er um hin auðugustu fiskimið
út af Djúpinu, sem löngu eru
þekkt orðin. Á svæði þessi
koma nær því árlega nokkrar
fiskigöngur, en haldast svo að
segja ekkert þar við, sakir á-
gengni dragnótabáta, er skrapa
þar botninn og fæla fiskinn
þaðan burt, hinum smærri út-
vegsmönnum til stórtjóns og
skapraunar.
Eru annars ekki vísindamenn ’
okkar og fiskifræðingar o. fl.
sammála um að fiskistofnum á
fiskimiðunum kringum landið
okkar fari ört hnignandi? Eí
svo væri, er þá ekki tími til kom
inn og sjálfsagt að friða hrygn-
ingarsvæðin og aðrar uppeldis-
stöðvar ungviðisins fyrir jafn
skaðlegri veiðiaðferð og drag-
nótaveiðin er talin að vera,
ekki hvað síst á slíkum stöð-
Framh. á bls, 12.