Morgunblaðið - 26.01.1952, Qupperneq 7

[ Laugardagur 26. jan. 1952
MORGUNBLAÐIÐ
t
l 1
Æviferíll og lífsstarf
Ríkisstjórakjör á Alþíngi 17. júní 1941. Sveinn Björnsson vinn-
cr ilrengskaparbeít að stjórnarskrá ríkisins.
SVEINN BJORNSSON var
fæddur í Kaupmannahöín 27.
febrúar árið 1881. Vantaði því
rúman mánuð á að hann væri
71 árs er hann lézt.
Foreldrar hans voru Biörn
Jónsson ritstjóri. síðar ráðherra
Jónssonar hreppstjóra í Diúpa-
dal í Gufudalssveit í Barða-
strandasýslu og kona hans
Elísabet Sveinsdóttir prests að
Staðastað Níelssonar.
Bernzkuheimili Sveins Björns
sonar stóð í Reykjavík. Þar
reisti faðir hans ísafoldarprent-
smiðju í hjarta bæjarins og
stýrði þaðan blaði með skörungs
skan og festu. Varð heimili hans
og hinnar mikilhæfu konu hans
■eitt þjóðlegasta og þróttmesta
heimili hinnar uppvaxandi ís-
lenzku höfuðborgar. Börn
þeirra ólust bví upp við hin
þroskavænlegustu skilyrði, nutu
uppeldis gáfaðra og mikilhæfra
foreldra, fylgdust með frelsis
baráttu þjóðarinnar og hlutu
•staðgóða og þjóðlega menntun.
Sveinn Björnsson lauk stúd-
ensprófi 19 ára gamall alda-
mótaárið. með fyrstu einkunn.
Síðan lagði hann strmd á lög-
fræði við Hafnarháskóla og
lauk embættisprófi bar árið
1907. Að bví loknu gerðist hann
yfirréttarmálaflutningsmaður í
Reykjavík. Stundaði hann sið-
an málflutning og önnur lög-
fræðistörf bar til hann var
kvaddur til annarra starfa í
bágu lands síns.
ÞINGMAÐUR REYKVÍKTNGA
OG BRAI TRYT>JANDl I M
FRAMFARIR
Það var mjög í samrærol við
uppruna og uppeldi Sveins
Björnssonar að hann hóf ungur
bátttöku í stjórnmálum. Arið
1912 var hann kjörinn í bæiar-
stjórn Reykjavíkur og átti bar
sæti til síðari hluta árs 1920.
Árin 1918—1920 var hann for-
setj bæjarstjómarinnar.
Árið 1914 var hann kiörinn
bingmaður fyrir Reykjavik og
átti bá_ sæti á Alþingi til ársins
1916. Árin 1919—1920 átti hann
einnig sæti á bingi sem bing-
inaður Reykvíkinga.
Allt frá bví að Sveinn Biörns
son hóf lögfræðistörf í Reykia-
vík að loknu embættisprófi sínu
starfa.ði hann að fjölmörgum
umbóta- og framfaramálum
bjóðarinnar. Hann hafði for-
göngu um stofnun fjölda fyrir-
tækia og félagasamtaka, sem
unnið hafa mikið og i'arsælt
starf. Má þar nefna Eimskipa-
félag íslands en formaður st.jórn
ar þess var hann árin 1914—
1920. Hann var einn af stofnend
um Sjóvátryggingarfél. íslands
og formaður stjórnar bess írá
stofnun félagsins árið 1918 og
til ársins 1920. Þá var hann
einnig stofnandi Brunabótafé-
iags íslands og forstjóri þess frá
1916—1920.
Þegar Rauði kross íslar.ds var
stofnaður árið 1924 var hann
einn af aðal hvatamönnum að
stofnun þeirra samtaka. Þá átti
hann ennfremur sæti í stjórn
ýmsra nytjafyrirtækia svo sem
h.f. ísága. h.f. Hamars og ísa-
foldarprentsmiðju.
Yfirleitt má segja að iafnan
hafi verið til hans leitað begar
um bað var að ræða, að koma
þörfum fyrirtækjum og félaga-
samtökum á stofn. Ráð hans
bóttu bá ævinlega gefast vel og
áhugi hans fyrir nýungum, er
til heilla hoi í'c u, var óbrigðull.
SFNDIHERRA OG
RÁÐUNAUTUR UM
UTANRÍKISMÁL
En árið 1920 var Sveinn
Björnsson kvaddur til nýrra
starfa fyrir b.ióð sína. Þá ákváðu
Islendingar að setia á stofn
sendiherraembætti í Kaup-
"lapnahöfn. Samkvæmt sam-
bandslögunum áttu Danir að
fara með utanríkismál Islands.
En þeir gátu bó ekki gætt hags-
muna íslendinga gagnvart siálf
um sér. Þessvegna var talið
nauðsvnlegt að íslenzkur sendi-
herra vrði sendur til Danmerk-
ur. Til þess starfs var Sveinn
Biörnsson kvaddur. Ge^ndi
hann því embætti til 19. maí
árið 1924 en þá var embættið
lagt niður í sparnaðarskyni. En
rúmum tveimur árum siðan var
hann að nýju skipaður sendi-
herra. Þótti há auðsýnt að >1-
hiákvæmilegt væri_ að hafa
sendiherra í Kaupmannahöfn.
Þessu starfi gegndi Sveinn
Biörnsson síðan óslitið til árs-
ins 1940.
Allan þann tíma, sem hann
gegndi sendiherraembætti má
segja að Sveinn Björnsson væri
ráðunautur ríkisstjórna íslands
um utanríkismál. Hann tók þátt
í fjölda samningagerða fyrir
bjóðina, vann að afurðasölu og
kom á ótal stöðum fram fyrir
hönd landsins.
Árið 1940 kvaddi ríkisstjórn-
in hann heim til íslands og átti
hann búsetu hér síðan.
Sveinn Björnsson flytur ræðu að Lögbergi 17. júní 1944, er hann
bafði verið kjörinn fyrsti forseti hins íslenzka lýðveldis.
FYRSTI ÍSLENZKI
ÞJÓÐHÖFÐINGINN
Hinn 17. júní árið 1941 hófst
síðasti þátturinn í hinu fjöl-
þætta starfi Sveins Biörns-
sonar að málum þjóðar sinnar.
Þann dag var hann kjörinn rík-
isstjóri íslands af Alþingi. Varð
Á þeim degi er öll tilvera og
barátta íslenzkra raanna hafði
hnigið til eins og straumþung
elfa, hinn 17. júní árið 1944, var
Sveinn Björnsson síðan kjörinn
fyrsti forseti hins íslenzka lýð-
veldis. Kaus Alþingi forsetanrl
að því sinni til eins árs. Hafði
hann þannig fyrstur íslenzkra; löggjafarsamkoma þá fjórum
manna þjóðhöfðingi lands síns. I sinnum kjörið hann til þjóð-
Hann var síðan endurkjörinn höfðingja. En samkvæmt stjórn
ríkisstjóri árin 1942 og 1943 til skipulögum lýðveldisins skyldi
eins árs í senn. I íorsetinn vera þjóðkjörinn. Átti
Mikill vandi hlaut að vera1 forsetakjör því að fara fram
þeim manni á höndum, sem 1945. Niðurstaðan varð þá
fyrstur settist í sæti innlends sú, að Sveinn Björnsson varð
i þjóðhöfðingja. Hann þurfti að sjálfkjörinn forseti. Samkvæmt
j byggja upp bá stöðu og umgerð, stjórnarskrá lýðveldisins var
i hennar frá grunni. En það mun' kjörtimabil hans 4 »ár. Arið
jallra mál, að þetta starf hafi 1949 varð hann einnig sjálf-
farið Sveini BjörnsSyni mjög, kjörinn.
vel úr hendi. Stendur þjóðin
Sveinn Björnsson, stúdent.
í mikilli þakarskuld við hann
fyrir það.
: A i 1 . | \'l i":n ii'U
: 'i’ 1 :n ; S', ■ i! ; .... 11
h li l'.i ■’i■’ 'v ’Í ' ' i 'II'
1 1 l'ii!' '!::!!!! •
i i jiii'ii! Jj; >'['!!'■ , •> |ii' • ' :ir
i ,i ■ i 1 j'*.’ I' ! :! !,. : 1' i í
i ■ !' 1 j'. 1 ': ’i i' ’A '.'ii
II,", ii.;’ !'t . i i'i' !'■ ■ nii !■. i.
K\ i !’ 1 ’■ I ’ .',:!’ i ' II '!l! isl I r
:1 ’ i !*<>;; ;i'i. ( i; ■■ •:' :■, ’ I,
i " 'i 1 i : ’■ i i' ! : I : ’ " t’t! i 1
"1 !,' .!: ‘ ' . ’ i ! Ii'-
l'i'" : i 1;! i:" i i,,":;i l,.i!is
HH (.';:!!11'riri" H;:n,- • n. Atlu
íTkH l’au (> hörn. s< m <111 ci u ;i líli.
Fi’ii þau |)cssi: Hjörn kaupmað-
, / , -■ ■ -‘j ur Ann;i, Hcnrik, sciulifulltrúi
Svcinn taim!a>knir i Kaup-
aHHW '-v ' mannahöfn, ()!;i.t'ur lu': aðstlnms
^fV lögmaður i Rcykjavik ug Klisa-
^BHPÍ ij, --f íhipA a s' * bet.
dt! * f * *■&%' Frú Gcorgia Björnsson hcfnr
'apýC "TyA'V.fCsijy. |Í|p skipað husnióðui st’ss a hcimili
| manns síns nt' háttvísi og fyrir-
n'iTinskn. Yorður þátlur ticnn-
'• iK#• ai i himi r.iöl|ia'!ta og umsvit'a-
t'niLIa lifssta’-i'i cipinmanns sins
.r&í^*~f mi aldroi ofmctinn.
HHBHHHR TJr ffrMkfJM jf. HHHHHPH Hoimili Svcins n.iorii-...in:ir
pT ■ ..yiglsylbofur síðan árið 1941 vorið á
Bossastöðum. Mt.’ð komu hans
stHL þangað hófst bar ny saga. Bossa
^ íúJH'm Sf’sOHÍ staiMr eru i dag tákn hins n.vja
____ ► ________• '*, Nafn hins látna forseta ís-
Fjölskylda Sveins Björnssonar árið 1933. Sitjandi frá vinstri: Frú Georgía Björnsson, Sveinn lc,n^.s’ Sveins Bjömssona1, er
Bjornsson ser.diherra, Olafur, Ehsabet og Anna. Standandi fra vmstn: Sveinn, Bjorn og Hennk. j þjóðhöfðinei lands sm- nutl
— Myndin var tekin á heimili sendiherrahjónanna í Kaupmannahöfn. um aldir verða við hann tengt
Sveinn Björnsson fyrsti innlendur þjóð-
höfðingi íslendinga