Morgunblaðið - 31.01.1952, Qupperneq 7

< Fimmtudagur 31. Jan. 1952.
MORGUNBLAÐIÐ
1 I
BÆJARSTJÓRIM BÝÐUR GUFUNES FYRIR
Á AUKAFUNDI bæjarstjórnar
Beykjavíkur í fyrradag var sam-
þykkt að gefa áburðarverksmiðju
stjórninni kost á landi fyrir verk-
smiðjuna í Gufunesi og veita
henni leyfi til að gera þar
bryggju cg ónnur nauðsynleg
batnarmannvirki.
Þennan sama dag hðfðu verið
haldnir tveir bæjarráðsfundir um
málið og ennfremur fundir í
hafnarstjórn, byggingarnefnd og
skipulagsnefnd.
Til þess að fá nánarí uþplýsing-
ar um þessar ákvarðanir sneri
Mbl. sér í gær til Gunnars Thor-
oddsen borgarstjóra og átti við
hann samtal um málið.
STAÐARVAL.
VERKSMIÐJUNNAB
— Hvað viljið þér segja um
tmdirbúfling og aðdraganda þessa
Uyggingarmáls?
.— Bæjarstjórn Reykjavíkur
hefur lagt á það ríka áherzlu,
segir borgarstjóri, að áburðar-
verksmiðjan verði reist í lögsagn-
arumdæmi bæjarins. Hafa þær
óskir bæjarstjórnarinnar verið
ítrekaðar hvað eftir annað síð-
ustu ár. Ljggja til þess ýmsar
ástæður og eru þessar helztar:
Áburðarverksmiðjan byggist
fyrst og fremst á nægri raforku.
En hana getur hún ekki fengið,
nema frá hinni nýju Sogsvirkjun.
Auk þess þarf hún að vera við
sjó, þar sem hafnarskílyrði eru
góð, vegna sjóflutninga á áburð-
inum og aðdrátta. En ennfremur
þarf hún að liggja vel við sam-
göngum á landi, vegna flutninga
á áburðinum út um sveitir.
Þessum skilyrðum er auðvitað
bezt fullnægt í Reykjavík, þar
sem verksmiðjan getur fengið
raforku frá aðalspennistöð Sogs-
virkjunarinnar við Elliðaár og
samgönguskilyrði á sjó og landi
eru einnig bezt hér.
HAGSMUNIR
VERKSMIÐJUNNAR
Ég tel því að með hagsmuni
verksmiðjunnar sjálfrar fyrir
augum sé hún bezt staðsett í
Reykjavík.
Frá sjónarmiði Reykjavík-
urbæjar liggja þær ástæður,
m. a. til þess að staðsetja hana
hér, að mikil atvinna fyrir
verkamenn og iðnaðarmenn
skapast við byggingu verk-
smiðjunnar. Fróðir menn telja
«g, að í sambandi við starf-
semi hennar skapist margvís-
legir nýir möguleíkar fyrir
aukinn iðnað í bænum.
DEILURNAR
UM STAÐARVALIB
— Um hvað hafa deilurnar um
staðarval fyrir verksmiðjuna að-
allega snúizt?
— Það kom fljótt í Ijós að
ýms öfl voru að verki, sem vildu
ö.raga verksmiðjuna frá Reykja-
vík og setja hana niður annars
staðar. Voru boðin ýms fríðindi
í því sambandi.
í samræmi við þau sjónarmið,
sem ég minntist á áður, bauð
Reykjavíkurbær ýmsar lóðir
fyrir verksmiðjima, svo sem
Eiði á Seltjarnarnesi, við Klepps-
vík og á Ártúnshöfða. Jafnframt
var verksmiðjunni boðin margs
konar fyrirgreiðsla og ívilnanir
um vegagerð, vatn, hafnarað-
stöðu, niðurfellingu lóðaleigu
O. fl.
En að sjálfsögffu voru öll
þau tilboð gerff meff þeim
ákveðna fyrirvara aff full-
komnar öryggisráðstafanir
væru gerðar til þess að koma
i veg fyrir slysahættu, er
kynni að stafa af þessum iðn-
aði.
UEITAÐ ÁLITS SÉRFRÆBINGA
UM SPRENGIHÆTTU
.— Hvað er frekar að segja um
sprengihættu af framleiðslu
verksmiðjunnar?
— í verksmiðjulögunum er
gert ráð fyrir, að verksmiðjan
framleiði þrenns konar áburð,
ammoníak, ammonium-nítrat og
ammoníum-fosfat. Verksmiðju-
ABIJRÐARVERIíSiyiÐJU
liikilvægt atvinnumál fyrir Íleykvíkinp
Fyllsfa öryggis gælf vsð fram-
leiðslu og geymslu áburðarins
Samtal við Gunnar Thcroddsen, borgarsíjóra
stjórnin mun hafa ákveðið' að
framleiða í fyrstu aðallega
ammoníum-nítrat.
Á fundi hafnarstjórnar Reykja
víkur, snemma í haust, þar sem
mál þetta var rætt, vakti Val-
geir Björnsson hafnarstjóri máls
á því, að sprengihætta gæti staf-
að af ammoníum-nítrati. Benti
hann á, að nokkur slys hefðu
orðið erlendis af sprengingu þess,
einkum hið mikla slys og elds-
voða í Texas City árið 1947. —
Taldi hafnarstjóri nauðsyn bera
til að fá glöggar og öruggar upp-
lýsingar um sprengihættuna í
sambandi við framleiðslu þessa
efnis og óhjákvæmilegar varúðar-
ráðstafanir. Skrifaði hann stjórn
áburðarverksmiðjunnar þá þeg-
ar, með samþykki hafnarnefndar,
og skoraði á hann að láta
í té greinilegar upplýsingar um
málið. Verksmiðjustjórnin leitaði
álits tveggja ráðunauta sinna í
Bandarikjunum, en okkur þótti
þær upplýsingar ekki fullnægj-
andi. Fól ég þá Gunnari Böðvars-
syni verkfræðing að gera áiits-
gerð um málið. Lauk hann henni
13. nóvember og var hún sam-
dægurs lögð fyrir bæjarráð. —
Komst hann að þeirri niðurstöðu,
að sprengiafl væri mikið í
ammoníum-nítrati, eða svipað og
í dynamiti. En hins vegar væri
örðugt að koma af sfað spreng-
ingu í því. Þó yrði að gera ráð
fyrir sprengihættu, ef öflug for-
sprenging ætti sér stað í áburð-
argeymslu eða nálægt henni. —
Þess vegna yrði öryggis vegna
is geymslu þessarar áburðarteg-
undar.
Þá gaf Ásgeir Þorsteinsson
verkfræðingur einnig skýrslu um
þetta mál, og bar nokkuð á milli
hennar og hinnar fyrrnefndu.
NEFND SÉRFRÓÐRA MANNA
Þar sem skýrslur þær, sem
verksmiðjustjórnin hafði afl-
að, þóttu ófullnægjandi, flutti
ég tillögu um það í bæjar-
ráði þann 20. des. að skorað
yrði á ríkisstjórnina að skipa
nefnd sérfróðra manna þá
þegar, tii þess að gefa álits-
gerð um, hvort sprengihætta
væri samfara framleiðslu og
geymsiu þessa áburðar, og ef
svo væri, hverjar öryggisráð-
stafarir þyrfti þá að gera og
að undirbúa yrði reglur um
alla meðferð og fiutninga
áburðarins á sjó, á landi og í
iofti.
Ríkisstjórnin skipaði þegar
nefnd þriggja manna í þessu
skyni. Áttu sæti í henni þrír
verkfræðingar, þeir Ásgeir Þor-
síeinsson, Gunnar Böðvarsson og
Jóhannes Bjarnason. Skilaði hún
síðan áliti um áramótin.
— Hver var r.iðurstaða þeirra?
— Því er bezt svarað með birt-
ir.gu eftirfarandi kafla úr áliti
þeirra. Þar komast verkfræðing-
arnir að orði á þessa leið:
„1. atriði. Stafar sprengihætta
af framleiðslu og geymslu amm-
oniumnitraf-áþurðaf? Rf, svo er,
í hve ríkum mælj? uúUiíú .;o
Eins og séráiit okkar bera með
I sér, teljum við, að ekki stafi
sprengihætta «f ; fDamléiðslu
ammoniumnitrÆt-áburðar, með
^ aðferð þeirri, sem upplýst hefur
verið, að verksmiðjan ætli sér að
I nota við framleiðslu þessa áburð-
ar. En aðferðin er sú, í stuttu'
n áli, að framleiða ammonium-|
nitrat-krystalla við loftþynningu
(vakuum), og þurrka þá síðan
v.ö vægan iofthita. (
Af geymslu ammoniumnitrat-
áhurðar teljum við ekki stafa!
sprengihættu, ef fullt tiliit er
tekið til eðlis þessarar efnisteg-
undar, einkum gagnvart hita og
loftþrýstingi, íblöndun hættu-
legra efna, svo sem lífrænna efna [
og annarra afíldandi (reduser-
andi) efna, og þær ráðstafanir
gerðar, sem oð dómi erlendra'
framleiðenda þessarar áburðar-
ttgundar eiga að girða fyrir þær
áhættur, er kunna að vera fyrir I
hendi undir eðlilegurn kringum-
stæðum.
| 2. atriði. Ef sprengihætta er
fyrir hendi, nverjar ráðstafanir
þarf þá að gera til varúðar, til
þess að afstýra tjóni á mönnum
og mannvirkjum, og hversu stór |
svæði umhverfis verksmiðjuna
eða áburðargeymslurnar þurfa að
vera óbyggð eða háð sérstökum
kvöðum? j
Þar sem álitamál er, hvað telja
.beri eðlilegar kringurrv+æður
eins og nú horfir við í heimin-|
;um, og hve langt beri að ganga
til varnar hugsanlegum voða,
'höfum við talið rétt að setja að-
eins fram svo víðtækt álit, að
við gætum sameinazt um það, en
^taka ekki fram sérsjónarmið
einstakra okkar, sem ganga
skemmra í öryggiskröfum.
j Við höfum komið okkur saman
um að miða við þær forsendur,
að óvæntir atburðir, er fela í sér
sprengihættu af geymslu amm-
oniumnitrat-áburðar, geti skollið
yfir verksmiðjuna fyrirvaralaust.
I Af þessum sökum verður að
gera mun strangari kröfur um
stærð verksmiðjulandsins, af-
stöðu áburðargeymslunnar gagn-
vart öðrum mannvirkjum og
verksmiðjuhúsum, svo og gagn-
vart umhverfi verksmiðjunnar,
til þess að forðast meiri háttar
slys, en við teldum ella ástæðu
tii að gera.
I Það þykir því rétt að gera þess-
ar kröfur:
i
a. Að ammoniumnitrat-áburður
sé fluttur úr framleiðsluhús-
um, jafnskjótt og hann er full-
unninn (gert ráð fyrir við-
stöðulausri vinnslu).
b. Að geymsluhúsin fyrir amm-
oniumnitrat-áburð verði eigi
notuð fyrir nein önnur efni.
c. Að geymslurnar verði stað-
settar á sjávarbakka, þar sem
hægt er að grafa þær inn í
bakkann, með inngöngu sjáv-
armegin (eins og t. d. í Ár-
túnshöfða), eða á stað, þar
sem'hægt er að gera um þær
jafntraustan varnargarð, eins
og ef þær vaeru grafnar inn í
sjávarbakka. Að geymslurnar
verði að öðru leyti gerðar eft-
ir tillögum sérfræðinga um
geymslur sprengiefna af þessu
tagi.
d. Að aldrei sé meira af ammon-
iumnitrat-áburði (34%) í einni
, géymsíu samtímis en 1500
Smálestir, nema sérfræðin^ár
'i meðféfð sþréngiefna ielji
það áhættulaust, að meira sé
geymt, enda sé efninu staflað
á örug’gasta hátt.
Skaþist nú sérstakt hættu-
ástand, gerum við ráð fýrir
því, að verksmiðjustjórnin
taki afstöðu til þess, hve mik-
ið af áburði sé rétt að hafa í
geymslunum.
Séu geymslur hafðar fleiri
en ein, er nauðsynlegt að hafa
100—150 metra milli þeirra.
e Að engin mannvirki eða bygg-
ingar, sem starfað er við að
staðaldri, verði nær nokkurri
geymslu en í 700 til 1000
metra fjarlægð, eftir land-
fræðilegum aðstæðum.
3. atriði. Er nauðsynlegt að
setja ákveðnar reglur um með-
ferð og flutning ammoníumnitrat
áburðar á sjó, í landi og í lofti?
Við teljum sjálfsagt að fyllri
athugun fari fram á reglum ým-
issa landa fyrir meðferð þessa
áburðar, og að síðan yrðu settar
hér reglur um geymslu hans í
vöruskemmum, í skipum, og í
geymslum bænda, eftir því sem
ástæður krefjast.
Gildir þetta einnig um flutn-
iuga með flugvélum, eða á annan
hátt.
4. atriði. Er ástæða til þess, að
áburðarverksmiðjan framleiði í
stað ammoniumnitrats annan
áburð, sem minni eða engin
sprengihætta stafaði af, eða bland
aði ammoniumnitrat öðrum efn-
um, er útilokuðu sprengihættu?
Með því að setja fram framan-
greindar kröfur um varúðar- og
öryggisráðstafanir, ef ammonium
nitrat-áburður verður framleidd-
ur, höfum við gert málinu skil,
eftir beztu vitund, að því er
sprengihættuna áhrærir.
Það má hins vegar fullyrða, að
ef framleiddur yrði blandaður
áburður, gæfi slík framleiðsla
ekki tilefni til neinna óvenju-
legra ráðstafana, og mundu þá
kröfur okkar hér að framan, sem
miðast við sprengihættu, geta
fallið burtu.“
FYLLSTA ÖRYGGIS GÆTT
Allt það, sem gerzt hefur í
málinu síffan nefndin skilaffi
áliti, segir borgarstjóri, hefur
veriff á því byggt, aff fullnægja
þeim öryggiskröfum, sem
þarna eru settar fram.
Bæjarráð gerði hinn 18. janúar
tilboð um Ártúnshöfða fyrir
áburðarverksmiðjuna og geymsl-
ur hennar, þar sem fyllstu kröf-
um um öryggi væri fullnægt. —
Stjórn áburðarverksmiðjunnar
hafnaði því, vegna þess að ekki
væri unnt að ferma skip við
bryggju þar jafnmiklu áburðar-
magni í einu og hún teldi nauð-
synlegt.
Þá var Gufunes athugað og
27. janúar ákvað verksmiffju-
stjórnin aff staðsetja hana þar,
ef bæjarstjórn samþykkti
þann staff, og gengi aff ýms-
um skilyrffum frá henni.
Næstu tvo daga voru haldn-
ir sífelldir fundir meff ýms-
um nefndum og starfsmönn-
um bæjarins og á þriðjuóags-
kvöld var haldinn bæjarstjórn
arfundur, þar sem samþykkt
var einróma svohljóffandi til-
boð til verksmiðjustjórnarinn-
ar:
TILBOÐ BÆJARSTJÓRNAR
UM GUFUNES
„Bæjarráð samþykkir staðsetn-
ingu verksmiðjunnar í landi Gufu-
ness, og samþykkir fyrir sitt
leyti:
1. Að gefa stjórn Áburðarverk-
smiðjunnar h. f. kost á lóð fyr-
ir verksmiðjuna í landi jarð-
árinnar, allt að 15 ha. svæði,
eftir nánari útvísun í samráði
við verksmiðjustjórnina.
Þessi lóð skal fengin Áburðar-
verksmiðjunni h. f. endurgjalds
laust frá því að byijað er á
byggingarframkvæmdum þar,
og þar til liðin éru 20 ár frá
því að verksmiðjan tekur til
starfa, en að þeim tíma liðn-
um skal lóðarleiga ákveðin með
beztu leigukjörum, miðað við
sambærilegar iðnaðarlóðir bæj-
arins.
2. Að ráðstafa ekki til annarra
um næsta 10 ára bil, frá því
að áburðarverksmiðjan tekur
til starfa, allt að 10 ha. land-
sv’æði, er.valið verði í samráði
við Verksmiðjustjórnina. Á
tímabilinu hefir Áburðarverk-
smiðjan h. f. rétt til að fá þetta
svæði leigt, eða hluta þess, til
sinna þarfa.
3. Að leggja á bæjarins kostnað
allt að 1 km. vel akfæra vegi
um land verksmiðjunnar, eftir
samkomulagi við stjóm verk-
smiðjunnar. Bærinn annist við-
hald þessara vega. Bæjarráð
lítur svo á, að veg frá Vest-
urlandsbraut að verksmiðju-
landinu, beri að sjálfsögðu að
taka í tölu þjóðvega og leggja
hann svo fljótt sem þörf kref-
ur.
4. Að leyfa, án endurgjalds, lagn-
ingu háspennustrengs — í lofti
eða í jörðu — um land bæjar-
ins, frá aðalspennistöð Sogs-
virkjunarinnar við Elliðaár,
að verksmiðjunni.
5. Að leyfa, án endurgjalds, lagn-
ingu kælivatnsæðar um land
bæjarins, frá Korpúlfsstaðaá
að verksmiðjunni, og vatnstökm
úr ánni.
Síi. Að sjá verksmiðjunni fyrir
neyzluvatni, er verði að und-
angengnum rannsóknum á bæj-
arins kostnað, tekið í landi
Gufuness eða úr Korpúlfs-
staðaá.
JFyrir þau vatnsnot greiðir
verksmiðjan vatnsskatt skv.
gjaldskrá Vatnsveitunnar.
Bæjarráð getur ekki, að svo
stöddu, gefið fyrirheit um lagn-
ingu neyzluvatnsæðar frá
vatnsveitukerfi bæjarins, vegna
kostnaðar.
7. Að leyfa Áburðarverksmiðj-
unni h. f. að gera hafnarmann-
virki við Gufunes, með skil-
málum, er samkomulag verður
um við hafnarstjórn.
8. Að leyfa staðsetningu og gerð
verksmiðju- og geymsluhúsa
þar á verksmiðjulandinu, sem
stjórn Áburðarverksmiðjunnar
h. f. telur hagkvæmt, að fengnu
samþykki byggingaryfirvalda
bæjarins.
9. Að Reykjavíkurbær annist
strax bráðabirgðalögn á raf-
magni til byggingarfram-
kvæmdanna og greiði fyrir þeim
eftir föngum, m. a. með því
að leyfa, án endurgjalds, töku
byggingarefnis (malar, sands,
grjóts) í verksmiðjulandinu,
eða nágrenni þess, eftir nán-
ari fyrirsögn bæjarverkfræð-
ings.
Bæjarráð vísar að öðru leyti til
samþykktar sinnar 18. þ. m., þar
sem rætt var um staðsetningu
áburðarverksmiðju á Ártúnshöfða.
YFIRLÝSING
VERKSMIÐJUSTJÓRNAR
— Hefur komið til orða að
hætta við framleiðslu ammoníum
nitrats?
— Meiri hluti bæjarráðs og
bæjarstjórnar, þ. e. allir aðrir en
kommúnistar, telja það ekki hlut-
verk bæjarfúlltrúa að ákveða,
hvaða áburðartegundir skuli
framleiða, enda skorti þá til þess
sérþekkingu. Við höfum hins
vegar talið það skyldu okkar,
gagnvart bæjarbúum annars
vegar, að fá þetta þýðingarmikla
atvinnufyrirtæki reist í Reykja-
| vík og hins vegar, að tryggja
allar nauðsynlegar varúðarráð-
[ stafanir til þess að hindra slys.
Varðandi áburðartegundirnu£;
er rétt að almenningur sjái eftir,-v ;s
farandi yfirlýsingu frá stjói'iþ 3,
verksmiðjunnar, segir borgar-jv.3,
stjóri að lokum: . ■ , >
„Samkvæmt beiðni skal upþi
Framh. á bls. 8