Morgunblaðið - 18.12.1952, Page 9

Fimmtudagur 18. des. 1952
MORGUNBLAÐIÐ
9
Sr. Bfernl Jéit^soo rifar nin endyrmimiiiigar iieiyd Zimsens
koma hér mjcg við sögu. Stríðið
tafði framkvæmdir, en 1. des.
1943 er heitu vatni hleypt £
fyrsta husið, en það var ,,Hnit-
b.jörg“, listasafn Einars Jónsson-
ar. í desember 1944 var komið
heitt vatn í 2850 hús.
Með gerð hitaveitunar var kom
ið í framkvæmd mesta og sér-
itæðasta mannvirki, sem enn.
hafði verið ráðist í á íslandi.
í bók Zimsens er í sambandi
við ljós og hita getið margra
manna, sem við mál þessi voru
riðnir, höfðu þeir auðvitað sér-
skoðanir og ekki að undra, þó
að deilt vseri um áform og fram-
kvæmdir. Það er lærdómsrík
saga, er segir frá því, hvernig
Reykvíkingum hefir tekizt að
loka úti myrkrið og kuldann.
Fróðlegur er kaflinn, er segir
frá slökkviliðsstarfinu í Reykja-
vík. Borgarafundur var haldinn
í desember 1833. Var þar afráðið
að kaupa stóra og nýja vatns-
dælu ásamt vatnskeraldi. Voru
þá slökkvidælurnar orðnar þrjár
og valdir 3 bunumeistarar. Árin
liðu og margt varð til. framfara,
einnig í þessum málum. Haustið
1874 var skipuð brunamálanefnd.
Hana skipuðu fyrstir manna:
Lárus E. Sveinbjörnsson, Magnús
Stephensen, síðar landshöfðingi,
Halldór Kr. Friðriksson, Ólaf-
ur Ólafsson söðlasmiður og Geir
Zoega, en sá síðastnefndi var
slökkviliðsforingi.
í sjálfu slökkviliðinu voru 300
menn og var Sigfús Eymundsson
skipaður sveitarhöfðingi þess. í
húsrifsliði_ áttu að vera 40 menn.
Magnús Árnason trésmiður var
sveitaríoringi þess. Bjargliðssveit
var skipuð fjörutíu mönnum. —
Loks var lögregluliðið, en í því
voru 50 menn. Af þjóðkunnum
mönnum, sem voru í þessu fyrsta
lögregluliði, má nefna Matthías
Jochumsson, Björn ísafoldarrit-
stjóra, síra Sigurð Gunnarsson og
síra Lárus Halldórsson, siðar frí-
kirkjuprest í Reykjavík.
Margir muna eftir Valgarði Ó.
Breiðfjörð. Var hann eitt sinn
skipaður sveitarhöfðingi i slökkvi
_ ... liðinu. Erlendis hafði hann séð
þétttakandi, og ætíðléð framfara 1902. Var Zimsen þá orðinn verk- kr-ýjandi þarí'a. Bæjarsjóður festi héðan. En hvað skal segja? Um s'ökkvistiga, sem kostaði 800 kr.
málum Reykjavíkur hið fyllsta fræðingur bæjarins, og mörg eru kaup á eldtraustum peningaskáp. þær mundir kostaði götulýsingin Breiðfjörð vildi, að bærinn
fylgi. Það er ekki alltaf þakklátt þ^u má! og þær framkvæmdir, En þá þótti í of mikið ráðist, í Revkjavík 800 kr. á ári. \ ar kevpti slíkan stiga. Þvú var synj-
verk að bera fram tiUögur til stm hann hefir stutt. með vak- nema hafnarsjóður legði fram að undra, þótt bæjarstjórn þætti að. Enn liðu 10 ár. Þá var s'ökkvi
umbóta, en það breiðist yfir deil- andi áhuga og dugnaði, bæði er helminginn, og þeir ættu skápinn í nokkuð mikið ráðisí að sex- stigi keyptur. Breiðfjörð lifði það
ur og mismunandi skoðanír, er hann var starfandi verkfræðing- saman. | fa’da kostr.aðinn í einni svip- ið sjá stigann.
horft er á sigurinn að lokinni ur og borgarstjóri. | Það þótti mikill viðburður, er an?
baráttu. Guðmundur Björnsson land- J^kob Sveinssyni var falið að En allt breytist, og sem betur
Oft hljóta þeir, sem fylgst hafa læknir taldi það lífsnauðsyn að gera Bæjarbryggjuna. Hóf hann fer miðar gott mál að settu
með breytingum hér i bæ, að veita vatni inn í bæinn. Svo Það starf 1884. Síðar var hún marki. Gas- og rafmagnsstöð
biosa, er þeir, við íestur bólrar- fórust Guðmundi orð á bæjar- lengd um 30 álnir. Magnús Arna- skyldi komið upp. Sú kom stund,
innar’ bera saman fortið og nú- stjórnarfundi: „Vatnsleiðsla í bæ son, snikkari, tók að sér að gera að gasstöðin tók til starfa, og 1.
’ | irm er orðinn það lífsspursmál, viðbótina, en hún kostaði, segjum, sept. 1910 var hátíðisdagur í
| Keykjavík, þvi að þá var i fyrsta
NOKKRAK ENDURMXNN-
INGAR Knuð Zimsens,
fyrrverandi borgarstjóra un
þróun Reykjavíkur. —
Lúðvík Kristjánssrm færði
í Jetur.
Heigafell gaf út.
Fyrir fjórum árunx kom út
bók, er nefndist „Við fjörð o;
vík“, brot úr endurminnjngun
Knud Zimsens og baíði Lúðvil
Kristjánsson einnig fáert þá ból
í letur. í formála þeirrar bókai
getur K. Zimsen þess. að fyri
hugað sé, að í síðara bindi verð
sagt frá framkvæmdum Eteykja
víkurbæjar á fyrsta þriðjung
þtssarar aldar. Langvarandí veil
indi Zimsens haía valdið því, að
ciráttur hefir orðið £ þvi, að frá
bókinni yrði til fullnusfcu gengið
En nú er bókin konain, og be
hún nafn með réttu, því að héi
er saga um þróun Reykjavíkur.
Með skáldlegum og sönnum Austursnæti, seð vestur eftir götunni. Myndin tek n um 1865. Á horninu á Lækjargötu og Austur-
oi ðum er því lýst, bvemig um- stræti er svonefnt „prófastshús“, þar sem síðar var verzlun Sigf. Eymundssens. Það hús var reist árið
borfs var í Reykjavik árið 1793, jggg. Stóra húsið til hægri er gnæfir yíir húsaþvrpinguna í Vesturbænum er „Giasgow", er brezki*
hundrað árum aður en K. Z. verziunarmeRn reistu, og var stórhýsi mildð á þeir a tíma mælikvarða.
varð stúdent. Er þar bruvoio upp
svipmyndum úr byggðarsögu
ReykjaviKur. Margir emri Reyk- Kaflinn um vatnsbólin er mjög um ógleyrnanlega stund, e’- ha^n
víkingar muna, hvernig hér leit nákvæmur og skemmtilegur. — átti 16. júní 1909, en þá stóð
út 1893. Kannaðist ég við marga staðina, hsnn við brunahana á horninu á
Ef menn vöknuðu. einn morg- Því að vel man ég Bakaríispóst- Laugavegi og Vatnsstíg. Var þá
un og þeirra biðu, er á fætur inn, Skólabrunninn, Skálholts- híeypt vatni úr Elliðaám til bæj-
væri komið, sömu lífskjör og þá, lir.d, Prentsmiðjupóstinn, Brunn- arins.
niundi áreiðaníega mörgum húsalind, Bakkabrunn, Sellands- Mega þeir tveir, sem enn eru berg var falið verkið. Skipaðu’
bregða i brún, þó að rrsenn líti brunn o. fl. Er sem ég sjái enn ! ífs af vatnsveituíorustumönnun- var síðar hafnarstjóri, og tók
liðna daga í ljósi þakblátra end- marga karla og margar konur, um eftir aldamótin, þeir Páll Þórarinn Kristjánsson , við því
urminninga. I er vatnið sóttu. | Einarsson og K. Zimsen, muna starfi 1918.
Þá voru ekki skattarnir, sem Margir muna, er Schreiber, margt frá þeim tímum, er bar-1 Hvernig leit út hér r.iður við
íþyngdu mönnum, og útsvörin kaþólski presturinn, stjórnaði izt var fyrir þessu nauðsynja- sjóinn fyrir 40 árum, og hvernig
voru !ág. En flest af því, sem brunngerð nálægt Landakots- máli. Þess má geta, er um þró- nú i dag? Aldrei skal það tdevm
spítala. Fór hann þar eftir tillög- un Reykjavíkur er ritað, að 1948 ast, að hér var risavaxið starf
um Zimsens. Dáðust menn að hafði hver Reykvíkingur 48
Schreiber, er hann fór alltaf sjálf sinnum meira af köldu vatni en
ur niður í brunninn til að koma hann virtist nota árið 1902.
Það hús brann árið 1903.
Tryggvi Gunnarsson, Klemens
Jónsson, Knud Zirr.sen, Magnu
Blöndahl og Halldór Jónsson.
| Voru deilur haröar á fundin-
I um, sem haldið var áfram mil!
jóla og nýárs. Fór svo, að Mom
nú er talið nauðsynlegt og ómiss-
ardi, vantaði þá. Menn kveiktu
ekki á rafmagnsljósnm, töiuðu
ekki i síma, fengu með hexkjum
vatn í eina eða tvær fötur, og
svo má lengi telja.
„Mönnunum munar
fyrir sprengiefni, og var hann
! fiuttur fram og aftur í tunnu.
unnið, bæjarfélaginu tii gagns og
sóma.
Með hafnargerðinni hefir verið
stígið stærsta skrefið í að breyta
Hið tæra vatn er leitt í bæinn, Reykjavík úr bæ í borg.
annað Vildi hann ekki eiga á hættu, að er um iejQ er horft á hið salta , ----o----
hvort aftur á bak ellegar nokkuð menn Þe'r’ er hann hafði leigt vatn, horft á sjóinn, höfn Reykja-1 Frtmann B. Arngrímsson, sér
á leið“. Þessi bók sýnir, að mönn- starísins. slösuðust. j vikur. Reykjavíkurhöfn er sá kennilegur, eldheitur áhugamað-
um veittist það óeðblegt að K. Zimsen var mjög umhugað kafli bókarinar, 60—70 bls., sern ur, vildi breyta íslandi i ijós-
standa í stað, þeir urðu að sækja Um vatnsbólagerð. Bættust við hefir mik!a sögu að segja. land. Var hann hér nokkru eftir
fram. Knud Zimsen befír fylgst stærri og fleiri vatnsból, vatn Mörg ár liðu svo, að ekki var 1890, og hélt fyrirlestra um hag
rr.eð þessari þróun. Hann lét sér y8r leitt í fyrsta húsið og einnig j ráðist í neinar framkvæmdir við- r.ýting rafmagns, lýsa mætti
ekki nægja að vera áhoríandi, niður að höfn. Þá var og fyrsta. víkjandi höfninni. I Reykjavík úti og inni með raf-
heldur hefir hann ávallt verið holræsi lagt í götu. Þetta gerðist Úr hafnarsjóði var láfnað fé til mapni. Frímann fór vonsvikinn
í kaflanum, sem heitiv „Þeg-
ar hús náungans brennur, er
mínu hætt“, er sagt frá eldsvoð-
um, sem hér hafa orðið á síöustu
áratugum, „Glasgow“-brunanum,
hmum mikla eldsvoða í mið-
. i-r, i , , bænum 1915 o. fl„ en einnig skýrt
Alþingishúsið er byggt í kál- j að vér verðum annað hvort að og sknfum kr. 629,50. I Keykjavik, því að þa var i fyrsta frá hinu sívaxandi starfi 0„
garði Halldórs Kr. Friðrikssonar.1 flytja bæinn að vatni, eða vatn Bæjarbryggjan breyttist i smni kveik.t á gasljosum a got- kunnáttu =lökkviliðsins hér í bæ
Hvað kostaði kálgarðurinn? 2300 að bænum.“ steinbryggju 1892. Eftir aldamot- um úti, svo að menn það kvöld Er mikil breyting á orðin frá bví
krónur. — Slíkt þótti afarhátt Jón Þorláksson kemur hér við m var Sigurði Thoroddsen og K. j stóðu undir hinum nyju ljosker- að s]ökkvitæki bæjarins voru
geymd í skrúðhúsi dómkirkjunn-
hjá Good-
verð, og til þess trnoa. hafði eng-' sögu og einkennsst verk hans Zimsen falið að gera áætlun um
in hiislóð á íslandi verið keypt al dugnaði og þekkingu. Var lengingu og bieikkun Stein-
svo háu verði. j honum falið' að búa til áætJun bryggjunnar, en Tryggvi Gunn-
Tölurnar breytast. í sarr.bandi yfir vatnsveitu. Barizt var fyrir aí sson tók síðar að sér þetta
við gatnagerð var um eitt skeið, framgangi þessa máls, ekki sízt verk.
mikið talað um fyrirhugaða spor-j frá heilbrigðissjónarmiði. Matt- Margar tllögur voru nú af ýms
braut. Skyldi hámarksgjald , hías Einarsson læknir fann við ^m bornar fram um hafnargerð.
rákvæma rannsókn, að margir Hafnleysið var undrunar- og
höfðu smitast af taugaveiki áhvggjumál. Mjög bar á áhuga
vegna vatr.sins úr Móakotslind. Björns Jónssonar ritstjóra og
Var lindinni lokað, og veikin eftirtektarverðar voru uppá-
stöðvaðist. stungur Sigurðar Péturssonar
í bvrjun nóvember 1907 var verkfræðings frá Ánanaustum,
ákveðið, að vatn skyldi leitt úr svo og tillögur verkfræðinganna
Gvendarbrunnum. Hófst starfið Sigurðar Thoroddsen og K.
og var mikið um þ&ð rætt. Voru Zimsen.
heitar umræður á fundi bæjar- Auk þessara manna létu marg-
stiórnar 6 .ágúst 1908, en þá ir álit sitt í ljósi. Þær skoðanir
stjórnaði Páll Einarsson borgar- komu fram, að í Tjörnina mætti
vera 10 aurar fyrir hvern far-
þega, er fæii með vagninum a’ls
leið, en helmingsgjald skyldi
g- eit.t fyrir stutta íeiS.
Það var á árunum 1880—90, að
Guðmundur Invirrmndarson fékk
€0 kr. á mánuði fyrir að hreinsa
gctuljóske’-in, kveikja og
s'ökkva. Öfunduðu hairn margir
ar tekjunum. Árið 1906 sótti Sig-
U'-jón á Álafossi mn leyfi til
bæjarstjórnar að mefa setja Lux-
um, undrandi yfir því. að birtan
var svo mikil, að þeir gatu þar a;. og síðar j skúr
ltsið prentað mal. templarahúsinu.
En her skyldi ekki staðar, ___
nema. Margir áhugamenn lýstu|
skoðunum síhum, eins og þeir
Halldór Guðmundsson, Jón Þor-
láksson og Guðm. Hlíðdal.
Kosin var rafmagnsnefnd, og
gcngið að störfum með mikilli
elju. Steingrímur Jónsson var
staddur í Stokkhólmi og þangað
barst honum skeyti frá rafmagns- sundlaugunum en
nefnd. Var hann þannig stöðvað-
ui, er ferðinni var heitið til
Ameríku, og ráðinn rafmagns-
stjóri í árslok 1919, og er það
enn.
Raforkuver rís í Ártúni. Elliða-
ljós á einn luktarstaw bæjarins. st'ióri bæjarstjórnarfundi í fyrsta gera fagra höfn, og oft var um árstöðin er vígð af konungi 27.
Bauðst hann til að láta Ioga jafn
lengi á því og öðrum götuljós-
um í bænum gegn því að fá tíu
krónur greiddar á ári. Eæjar-
stjórn féllst á þetta.
Fróðlegt er að lesa um Aust-
urvöll, Tjörnina, l ækiim, Prýði-
félag Þórhalls biskups, skernmti-
garðsnefnd og margt annað, er
gera skyldi til fegurðarauka.
——o------
sinn. Vatnsveitunefnd tók til það rætt, að gera höfn í Skerja-
starfa. Hafði hún skrifstofu í fiiði.
húsi Kr. Ó. Þorgrímssor.ar, og Útlendir verkfræðingar létu
jimi 1921. Hafinn er undirbún-
ingur að virkjun Sogsins. Lagður
ei hornsteinninn að stöðvarhús-
var ieigan kr. 55,00 á mánuði, einnig hér ljós sitt skína. Ávallt j inu við Ljósafoss 20. júní 1936.
3 herbergi, og þeim skyldi fylgja miðaði í áttina. Páli Einarssyni)
ljós, hiti, ræsting og húsgögn.
Borgarafundir voru oft haldn-
ir, er menn ræddu hið mikla
velferðarmál. En markinu var
náð. I
K. Zimsen geymir minningu
tokst að fá 800 þús. kr. lán tP
hafnargerðar hjá bönkum . í
Khöfn. Sögulegur fundur var
haldinn í bæjarstjórn á Þorláks-
mes’su 1911. Til máls tóku Páll
Einarsson, Jón Þorláksson,
Ei hvað er Ijós án hita? Það
tvennt fer saman. Er í bók þess- j
ari vel sagt frá tildrögurn og á-
tökum í mikilsverðu máii. Hita- i
$væðið var rannsakað. Fram-
kvæmdir gátu hafizt. Helgi Sig-1
tuðsson og VMlgeir Björnsson'
Síðasti kafli bókarinnar fjallar
um fchollustu og heilsurækt.
Hljóta men að brosa, er þeir lesa
hina skemmtilegu frásögn. Sú
var tíðin, að menn voru ekki
alltaf að baða sig. En þó voru
sllmargir, sem kunnu að synda,
og lærðu skólapiltar sund í
þangað var
vatnið leitt úr Þvottalaugunum.
K. Zimsen gerði tillögu um nýja
sundlaug, og loks sá bæjarstiórn
sig tilneydda að sinna þessu máli.
Síðar komst hreyfing á málið, er
Jónas Jónsson bar fram tillögu
á Alþingi 1927 um styrk til sund-
hallarbyggingar. Árið eftir bar
ríkisstjórnin fram frumvarp um
byggingu sundhallar i Reykjavík.
Tók hún til starfa 24. marz
1937. iw<;
Því má þó ekki gleyma, að
Reykvikingar hafa baðað sig’áð-
ui fyrr. Baðhús var nálðegt
Pi'entsmiðjupóstinum. Þar “val'
Framh. á bls.