Morgunblaðið - 19.06.1953, Side 7

Föstudagur 19. júní 1953
MORGUNBLAÐIÐ
7 ’
r * _
OlaftEV Bförnsson prófessor:
Ræktun mannfénaðar eða frjálsa þjóð
í ALÞÝÐUBLAÐINU 10. þ. m.
hefir Gylfi Þ. Gíslason skrifað
heilsíðugrein, þar sem lagt er út
af greinum mínum hér í blaðinu
um s.l. mánaðamót, en þar gerði
ég einkum að umtalsefni væntan
leg viðhorf um myndun ríkis-
Stjórnar að loknum kosningum
þeim er í hönd fara. Enda þótt
grein Gylfa sneiði að vísu hjá
því, sem var meginatriði greina
íninna tel ég samt rétt að gera
henni nokkur skil, þar sem hún
fjallar um málefni, sem eðlilega
Jhlýtur að verða mjög ofarlega á
baugi í kosningabaráttunni, en
það er stefna flokkanna í efna-
hagsmálum.
SJÁLFSTÆÐISFLOKKURINN
OG HAFTASTEFNAN
Grein próf. Gylfa ber fyrir-
Sögnina „Sjálfstæðisflokkurinn
átti mestan þátt í að koma á
haftakerfinu“, og er megintil-
gangur greinarinnar sá, að sýna
fram á það, að svo hafi verið.
Þess er nú að vísu getið, að það
hafi verið um miðjan fjórða ára-
tuginn, eftir það að stjórn Fram-
Sóknar og Alþýðuflokksins hafði
tekið við völdum, sem „innflutn-
jngi og útflutningi var komið
undir opinbert eftirlit“, enda hef-
Ur almenningur hingað til litið
Svo á, að í tíð þeirrar ríkisstjórn-
ar hafi höftin fyrst komizt í
algleyming.
Nú sé ég hinsvegar að í Alþýðu
blaðinu 13. þ. m. er grein, þar
s'em lögð er megináherzla á það,
að hrekja þá niðurstöðu, er próf.
Gylfi komst þannig að í grein
sinni. Þar er komist að þeirri
niðurstöðu, að í rauninni sé Jón
Þorláksson faðir haftastefnunn-
ar hér á landi! og vitnað í gömul
stjórnartíðindi því til stuðnings.
Kannske það eigi nú eftir að ske
um aldamótin 2000, ef krataflokk
Ur í einhverri mynd verður þá
við líði, að þeir haldi því þá fram
að Ólafur Thors hafi verið hinn
raunverulegi faðir stefnu þeirra?
Ég býst nú raunar við að hvor-
ugum þessara forustumanna Sjálf
Stæðisflokksins myndi þykja
sómi að því afkvæmi, sem þeim
þannig væri eignað, ef þeir mega
með því fylgjast hvað gerist
hérna rnegin tilverunnar!
Enn sleppum því. Aðalatriðið
er það, að öll meðferð Alþýðu-
blaðsins á stjórnmálasögu síðustu
áratuga í þeim tilgangi að koma
ábyrgðinni á haftastefnu þeirri,
sem rekin hefur verið á Sjálf-
stæðisflokkinn, er svo villandi,
sem verða má.
Það er að sjálfsögðu ekki tekið
upp haftafyrirkomulag með því
einu, þótt heimiluð sé opinber
íhlutun um gjaldeyrisverzlunina,
eins og Jón Þorláksson lét gera
1924. Það getur verið óhjákvæmi
legt að hafa slíka heimild, því
auðvitað er alltaf hugsanlegt, að
slíkt ástand skapizt, að til henn-
ar verði að grípa um lengri eða
skemmri tíma. í stjórnartíð Jóns
Þorlákssonar var heimildin hins
vegar aldrei notuð, það var fyrst
í stjórnartíð Framsóknar 1931,
eins og Alþýðublaðið skýrir líka
réttilega frá í fyrrnefndri grein.
Reglugerð sú, sem blaðið vitn-
ar til frá 1934, er ríkisstjórn
þeirra Ásgeirs Ásgeirssonar og
Magnúsar Guðmundssonar sat að
völdum, skiptir í þessu sambandi
litlu máli, þar sem hún varðar að
eins framkvæmdaratriði.
Stærsta skrefið í þá átt, að
koma haftaskipulaginu á hér á
landi, var hinsvegar tekið um
áramótin 1934—35, en þá var
mjög hert á gjaldeyris- og inn-
flutningshöftunum að tilhlutun
ríkisstjórnar Alþýðublaðsins og
Framsóknar. Er athyglisvert, að
þetta skref var einmitt tekið um
það leyti sem verzlunarkjörin út
á við fóru mjög batnandi, og
sannar það hugarfar þeirra, sem
þessum málum stjórnuðu þá.
HÖFT STRÍÐSÁRANNA
Framsókn og Alþýðuflokkur-
inn ráku síðan harðsvíraða hafta
stefnu allt fram til 1939, þrátt
fyrir batnandi verzlunarárferði.
Atvinnulíf landsmanna var þá
komið í þá örtröð vagna hafta-
stefnu þeirrár, sem rekin var, að
vinstri flokkarnir sáu sér ekki
fært að stjórna landinu lengur
einir, og var þá leitað á náðir
Sjálfstæðismanna. Jafnframt því
sem „þjóðstjórnin“ svonefnda
var mynduð, voru sett lögin um
gengisbreytingu o. fl. vorið 1939,
og hefðu þau getað orðið stórt
skref í þá átt, að koma á við-
skiptafrelsi á ný, að óbreyttum
aðstæðum. En þá skall stríðið
á. Á stríðsárunum voru auðvitað
margskonar höft og hömlur óhjá-
kvæmilegar, en því ollu aðflutn-
ingsörðugleikarnir og er það því
algera út í hött, þegar próf.
Gylfi vitnar í reglur, sem þá
voru settar af ríkisstjórnum, sem
Sjálfstæðisflokkurinn átti ráð-
herra í, því til sönnunar, að flokk
urinn sé fylgjandi haftastefnu.
Auk þess er það vitanlega frá-
leitt, að gera Sjálfstæðisflokkinn
sérstaklega ábyrgan fyrir gerð-
um utanþingsstjórnarinnar, því
vitað er, að hann var því ávallt
mjög andvígur, að sú leið yrði
farin til lausnar stjórnarkrepp-
unni, sem þá var.
HAGFRÆÐINGAÁLITIÐ
FRÁ 1946 ,
Fyrstu misserin eftir að styrj-
öldinni lauk, var slakað mjög á
gjaldeyrishömlunum, en við það
gengu erlendar innstæður mjög
til þurrðar, og haustið 1946 var
sýnt, að öngþveiti í gjaldeyris-
verzluninni var yfirvofandi, ef
ekki yrðu gerðar ráðstafanir til
þess að afstýra því. Þá var af
st j órnmálaf lokkunum skipuð
hagfræðinganefndin svo kallaða,
sem við próf. Gylfi áttum m. a.
báðir sæti í. Það skal fúslega
játað, að í sameiginlegum tillög-
um sínum gerði nefndin ráð fyr-
ir því, að hert yrði aftur verulega
á hinum ýmsu höftum, sem þá
hafði verið slakað á um skeið,
og þau látin ná til fleiri sviða
atvinnulífsins en áður. En það
ber að hafa hugfast í því sam-
bandi, að nefndin hafði ekki um
það frjálsar hendur, að gera til-
lögur um þá stefnu í efnahags-
málum, sem ætti að fylgja. Sú
stefna var mörkuð í erindisbréfi
nefndarinnar, sem forystumenn
stjórnmálaflokkanna allra höfðu 1
þá orðið sammála um.
En samkv. erindisbréfinu bar
að leggja megináherzlu á það, að
ljúka nýsköpunarframkvæmdun-
um á sem skemmstum tíma, án
þess þó að stofnað yrði til er-
lendra skulda. Það má um það
deila, hvort þetta hafi verið sú
rétta stefna, en það hlutverk var
ekki falið hagfræðinganefndinni,
að segja álit sitt um það, a. m. k.
kom slíkt ekki fram mér vitan-
lega. En ef þessa stefnu átti að
reka, þá var óhjákvæmilegt ann-
að en herða á höftunum, eins og
útlit var haustið 1946. Mér er
ljóst, að einstök atriði í tillög-
um nefndarinnar má gagnrýna,
en skoðun mín er enn óbreytt á
því, að eitthvað í þá átt, sem
nefndin lagði til, varð að gera,
ef framkvæma átti stefnu þá, sem
stjórnmálaflokkarnir höfðu
markað í erindisbréfi nefndar-
innar.
ÁGALLAR HAFTANNA
LIGGJA í SJÁLFU SKIPU-
LAGINU, EN ERU EKKI AÐ
KENNA MÖNNUNUM, SEM
FRAMKVÆMA ÞAU
Þá kem ég að því atriðinu, þar
sem grundvallarskoðanamunur
er einkum milli mín og próf.
Gylfa. Hann viðurkennir fúslega
óvinsældir haftastefnunnar þá
nærfelt tvo áratugi, sem sú
stefna hefir verið rekin hér á
landi, þótt stór skref hafi að vísu
verið tekin í þá átt að hverfa frá
henni tvö síðustu árin, að til-
hlutan núverandi ríkisstjórnar.
En hann segir að hinn slæmi
árangur sé ekki að kenna höft-
unum sem slíkum, heldur mis-
tökum á framkvæmdinni, en þau
vill hann einkum kenna Sjálf-
stæðismönnum. Hvað þetta síð-
asta snertir, þá veit ég nú raunar
ekki betur, en fulltrúar „umbóta-
flokkanna" sem svo nefna sig,
hafi allan þann tíma, sem höftun-
uin hefir verið beitt, haft meiri
hluta í öllum þeim nefndum og
ráðum, sem framkvæmdina hafa
haft með höndum. Má vera, að til
séu frá þessu einhverjar einstak-
ar undantekningar, en ekki þekki
ég þær. Ef spillingin í skjóli haft-
anna er þeim mönnum að kenna,
sem framkvæmdina hafa haft
með höndum, þá hvílir sökin á
því fyrst og fremst á „umbóta-
flokkunum“.
En þessi skoðun, að skella berí
í þessu efni skuldinni á mennina,
sem framkvæma skipulagið, ekki
skipulagið sjálft, er líka að mínu
áliti röng. Það er ekki til neinn
„vísindalegur“ mælikvarði á það
t. d. hvaða sjónarmið eigi að
liggja til grundvallar úthlutun
innflutningsleyfa. Þeir, sem út-
hlutunina hafa með höndum eru
ávallt fulltrúar einhverra sér-
hagsmuna, pólitískra eða stéttar-
legra. í rauninni gera þeir ekki
annað en skyldu sína, þegar þeir
gæta þessara sérhagsmuna við
úthlutunina, enda hafa þeir ekki
neitt annað við að styðjast. En
af þessu leiðir spillingu, rang-
læti og rýrnun framleiðsluaf-
kasta, og er þar engan um að
saka nema skipulagið sjálft.
I hinum sósíalisku ríkjum
Austur-Evrópu — en sósíalism-
inn er ekkert annað en hafta-
stefna færð út í æsar — eru
menn árlega hengdir hundruðum
og jafnvel þúsundum saman, til
þess að friðþægja á þann hátt
fyrir ágalla skipulagsins. Hins
vegar er það gert að trúarjátn-
ingu, að sjálft skipulagið sé haf-
ið upp yfir gagnrýni.
**""TUTNINGSVERZUNIN
OG VERÐLAGSEFTIRLITIÐ
Próf. Gylfi endurtekur það,
sem oft hefir kveðið við í áróðri
Alþýðublaðsins, að það hafi ein-
göngu verið efnahagsaðstoðin
erlendis frá, sem hafi gert það
kleift að auka neyzluvöruinn-
flutninginn og útrýma vöruskort-
inum. Þetta er alveg rangt. Efna-
hagsaðstoðin gerði það hinsveg-
ar kleift, að hægt var að halda
uppi stórframkvæmdum, jafn-
framt því, að ástandið á neyzlu-
vörumarkaðinum batnaði svo
mjög. En þetta bætta ástand var
fyrst og fremst að þakka gengis-
lækkuninni og afnámi greiðslu-
halla á fjárlögum. Hefðu þær
ráðstafanir ekki verið gerðar,
hefði það ekki komið að gagni
nema mjög skamma hríð, þótt
tekin hefðu verið erlend lán til
neyzluvörukaupa. Þá skrifar próf.
Gylfi upp á þann víxil fyrir Al-
þýðublaðið, að aukinn innflutn-
ingur sé fyrst og fremst hags-
munamál heildsalanna og verð-
lagseftirlit sé áhrifamest leiðin
til þess að lækka dýrtíðina og
bæta kjör almennings. Ég get
ekki eytt hér rúmi í að hrekja
þetta, en leyfi mér að vísa þeim,
sem kynna vildu sér gagnrökin
móti þessu til bæklings míns,
,Haftastefna eða kjarabótastefna*
sem út kom á sl. vetri.
Allir, sem einhverja nasasjón
af hagfræði hafa, vita, að með
verðlagseftirliti verður teljandi
beinum árangri í þá átt að halda
verðlagi í skefjum ekki náð.
Hinsvegar er með . hægt að
koma í veg fyrir það, að vísi-
talan sýni rétta mynd af dýrtíð-
inni, og sé kaupgjald miðað við
vísitölu, er þannig hægt að halda
því í skefjum. Þannig er vissu-
lega hægt að ná raunhæfum ár-
angri í því efni að halda dýrtíð
í skefjum með verðlagseftirliti,
en sá árangur er einkum á kostn-
að launþega. Það var engin til-
viljum, að hér á landi var fyrst
farið að beita verðlagseftirliti að
ráði eftir það að gerðardómur-
inn „klikkaði" sumarið 1942.
Ég býst við, að próf. Gylfa sé
þetta jafrdjóst ög mér, en mér
finnst hann gera aðeins sjálfum
sér ógagn en engum gagn, með
því að setja „stimpiT* sinn á þann
áróður, sem Alþýðublaðið hefur
rekið að undanförnu. Fólk, sem
ekki gerir sér sjálfstæða grein
fyrir orsakasamhengi verðlags-
málanna — og til þess verður
ekki ætlast, að allir geri það —
tekur ekki meira mark á pró-
fessorum, en venjulegum pólit-
ískum skriffinnum, en hjá þeim,
sem gera sér einhverja grein fyr-
,ir þessu, gæti hann beðið álits-
hnekki.
MANNFÉNAÐUR EÐA
FRJÁLSIR EINSTAKLINGAR
Sá er grundvallarmunur á skoð
unum mínum og flestra Sjálf-
stæðismanna annarsvegar, og for
mælenda haftastefnu í einni eða
annarri mynd hinsvegar, að við
lítum svo á, að þjóðfélagið eigi
að veita einstaklingunum sem
mest frelsi til þess að afla sér
lífsviðurværis á þann hátt, sem
þeir óska sjálfir og ráðstafa þeim
eftir eigin vilja, en haftamenn-
irnir líta hinsvegar svo á, að yfir-
völdunum beri að setja um það
sem strangastar og nákvæmastar
reglur í smáu og stóru, hvernig
einstaklingarnir eigi að haga sér.
Á sama hátt og búfjárræktar-
ráðunautur segir fyrir um fóður-
blöndu handa búpeningi, stærð
gripahúsa o. s. frv, eiga opinberar
nefndir og ráð að ákvsða gerð
og stærð íbúðarhúsa fólks,
skammta því matvæli, fatnað,
farareyri til útlanda, erlendar
fræðibækur o. s. frv. Báðir aðilar
vilja vel, en það er aðeins um að
ræða mismunandi skoðanir á því,
með hverju móti fólkið gati bezt
orðið hamingjusamt.
FRESLI EINSTAKLINGSINS
ER ÖRUGGASTA ÞJÓÐVÖRNIN
Auk efnahagsmálanna eru land
varnamálin og þá sérstaklega
vandamál þau, sem skapast hafa
í sambúð íslendinga við hið er-
lenda herlið er nú dvelur hér,
eðlilega ofarlega á baugi við þess-
ar kosningar. í fljótu bragði virð-
ist hér um óskyld mál að ræða,
en svo er þó engan veginn að
öllu leyti að mínu áliti.
íslendingar gerðu á sínum tíma “
herverndarsamninginn við Banda 6
rikjamenn með þeim óþægindumt?
og hættum, sem ljóst var aS °
þeirri ráðstöfun hlaut að fylgja R
til þess að afstýra annarri hættu
ennþá meiri, sem þá var ýfirvof-
andi, og gat leitt af sér algeraa‘
tortímingu þjóðarinnar, ef ekki !
hefði verið við henni snúist.
Það er ósk meginþorra íslend-
inga, hvað sem öðru líður, að 1
þessi hætta megi sem fyrst li8a !
hjá, þannig að ekki verði lengur.
þörf dvalar erlends herliðs í land- ‘
inu.
En það væri mikil grunnhyggni
að halda það, að með því væri
útrýmt öllum þeim hættum, er
nú steðja að islenzku þjóðsrni \
og menningu. Að þessar hættur3
eru einkum miklar nú, á sér
miklu dýprn rætur en þær, sem
liggja í áhuga erlendra ríkja fyr-
ir því, að hafa hér hernaðarlega
aðstöðu á tímum friðar og ófrið-
>í
J?.
Grundvallarorsök þeirrar ’
hættu, sem nú steðjar að þjóð-
erni og menningu íslendinga, er
sú stðreynd, að vegna breyttrar
samgöngutækni, er landið, sem
áður var einangrað, svo að segja
komið í þjóðbraut. Hvort sem um
lengri eða skemmri dvöl hins er-
lenda varnarliðs verður að ræða,
verður það vandamál eftir sem
áður fyrir hendi, að fámenn þjóð
sem áður var einangruð, kemst
í rauninni í nábýli og dagleg
jo
•d
vr
samskipti við hinar stærri þjóðir.
Það væri að ætla sér að sm'ia ..
hjóli tímans við, að hugsa sér að
mæta þessu með því að hindra
þessi samskipti, sem tækni tím-
ans gerir í. senn eðlileg og óhjá-
kvæmileg. If
íslenzku þjóðerni og menningw
verður að mínu áliti með því
■einu bjargað, að ala með ein-..^
saklingunum þann þjóðarmetnað,
sem einn getur verið trygging
fyrir því, að þessi samskipti geti
átt sér stað án hættu fyrir þjóð-
I leg verðmæti. En til þess að slík-
I ur þjóðarmetnaður fái dafnað
verða það að vera frjálsir ein-
staklingar athafna sinna, sem n
, þetta land byggja. Með þjóð, sem
i býr við kúgun haftanna og hinna „
sósíalisku lifsskoðana fær hins
1 vegar aldrei dafnað sá heilbrigði q
þjóðarmetnaður, sem einn getur jj
I verndað þjóðerni hennar, menn- ;0
ingu og tungu eftir það að rás
timanna hefir ýtt henni í hring-
iðu hins mikla þjóðahafs.
Tíu ára áætlun
LUNDÚNUM, 16. júní — í dag
birti brezki verkamannaflokkur-
inn nýja tíu ára áætlun um end- f
urreisn í efnahagsmálum. Er j
áætlun þessari raunar stefnt gegn
ríkisstjórn Churchills.
Kúseign á Akranesi ti! sölu
Húseignin Merkigerði 10, Akranesi, ásamt eignarlóð,
er til sölu nú þegar. Húsið getur verið laust til íbúðar
strax og óskað er. Upplýsingar í síma 81 og 88 Akranesi.
BIFREIÐAEIGENDUR
Enn vantar bíla í skemmtiferð gamla fólksins á morg-
un. — Vinsamlegast látið Magnús H. Valdemarsson vita
um bíla þá. sem þér getið lánað.
Símar 3193, 3564 og 5659.
Fél. ísl. bifreiðaeigenda.