Morgunblaðið - 08.10.1953, Side 7

Fimmtudagur 8. okt. 1953
MORGUNBLAÐIÐ
7 ]
Ungu rithöfundarair eru
hlutlausir í list sinni
I þeirra atigum hafa áróðurshók-
meiíntir oftast lítið listrænt gildi
HINN kunni bandaríski bók-'
menntafræðingur og rithöfundur
Malcolm Cowley, hefur nýlega
skrifaö grein um unga rithöfunda
í Bandaríkjunum, yrkisefni
þeirra og stefnu; birtist hún í
Harper’s Magazine ekki alls fyr-
ir löngu.
★ ★
„NÝTT tímabil í bandarískum
bókmenntum“, segir hann, er að
hefjast, og er tónn ungu höfund-
anna allt annar en hinna eldri.
Áður fyrr höfðu þeir Hemming-
way og Faulkner gífurleg áhrif
á bandaríska rithöfunda og það
er trúa mín, að ef einhver hinna ’
ungu rithöfunda nú hlýtur mikla j
viðurkenningu, þá koma hinir á
eftir, svo að eygja megi nýtt bók-
menntatímabil í Bandaríkjunum; j
er jafnvel farið að örla á því nú
þegar.
★ ★
Í>Ó eru ekki allir hinir ungu
bandarísku rithöfundar talsmenn
hins nýja tímabils, heldur Cow-
ley áfram. Má nefna margar ný-
Jegar bækur yngri manna, þar
sem ekki koma fram sjónarmið
ungu höfundanna sem Cowley
ræðir um, og nefnir hann því við-
víkjandi The Naked and the Dead
ogFrom here to Eternity; kveð-
ur hann þær heyra gömlu skáld-
Skaparsteinunni til bæði að efni
©g búningi. Þær eru natúralistísk
ar og hafa á sér pólitískan blæ
gagnstætt því sem er í skáld-
verkum ungu höfundanna. Rit-
höfundar þeir sem verið hafa boð
berar þeirrar stefnu sem nú er
að ganga sér til húðar eru flest-
ir komnir á sextugs aldurinn;
þeir voru á sinum tíma margir
hverjir ákveðnir stuðningsmenn
hins alþjóðlega kommúnisma og
skrifuðu bækur sínar í áróðurs-
skyni, sem orðið hefur til þess
eins að rýra til muna bókmennta-
og fagurfræðilegt gildi þeirra.
Áróðurinn — boðskapur komm-
únismans — var látinn skipa önd-
vegi, listin látin víkja.
ERU EKKI LIST
Ungu rithöfundarnir eru hins
vegar ekki kommúnistar, þeir
oru hiutlausir í list sinni, — reka
«kki áróður fyrir neina stjórn-
málastefnu. I þeirra augum erU
áróðursbókmenntir einn liður í
blaðamennsku okkar tíma, þær
geta aldrei orðið hrein og tær j
list. — í sannleika sagt eru bæk-
ur þeirra ópólitiskar, lausar við
alla þjóðfélagsádeilu. I augum
ungu rithöfundanna eru bækur
sem brendar eru þessu marki
neikvæðar — og oftast nær lítils
giid listaverk. Þurfum við íslend- ‘
ingar sannarlega ekki að fara út
fyrir landsteinana til þess að
komast að raun um hið sama,
jafn áróðurskennd og síðari tíma
skáldverk okkar hafa verið mörg
hver. — En hafa þá bækur þess-
ara ungu höfunda nokkurn boð-
skap að flytja, hljótum við að
spyrja? — Eru þessir menn yfir-
leitt í nokkrum tengslum við
samtíðina, — hvert eru þeir eig-
inlega að fara?
★ ★
SKÁLDVERK, segir Cowley, er
sjaldnast skrifað til þess að það
falli mönnum i geð. Það verður
til af öðrum orsökum, og þó að :
ungu skáldin minnist lítið sem
ekki á mikilvæg atriði nútíma
þjóðfélags, s. s. kjarnorkusprengj
ur, einræði kommúnismans þverr
andi persónufrelsi o. þ. 1., þá héf-
ur þetta allt haft veigamikil!
áhrif á skoðun þeirra og efnisvalj '
þessir þættir í sögu okkar tima>'
já, harmsögu okkar tíma,
laða þau ekki að sér,
heldur fæla þau frá sér, þau
snúast til andúðar á hinni misk-
unnarlausu þjóðernisstefnu
kommúnismans, sem dulbúizt
hefur alþjóðahyggju og bræða-
lagi og snúa sér að hinu persónu
lega, einstaklingnum. Atburðarás
samtímasögunnar hefur sýnt
þeim fram á, að „hið vonda
býr í mannshjartanu". Þau eru
knúin til að leita einhvers sem
þau geta trúað á í þeirri örvænt-
ingu sem hvarvetna blasir við
okkar kynslóð, reyna að skilja á
rnilli góðs og ills. Þau hrífast
meira af snilli en kænsku. en
þessu tvennu er þyí miður of oft
ruglað saman nú á timurn. Þau
hafa ekki forkastað trúnni, held
ur hafa mörg þeirra þvert á móti
leitað huggunnar í fagnaðarerind
inu, beðið ásjár við altari krist-
innar kirkju.
★ ★
SKÁLDSÖGUR ungu höfund-
anna eru heldur grófar, stillinn er
einfaldur, en ákveðinn, ef svo
mætti segja, málið hreint og tært,
hugsanir allar skýrar; má yfir-
leitt segja, að bækur þeirra séu
fágaðar þrátt fyrir allmikið af
grófum orðum úr alþýðumáli. Þó
er oft erfitt að fylgja höfundun-
um eftir, þvi að þeir klæða efnið
oft dularbúningi táknmáls (sym-
bolum), svo að erfitt er við fyrstu
sýn að sjá háðið sem bak við býr.
EINST AKLIN GURINN
LAÐAR ÞÁ AÐ SÉR
í staðinn fyrir pólitíkina og
hinar þjóðfélágslegu ádeilur sem
svo mjög ber á í ritum görnlu
höfundanna verða atburðir úr
lífi einstaklinga eða lítilfjörleg
atvik ungu höfundunum að yrkis
efni. Þeir skrifa t. d. um sálarlíf
ungs fólks og fyrstu kynni þess
af lífsbaráttunni, vonbrigði þess,
vonir og sigra, en fyrirlíta all-
ar þjóðfélagslegar bollalegging-
ar. Einstaklingurinn laðar þá að
sér, heildin hrindir þeim frá sér.
Sögur þeirra gerast gjarna á
hótelum, baðströndum eða ein-
hvers staðar upp í sveit — aldrei
meðal áhrifamanna eða þar sem
unnið er að einhverju ákveðnu
máli, t. d. á stjórnarskrifstofum
eða á öðrum opinberum stöðum.
KUNNA BETUR VIÐ SIG
í RÓM EN PARÍS
Þjóðfélagslega séð heyra ungu
bandarísku rithöfundarnir til
tveggja hópa: Sumir eru auð-
mannasynir, flestir frá Suður-
ríkjunum, t. d. nokkrir frá austur
hluta Texas, en þaðan hafa engir
meiri háttar rithöfundar komið
áður. Þeir hafa stofnað til nýrra
„bóhemssamtaka" og kunna þess-
ir listamenn betur við sig undir
bláum himni Rómaborgar en í
skarkala og næturlífi Parísar. —
I hinum rithöfundahópnum eru
yfirleitt háskólaborgarar, sem
fást við bókmenntakennslu í
framhaldsskólum eða háskólum.
Aldrei hafa fleiri ung bandarísk
skáld, rithöfundar eða gagnrýn-
endur verið háskólamenn og má
því viðvíkjandi benda á nöfn eins
og Robie Macauley, Mary Mc
Carthy, Lionel Trilling, Allen
Tate, John Crowe Ransom,
Kenneth Burke, Cleanth Brooks,
Richard Blackmur, svo að nokk-
urra þeirra helztu sé getið. —
Eru miklar vonir bundnar við
allt þetta unga fólk, enda er það
brennandi af áhuga, viðlesið og
rnenntað. ’ .....
★ ★
AÐ LOKUM minijÍRt 'Cowley í
fyBtjrieÉndVi grein; srr.hi á hsta-
í BMdaríkjunum.
Framh. á bls. 12.
1 bréfum Richurds Wugners tit
Minnu Pluner birtist okkur við-
kvæmur, stórbrotinn persónuleiki
ÞAÐ virðist ótæmandi, sem hægt
er að skrifa um vissa menn og
málefni. Allri nýrri vitneskju til
j viðbótar, hverjum nýjum fróð-
! leiksneista er tekið tveim hönd-
um.
I Þýzki tónjöfurinn Richard
j Wagner (1813—1883) er einn
þeirra, sem þetta á við um. Heil
ógrynni hafa verið rituð um líf
og .verk þessa stórbrotna manns
J allt frá því fyrst er hann kemur
fram á sjónarsviðið, sem lítill
j drengur, fullur af næstum óeðli-
legri viðkvæmni og óþrjótandi
hugmyndaflugi einkennilega sam
j blönduðu þróttmikilli drengs-
j lund og bernskufjöri — til hins
leyndardómsfulla dauða hans,
i sem sjötugs öldungs suður í Fen-
^ eyjum.
TÓNLIST WAGNERS
Richard Wagner er núlifandi
kynslóð kunnur fyrst og fremst
sem höfundur ódauðlegra tón-
verka, sem þó eiga misjöfnum
vinsældum að fagna. „Wagner!
nei, má ég biðja um eitthvað létt-
ara“ — er ósjaldan viðkvæðið.
Hinn kyngimagnaði ástríðu-
þungi,, sem birtist í svo mörg-
um af tónsmíðum hans virðist
hlustandanum stundum um
megn — þannig, að honum finnst
Wagner árið 1841.
hann vera ofurliði borinn. Hins-
vegar eru aðrir, sem heillast af
tónlist Wagners, tilfinningaþrótti
hennar og humanisku gildi. Það
voru þessir eiginleikar Wagners-
tónlistar, sem umfram allt heill-
uðu og höfðu djúptæk áhrif á
franska viðkvæmnisskáldið
Baudelaire og önnur ljóðskáld
symbolistastefnunnar á sínum
tíma.
FJÖLHÆFUR SNILLINGUR
En snilligáfa Wagners kom við
ar fram en á sviði tónlistarinnar.
Hann var í senn tónskáld, hljóm-
sveitarstjóri, ljóðskáld, leikari
leikstjóri og heimspekingur, per-
sónulegur vinur Nietzche og
áhugasamur lesandi Schopen-
hauers og hafa kynni Wagners af
bölsýni þessara tveggja heim-
•spekinga vafalaust haft sín áhrif
á lifs- og listaviðhorf hans.
Wagner mun hinn eini stóri
óperuhöfundur fyrr og siðar, sem
samdi hvorttveggja, tónlist og
texta við óperur sínar þannig, að
hugsun bg efni, orð og tónar voru
sprottin úr sama jarðveginum, af
sömu rót í eina trausta og órjúf-
lega heild.
STÓRBROTINN
PERSÓNULEIKI
1 Og bak við hin mikilúðlegu
verk Wagners, skáldsins og tón-
snillingsins liggur súýrbrotinn
pérsóhuleiki,'; svo einkennilgga
margskiptur Pg fullur af andstæð
um að samtíðarmenn hans jafnt
sem eftirkomendur hafa staðið
uppi fullir efa og óvissu.
Talið er, að ein sannasta vitn-
eskjan, sem völ er á um persónu
Wagners og innra mann, séu
bréf hans til Minnu Planer, ást-
meyjar hans og síðar eiginkonu.
Þegar árið 1942 hafði verið gefið
út stórt safn af bréfum frá Minnu
til Wagners, hið fyrsta þeirra
með dagsetningunni 1842.
NÝTT BRÉFASAFN
Nú fyrir skömmu hefir verið
gefið út í fyrsta sinni annað og
stærra bréfasafn, ekki minna en
700 bls., sem kostað hefir margra
ára ötult starf og erfiði að safna
saman. Hin elztu þeirra eru allt
frá þvi, er fundum Wagners og
Minnu bar fyrst saman árið 1833.
Wagner var þá aðeins 21 árs að
aldri, lítt þekktur bæði sem tón-
skáld og hljómsveitarstjóri.
Hann var staddur í borginni
Lauchstádt á leiðinni til Leipzig
og þurfti á gistingu til einnar
nætur að halda. Vinur hans einn,
leikari, sem hann hafði kynnzt í
Wurzburg kom honum til aðstoð-
ar og lofaði að leiða hann undir
sama þak og „fallegasta og yndis
legasta stúlkan í Lauchstádt ætti
heima undir“: leikkonan unga
Minna Planer.
i 'mm
i ' \ . -I \\> *
; K J-i .*

*■* • i s **£*:. t _ z
Minna Planer.
ÁST VIÐ FYRSTU SÝN
Tilviljunin hagaði því svo til,
að þau hittust fyrir utan sjálfar
húsdýrnar. Hún var fögur og
blómstrandi, stolt og tigin í fasi
og hinn ungi og örlvndi Wagner
varð yfir sig ástfanginn við
fyrstu sýn. En Minna, sem var
umkringd af fjölda af áköf\im
aðdáendum var ekki eins fljót
til. Hún var f jórum árum eldri en
Wagner og átti sex ára gamla
lausaleiksdóttur. Hin bitra
reynsla hennar af brigðmælgi og
ótryggð í ástamálum hafði gert
hana reynda og nokkuð tor-
tryggna gagnvart bliðmálum og
ástahótum.
VARÐ LIMÐ AGENGT
Waener var í heilt ár og meira
en það á biðilsbuxunum án þess
að honum vrði nokkuð áeenpt.
— Eitt lonandi ástabréfið rak
annað — Minna var ekki rétt eins
dusleg við bréfaskriftirnar.
Hinn 10. maí 1835 skrifar
Wagner: „Segðu mér, engillinn
minn, finnst bér þetta fallepa
gert af þér? Árangurslaust hefi
ég, í örvæntingarkvöl og þorsta.
bpðið eftir nokkrum. línum frá
þér“. — Og 4. nóvember sama ár
.Minna, mín elskuleg, ég get ckki
lýst 'fyrir þér 'huearástandi minu.
Þú ert farin frá mér, hjarta mitt
er brpct.ið. Ég,ser-.hér eftir. ófær
um áð hugsa lenpur i símhtiþgi,
snökfandi óg grátandi eins og
barn“.
EÍRÐARLAUS OG
ÁSTRÍÐUFULL ÁST
t Hin eirðarlausa og ástríðufullæ
ásta Wagners til Minnu birtist
greinilega í harmagrát Tristans i
óperu hans „Tristan og Isolde“,
einu hinu persónulegasta og til-
finningaríkasta verki hans. Hanir
vildi fá Minnu til að yfirgefa
leiksviðið og ganga honum óskipt
á hönd í heilögu hjónabandi
Hann dáði hana ogMilbað í ofsa-
kenndri tilfinningavimu og
tregða Minnu varð aðeins til þes^-
; að æsa ástíðu hans. Hinn 9. nóv.
skrifar hann enn:
I „Minna, Minna! Þetta er sjötta-
bréfið, sem ég skrifa þér á með—
an ég bíð árangurslaust eftir þv£
öðru frá þér“. 9
| Lesandi þessara bréfa verður
oft fyrir djúpum áhrifum af geðs.
hræringu þeirri og tilfinninga-
| hita, sem þar kemur fram. Stund-
um verður honum líka á að brosa.
I bréfi frá 21. maí segir Wagner:
„.... Ef aðeins þú gætir skilið
tilfinningar þær, sem ég er að
reyna að láta í ljós! Þú ættir að
sjá, hvernig tárin hrynja mér af
hvörmum og allt mitt þrek er
bugað af sársauka og kvöl! ....
Grætur þú aldrei? Ert þú aldreL
döpur, Minna?
I
. LOKSINS!
En loks kom að hinum mikla
degi. Hinn 24. nóv. 1836 voru
Wagner og Minna gefin saman í
j hjónaband. Hvort sem um af-
brýði eða aðrar ástæður var að
| ræða, er vitað, að á undan voru
gengnar stöðugar rifrildissenn-
ur, sem héldu áfram að endur-
taka sig og færast í vöxt öll þau
I 30 ár, sem þau voru gift, allt þar
! til Minna dó í janúar 1866. Sam-
band hennar við Wagner var
ætíð með nokkuð einkennilegum
hætti og nokkur bréf frá henni,
sem varðveitzt hafa bera vott um
sérstæða og hverfula skapgerð.
Dóttir Minnu, sem aldrei yfir-
gaf hana segir í bréfi einu til
Mrs. Burrel, enskrar hefðarkonu,
sem mestan þátt hefir átt í að"
safna saman persónulegum sendi
bréfum Wagners og bjarga þeim
frá glötun:
„Ást Minnu til Wagners vakn-
aði smátt og smátt, en hin al-
Framh. á bls. 10.
Green.
GRAHAM GREENE var fyrir
nokkru spurður frétta um ný
verk, sem hann hefði á prjón-
unum og i því sambandi um við-
horf hans til
skáldsagna- og
leiklistar.
Greene vildi,
sem fæst segja
um hrð nýja
leikrit, sem
hann hefir í
smíðum, hins-
vegar sagði
hann um hina
næstu skáld-
sögu sína:
— Hún mun ekki fjalla fyrst
og fremst um trúarleg — kaþólsk
vandamál. Ég hefi hallað mér að
algerlega nýrri gerð sögupersóna
sprottnum úr allt öðrum jarðvegi ■
en í fyrri skóldsögum mínum.
i Aðspurður, hvaða eiginleika
hann teldi nauðsynlegastan góðri
^ og vel heppnaðri skáldsögu svar-
aði hann:
| —- Það er áreiðanlegt, að rit-
snilldin ein saman nægir ekki til
að tryggja góðan órangur. Það~
þarf fyrs.t eg fremst vo’duga og_
t&ðandji tilfinningu til að skapa
hcilsteypt verk.