Morgunblaðið - 19.12.1953, Qupperneq 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Laugardagur 19. des. 1953
99
Þegar „FjalSfoss66 var hleypt af siokkunum
KtöfS'U’n
^■ÉíðB9»
ff'ffGÐB
Húsaleisulögin taka ekki
til leigusamnings um jörð
Samningsaðiljar höfðu horfið frá skaðabóta-
kröfum og var endurgreiðslukrafa þegar af
þeirri ástæðu ekki tekin til greina
Meiri ræklun, slærri bú og fleiri
bændur er þuð, sem stefnu ber uð
í desember 1953.
TÍÐARFAR
ÁRIÐ, sem nú er að enda, hefur
verið einmuna gott. Veturinn frá
nýári fram í apríl var frosta-
lítill og jörð oft þýð og snjólítil.
í apríl var nokkru harðara, og
fór svo að mikið fóður þurfti þá
í sauðfé. Bændur, sem búa á góð-
um beitarjörðum, komst af með
óvenju lítið heyfóður þennan
vetur. Notaðist beit vel með
kjarnfóðurgjöf á slíkum stöðum
og fénaður vel framgenginn í
vor. Vorið var þurrviðrasamt
fram í júní, og tíð hentug meðan
á sauðburði stóð, svo lambadauði
var nálega enginn.
Nú orðið nota flestir bændur
lambablóðsóttar-bóluefni til að
bólusetja ærnar fyrir burð, til
varnar lambadauða af völdum
lambablóðsóttar, sem oft gerði
stórtjón, einkum þar sem féð
hefur lítið landrými.
Grasspretta var með ágætum
í júní. Byrjaði sláttur sums stað-
ar úr Jónsmessu, en óþurrkar í
lok mánaðarins hindruðu, að
sláttur byrjaði almennt fyrr en
í lok júní og byrjun júlí. Sökum
hinnar öru grassprettu spruttu
því tún svo fljótt, að taða var um
of sprottin og reynist nú lakara
fóður en vera ber.
BÆNDUR KAUPA MIKIÐ
AF TILBÚNUM ÁBURÐI
Almennt nota bændur nú mjög
mikið af tilbúnum áburði á tún
sín, enda hefur eftirtekja af tún-
um vaxið í því hlutfalli, sem
þekking og reynsla sýnir, að
bezt hentar með kaup áburðar-
efna. Reynslan hefur sýnt, að það
er óhentugt að nota köfnunar-
efnisáburð of einhliða og mikil
þörf fyrir kalí og fosfórsýru
áburð með, þótt nokkuð sé mis-
jafn eftir jarðvegi, og hvernig
jörðin hefur verið ræktuð áður.
Eftir reynslu margra athugulla
bænda, er fosfórþörf túnanna
ekki fullnægt í mörgum tilfellum,
er orsakar það að uppskeran full-
nýtist ekki.
Áburðarkaup bænda eru orðin
það stór liður í rekstrarkostnaði
túnanna, að bændum er hin
mesta nauðsyn á að notfæra sér
þekkingu fræðimanna i búvís-
indum og reynslu þeirra bænda,
er beztum og hagkvæmustum
árangri hafa náð.
MIKLAF,
RÆKTUNARFRAMKVÆMDIR
Á meiri hluta jarða eru gömlu
túnin að verða véltæk með al-
gengum heyvinnuvélum. Nýrækt
arframkvæmdir og áhugi fyrir
þeim, er í örum vexti. Hafa fé-
lagssamtökin innan búnaðarsam-
b; ndanna, gert þar stórkostlegt
átak, hér sem víðar, þörfin fyrir
að allur heyfengur sé fenginn á
ræktuðu og sléttu véltæku landi,
Fréttabréf úr Húiriaþirtgi
er svo aðkallandi að það er ennþá
fyrsta mál bænda við rekstrar-
afkomu búanna. Bændur geta
eigi keppt við aðra atvinnuvegi,
með launagreiðslur til verka-
fólks, enda er það nú nálega
ófáanlegt. — Verða þeir því að
auka afköst sín með véltækni nú-
tímans.
Framræsla ræktunarlanda hef-
ur orðið mikil síðastliðin 5 ár
síðan að búnaðarsambandið fékk
sínar stórvirku skurðgröfur. Eru
nú í öllum sveitum mikið af fram
'ræstum mýrum, sem bíða þess,
að verða blómleg ræktunarlönd,
þegar fjármagn og fleiri vinn-
andi hendur nema nýtt land.
i
BYGGINGAR-
FRAMKVÆMDIR
| Síðan styrjöldinni lauk, hafa
orðið ótrúleg átök við bygging-
arframkvæmdir, miðað við efna-
hag bænda, þörfin fyrir ný íbúð-
arhús, gripahús og heyhlöður,
var líka svo aðkallandi, að marg-
ar jarðir hefðu eigi orðið byggð
ból, hefði eigi úr rætzt. Fyrir-
greiðsla sú, sem bændur hafa
fengið með lánum úr Ræktunar-
sjóði og Byggingarsjóði Búnaðar-
■ bankans hefur orðið sú lyftistöng,
er gerði þær framkvæmdir hugs-
anlegar.
Mjög mikill áhugi er fyrir auk-
inni votheysverkun og hefur
búnaðarsamband sýslunnar beitt
sér einkum fyrir þeim umbótum.
Síðastliðið sumar og áður hefur
það leigt bændum mjög hentug
s'teypumót úr stáli, fyrir hring-
laga votheystóftir, 3,2 metra í
þvermál, sem oftast eru hafðar i
5—6 m á dýpt. Mótin eru 1 metri •
á dýpt, og fljótlegt að setja þáu
upp, og færa til. Eru þetta bæði
fallegar byggingar og heritugar,
sem þurfa að vera ein eða fleiri
á hverjum bæ. Vanur steypumað-
ur með hrærivél fylgir mótunum.
Einnig hefur búnaðarsamband-
ið staðið fyrir kaupum á fleka-
mótum til stærri bygginga, sem
eru leigð til afnota. Er þetta
mörgum hagkvæmara sökum hins
mikla kostnaðar, sem liggur í
mótatimbri. Vinnuflokkur hefur
starfað að byggingum með þess-
um mótum.
Formaður búnaðarsambands
A-Hún., Hafsteinn Pétursson á
Gunnsteinsstöðum, er um langt
skeið hefur haft forustu búnað-
arsamtakanna, hefur unnið okkur
Húnvetningum mikið brautryðj-
endastarf á sviði ræktunar og
byggingarframkvæmda í sýsl-
unni.
BÚIN ÞURFA AÐ STÆKKA
Sökum mikilla fastaskulda, er
hvíla á framkvæmdum í sveit-
um, og nauðsynlegum vélakaup-
um, fer mikil útborgun af rekstr-
arafkomu búanna til greiðslu
vaxta og afborgana lána. Til að
þessar greiðslur verði ekki ýms-
um bændum að fótakefli þurfa
búin að stækka, og verða tekju-
meiri. Óhagstætt árferði frá 1949
til 1952 skertu mjög hag bænda,
sökum illrar veðráttu og eigi sízt
fyrir hið mikla tjón af kali á
nytjalöndum. — Því hafa ýmsir
safnað of miklum landsskuldum
þessi ár. Á þessu góða ári hefur
aftur greiðst nokkuð úr. Mun nú
vera veruleg fjölgun sauðfjár. —
Kýr og hross minna. — Viða er
sauðféð orðið svipað að tölu og
var áður en mæðiveikin eyði-
lagði stofninn. Fjárskipti fóru
hér fram 1943, og reynist féð
heilsugott og arðsamt.
Vegna ráðstafana, sern gerðar
voru við fjárskiptin, voru settar
varnargirðingar milli heimahaga
og afréttarlanda sýslunnar. Siðan
fénu fjölgaði aftur hefur komið
í Ijós að afurðir sauðfjár verða
rýrari, sökum þess að hinar góðu
afréttir Húnvetninga eru lokað-
ar því til sumarbeitar. Er nú
þegar orðið aðkallandi, að breyta
til um aðalvarnarlínur, er hindra
samgang sauðfjárins, milli byggð
arlaga, og opna afréttir Húnvetn-
inga til sumarbeitar. Er þegar
farið að vinna að þessu í sam-
ráði við sauðfjársjúkdómanefnd.
í haust var slátrað á Blöndu-
ósi hátt á 18. þúsund fjár. Meðal-
vigt dilkakroppa var 14.2 kg.
RAFMAGNSÞÖRF SVEITANNA
ER AÐKALLANDI
Fundur um raforkumál hér-
aðsins var haidinn að Blönduósi
7 f. m. Mættir voru oddvitar sýsl-
unnar, auk margra áhugamanna.
Þá mættu einnig raforkumála-
stjóri, Jakob Gíslason, og þing-
maðurinn Jón Pálmason. Mikill
og almennur áhugi er fyrir að fá
bætt úr rafmagnsþörf sveitanna
eftir föngum. Blönduóshreppur,
kaupfélagið og sýslusjóður höfðu
fyrir mörgum árum komið upp
orkuveri í Laxá hjá Sauðanesi,
en sú raforka fullnægði eigi
kauptúninu, er stundir liðu. Varð
þá að samningum að raforkumála
stjórn ríkisins tók við orkuver-
inu, eignum þess og skuldum. —
Fóru því næst fram ýmsar breyt-
ingar og stækkun stöðvarinnar,
svo að nú framleiðir hún 500 kw.
Er nú fyrirhugað að leggja línu
til Höfðakauptúns og þeirra býla
er í náiægð hennar verða, auk
Htils háttar dreifingar til ann-
arra staða. Taldi raforkumála-
stjóri að á næstu 10 árum væri
eigi samkvæmt áætlun gert ráð
fyrir að fleiri en 55 býli fengju
MEÐ samningi dagsettum 12.
Mynd þessi er tekin eftir að „Fjallfossi“ var hleypt af stokkunum. Á henni eru, talið frá vinstri: apríl 1945 tóku þeir Steingrímur
Niels Munck, forstjóri B&W, Sigurður Nordal, sendiherra, Jón Guðbrantísson, forstjóri Eimskips í Benediktsson garðyrkjumaður og
Kaupmannaliöfn, frú Áslaug Benediktsson, er gaf skipinu nafn, Hallgrímur Benediktsson, formað- Þórir Benediktsson búfræðingur
ur stjórnar E. í. og J. M. Rarfoed, forstjóri B&W. I á leigu til 9 ára jörðina Hlið á
| Álftanesi, eign hlutafélagsins
-----------------------------------------------------------------------------------—-— Orku h.f. í Reykjavík.
f
, GREIDDU 1000 KR. Á MÁNUÐI
I Jarðeign þessi er 59 þúsund
I fermetrar að flatarmáli og var
. leigufjárhæðin eftir hana ásamt
; öllum húsum og mannvirkjum
ákveðin kr. 12 þúsund á ári.
Sextán mánuðum síðar ákváðu
aðiljar að slíta samningnum og
höfðu leigutakarnir þá greitt af
henni 16 þúsund krónur.
Nú hófu leigutakarnir mál-
sókn gegn Orku og kröfðust end-
urgreiðslu á leigu. Rökstuddu
þeir þá kröfu sína á því, að leiga
sú, er þeir greiddu hefði verið
óhæfilega há og að þeir ættu sam
kvæmt húsaleigulögum og okur-
lögum, rétt til endurgreiðslu of-
greiddrar leigu. Kváðust þeir
hafa orðið að ganga að þessum
samningskjörum vegna húsnæð-
isskorts, og auk þess hafi þeir
talið að kjörin væru betri en
síðar reyndist.
HÆFILEGT AFGJALD
TALIÐ LÆGRA
Þeir leigutakarnir létu nú
fara fram mat á jörðinni til á-
kvörðunar hæfilegu afgjaldi og
var hæfilegt afgjald metið um 4
þúsund krónur á ári, þar af
leiga eftir íbúðarhúsið krónur
3400,00. Samkvæmt þessu kröfð-
ust þeir endurgreiðslu á of-
greiddri leigu að upphæð kr.
10,630.00.
Orka h.f., eigandi jarðarinnar
neitaði að endurgreiða þessa f jár-
hæð og rökstuddi það með því
að ákvæði húsaleigulaga tækju
ekki til þessa leigusamnings, þar
sem að hann væri fyrst og fremst
um jarðnæði en ekki húsnæði.
Ekki gætu ákvæði okurlaga held-
ur átt við þennan samning, því
að þeir Steingrímur Benediktssop
og Þórir Benediktsson' hefðu
sjálfir falazt eftir að gera samn-
inginn og Orku h.f. hefði með
öllu verið ókunnugt um að þeir
væru í húsnæðisvandræðum. •—
Leigugjaldið hafi verið miðað
við gæði jarðarinnar ásamt af-
notum af húsunum.
LEIGA EFTIR JARÐARAFNOT
OG HÚSNÆÐI EKKI SKILIÐ
SUNDUR
Þegar undirréttur tók þessi mál j
til athugunar var álit hans eftir-
farandi:
— f samningnum var þeim
Steingrími og Þóri heimilað að
nota jörðina á hvern þann hátt
þeirra því alls ekki íil álita.
Þá hafa stefnendur á engan
hátt sýnt fram á að misneytingu
hafi verið beitt við samingsgerð-
ina og verður ákvæðum okurlaga
því ekki beitt hér. Samkvæmt
þessu var Orka h.f. algerlega
sýknuð.
HÖFÐU HORFIÐ FRÁ
SKAÐABÓTAKRÖFUM
Hæstiréttur staðfesti sýknu-
dóminn en á nokkuð annarri
forsendu. Taldi hann athug-
un á leigusamningi óþarfan,
þar sem við uppsögn leigu-
samningsins gerðu samingsað-
iljar skriflegt samkomulag,
þar sem þeir hurfu frá skaða-
bótakröfum, er þeir teldu sig
eiga hvor á hendur öðrum og
gerðu þeir Steingrímur og
Þórir þá engan fyrirvara um
endurgreiðslukröfu.
Tilvísun og athugun undirrétt-
ar á húsaleigulögum um það, að
þau gildi ekki við jarðarleigu,
var því óþörf. En það atriði
hefur hvort sem er nokkuð misst
gildi sitt við það, að húsleigulög
hafa verið afnumin.
er þeir óskuðu til garðræktar,
túnræktar eða hænsnaræktar.
Framh. á bls. 8.
t
Af samningsákvæðum verðurj
ekki annað ráðið en að þeir
Steingrímur og Þórir hafi við (
samningsgerðina haft í hyggju
alJmikil afnot af landi jarðar-
innar, enda virðist atvinna
þeirra benda til þess.
Síðan kemst undirréttur að
þeirri niðurstöðu að ekki
verði skilið í sundur leigu-
gjaldið eftir jarðarafnotin og
húsnæðið. En húsaleigulögin
náðu ekki til lcigusamninga
um jarðir og koma ákvæði
Ht'
tökum herskálabúa"
EFTIRFARANDI áskoranir voru
einróma samþykktar á fram-
haldsstofnfundi „Samtaka her-
skálabúa“, er haldinn var 6. des.
1953 í Kamp Knox:
„Samtök herskálabúa“ gerir
kröfu til bæjarstjórnar Reykja-
vikur, að hún hefji nú þegar
undirbúning að byggingu fjöl-
býlishúsa fyrir það fólk, er nú
býr í hermannaskálum.
Samtökin leggja áherzlu á það,
að undirbúningi sé hraðað og
verklegar framkvæmdir hefjist
þegar með vorinu.
Samtökin skora á bæjarstjórn-
ina að leggja fyrir bygginga- og
skipulagsnefnd, að staðsetja slík-
ar byggingar innanbæjar“.
„Fundur „Samtaka herskála-
búa“ haldinn 6. des. 1953, for-
dæmir byggingar bráðabirgða-
húsnæðis og telur slíkar fram-
kvæmdir sóun á vepðmætum og
enga frambúðar lausn húsnæðis-
málanna“.
„Fundur „Samtaka herskála-
búa“ haldinn 6. des. 1953, óskar
skýrra upplýsinga um það, hver
sé hinn raunverulegi eigandi að
ytri gerð (þ.e. þaka og gólfa)
þeirra herskála í bæjarlandi
Reykjavíkur, þar sem íbúarnir
teljast eigendur innréttingarinn-
ar. Og, í öðru lagi: Á hverju for-
kaupsréttur bæjarsjóðs Reykja-
vikur til braggainnréttinganna
byggist“.
„Fundur „Samtaka herskála-
búa“ haldinn 6. des. 1953 skorar
á hæstvirt Alþingi að láta nú
þegar lög um útrýmingu heilsu-
spillandi húsnæðis í kaupstöðum
og kauptúnum taka gildi“.