Morgunblaðið - 13.01.1954, Qupperneq 7

Miðvikudagur 13. ;an. Iðö4
MORGVNBLAÐIÐ
7
Hraunið sem Elliðaár renna
um er um 5300 ára gamalt
Ný aðferð við aldursákvörðun
fornleifa og jarðlaga
VESTUR í Bandarikjum hefur tekizt að finna aðferð við aldur-
mælingar á lífrænum efnum, sem finnast í jarðvegi. — Vísinda-
menn telja að með þessu hafi mjög merkum áfanga verið náð í
sambandi við jarðsöguna, en mælingar þessar byggjast á geisla-
verkunum í kolefninu. Vafalítið er, að íslenzkir vísindamenn, sem
vinna að rannsókn á jarðsögu íslands muni senda stofnunirni
efni til rannsóknar.
í gær sneri Mbl. sér til Trausta
Einarssonar prófessors og spurði
hann um þessar aldurmælingar.
Komst hann þá m. a. svo að
orði:
GEISLAVIRKT
KOLEFNI
í öllu kolefni er vottur af sér-
stöku afbrigði, sem er geislavirkt
kolefni. Það hefir þá náttúru að
eyðast smám saman. í kolsýru
andrúmsloftsins er ákveðið hlut-
fall milli magns beggja kolefnis-
gerðanna, en þegar jurtirnar
vinna kolsýruna, taka þær hlut-
fallslega meira af geislavirka-
afbrigðinu en hinu. Þannig verða
jurtir og dýr hlutfallslega auðug
af geislavirku kolefni.
EYÐIST EKKI FYRR
EN EFTIR 30—40 ÞÍIS. ÁR
Þegar lífveran deyr, en geym-
3st án þess að leysast upp, tekur
geislavirka kolefnið að eyðast,
en ekki fyrr en eftir svo sem
30—40 þúsund ár, er hlutfall
kolefnisgerðanna orðið eins og
í andrúmsloftinu. Af því hve
eyðingin er langt komin, má
finna mjög nákvæmlega aldur
lífrænna leyfa, sé hann ekki
hærri en um 30 þúsund ár.
MÓR, BEIN EÐA TRÉ
Við þessa aðferð til aldurmæl-
íngar með geislavirku kolefni,
má nota gamlan við, mó eða
bein. Segjum sem svo, að hval-
foein finnist í jörðu, þá er hægt
að ákveða hve nær sé hvalur
lifði. Hvalbein hafa oft fundizt
í háum marbökkum hér á landi.
Sama gildir um gamla trjábúta,
sem iðulega koma upp, þegar
verið er að grafa fyrir húsum
eða við jarðrask. Þá er hægt að
ákveða hve gamall búturinn er.
MIKLA ÞÝÐINGU
FYRIR OKKUR
Prófessor Trausti Einarsson
sagðist álíta, að þessar aldur-
mælingar muni hafa mikla þýð-
ingu fyrir rannsóknir hér á landi.
Hægt verður t. d. að rannsaka
með furðulegri nákvæmni hvern-
ig landið reis þegar ísöld leið
og létt var af landinu ísfarginu.
En með þessum mælingum
getum við sagt um og tímasett
ýmis atriði í þessari sögu, sem
nær yfir síðustu 15 þús. árin.
Það er mórinn, hið lífræna, og
hvers konar beinafundur í jarð-
lögum, sem við munum byggja
okkar rannsóknir á, sagði prófess
orinn. — Hér gat hann þess, að
útlendur jarðfræðingur, sem hér
var á ferð, hefði tekið smásýnis-
horn undan hrauni því, sem Ell-
iðaárnar renna um. Var það
neðst í árfarveginum. Móinn
sendi hann hinni bandarísku ald-
ursmælinga-stofnun. Hefur hún
nú skýrt frá því, að mórinn sé
5300 ára gamall. Að vísu er ald-
ursóvissa um 200 ár, en hún er
svo lítil. að það skiptir ekki máli.
— Af þessu eina dæmi, er það
nú vísindalega sannað, að hraun-
ið ofan á mólögunum hefur runn-
ið þarna í sjó fram fyrir um 5300
árum.
EKKI AÐ LIÐI VIÐ
ÍSLENDINGASÖGURNAR
Próf. Trausti Einarsson gat
þess í sambandi við hvalbeina-
fundinn, að ekki væri að vænta
þess að aldursmælingar þessar
gæti orðið að liði í sambardi
við beinafund sem snertir ís-
lendingasöguna, — þá er óví',sa
mælinganna hlutfallslega of mik-
il, sagði prófessorinn.
En hann vakti sérstaka at-
hygli á, að með þessum mæling-
um væri hægt að lýsa því hvað
hér hefði gerzt í jarðsögu ís-
lands í lok ísaldarinnar og nokkr
ar áraþúsundir þar á eftir.
DÖNSK
RANNSÓKNARSTÖÐ
Nú fyrir skömmu hafa Danir
komið sér upp slíkri rannsóknar-
stöð, en þeir standa sem kunnugt
er mjög framarlega á sviði atom-
rannsókna. Þar og víðar hafa
þessar aldursmælingar alveg sér-
staka þýðingu fyrir fornleifa-
fræðina.
Farið á gœðingum um
byggðir Borgarf jarðar
'Á S.L. sumri komu hingað nokkrir brezkir gestir á vegum Ferða-
skrifstofunnar til þess að kynnast íslenzka hestinum. Voru hinir
forezku gestir ánægðir með íslandsförina og töldu íslenzka hestinn
sérstaklega vel fallinn tii ferðaiaga. — í framhaldi af heimsókn
þessari hefur Ferðaskrifstofan ákveðið að efna til skipulagðra
hestaferðalaga á næsta sumri. Eru þessar ferðir bæði ætlaðar út-
lendingum og íslendingum. — Þátttöku verður að tilkynna fyrir
15. marz.
UM FAGRAR BYGGÐIR
BORGARFJARDAR
Forstjóri Ferðaskrifstofunnar
gat þess í viðtali við blaðamenn
í gær, að um fjölmargar fagrar
leiðir hefði verið að ræða þegar
skipuleggja átti hestaferðirnar.
Fýrir valinu varð ferð um feg-
urstu héruð Borgarfjarðar. Hefj-
ast ferðalögin * ýmist að Hreða-
vatni eða Kalmannstungu. Farið
verður á reiðskjótunum um ná-
grenni Hreðavatns um Þverár-
folíð, að Varmalandi, að Reyk-
holti, í Surtshelli og þeir sem
vilja geta gengið á Eiríksjökuí.
40—45 REIÐSKJÓTAR
Þar sem tryggja verður 40—45
reiðskjótar, og mun Gunnar
Bjarnason verða hafður með í
ráðum við val þeirra, : tryggja
verður húsnaeði o. fl. ver.ða þátt-
tökutilkyijningar að hafa borízt
fyrir 15. marz. Þá liggja fyrir
pantanir erlendis frá, en ferðir
þessar hafa verið sérstaklega
Framh á bls. 8.
MERK GREIN UM fSLENZK
RANNSÓKNAREFNI
í HINU norræna verkfræðinga-
tímariti Iva birtist nýlega grein
eftir Ásgeir Þorsteinsson verk-
fræðing er hann nefnir „íslenzk
rannsóknarefni".
Ásgeir hefir sem kunnugt er
verið meðlimur hins íslenzka
Rannsóknarráðs allt frá því að
þessi nefnd tók til starfa árið
1939, og er nú formaður þess.
Enda hef'r hann allra manna
gleggst yfirlit yfir hin verkfræði-
legu viðfangsefni sem snerta ís-
lenzka atvinnuvegi, sakir fjöl-
þættrar menntunar sinnar, og
kunnleika á þessum efnum.
í upphafi greinar sinnar skýrir
hann frá í stuttu máli hvaða
rannsóknir hafa verið gerðar hér
á hinu tæknilega sviði allt frá
því að fyrsti efnaverkfræðingur
þjóðarinnar Ásgeir Torfason, hóf
hér efnarannsóknir í sérstakri
rannsóknastofu er var komið á
fót í sambandi við Búnaðarfélag
íslands.
Efnarannsóknastofa Ásgeirs
var stofnuð árið 1906., Varð hún
eins konar fyrirrennari Atvinnu-
deildar Háskólans er var stofnuð
með sérstökum lögum árið 1935
til að stuðla að áframhaldandi
rannsóknum er snerta íslenzka
atvinnuvegi. Samhliða Atvinnu-
deildinni var stofnað til sérstakr-
ar rannsóknarstofu í sambandi
við Fiskifélag íslands en sér-
stakri tilraunastarfsemi og rann
sóknum var haldið uppi fyrir
einstakar greinar landbúnaðar-
ins.
Síðar kom raforkumálaskrif-
stofan til sögunnar er hefur með
höndum ýmiskonar rannsóknir á
vatnsafli og jarðhita, en til þess
að stuðla að því að allar þessar
rannsóknir yrðu samræmdar var
rannsóknarráð ríkisins stofnað
árið 1939, til að hafa yfirstjórn
rannsóknarstarfsemi í landinu, á
vegum hins opinbera, svo og vera
til ráðuneytis fyrir ríkisstjórnina.
RANNSÓKNIR
Á ÍSL. ELDSNEYTI
Fyrsta rannsóknarefni rann-
sóknarráðsins var að athuga
hvaða möguleikar væru á að afla
innlends eldsneytis, þar eð óvíst
var að hve miklu leyti mætti
takast að afla erlends eldsneytis
í síðustu styrjöld. Fjölluðu þess-
ar rannsóknir bæði um brúnkol
og mó. Niðurstaða mórannsókn-
anna varð sú að hitagildi mósins
er reiknað 3500 hitaeiningar þar
sem hann er beztur en þar sem
eldfjallaösku gætir mikils í jarð-
veginum er hitagildið aðeins
2500.
Islenzki mórinn hefur reynzt
svo lélegur að ekki hefur verið
efnt til móvinnslu í stórum stíl.
IIITAVEITAN JAFNGILDIR
NÚ NOTAGILDI 45—50 ÞÚS.
KOLATONNA
Næsti kafli í grein Á. Þ. fjall-
ar um jarðhitann þar sem hann
lýsir í stuttu máli hve jarðhita-
rannsóknunum hefur miðað
áfram á síðustu árum, einkum í
sambandi við rannsóknarboranir
er gerðar hafa verið að tilhlutan
Hitaveitu Reykjavíkur og Jarð-
borana ríkisins. Byrjað var á jarð
hitarannsóknum til undirbúnings
Hitaveitunni árið 1930, en nú hef
ur þetta bæjarfyrirtæki hitavatn
sem jafnast á við 45—50 þúsund
kolatonn á ári.
Greinarhöfundur segir að jarð-
hiti sé kunnugur hér á landi á
230 stöðum þ. e. av s. í öllum
landshlutum íiema á Austfjörð-
um, eh ails eru héitar úppsprett-
ur; 6—700 talsins. Gufuhverir séu
alls á 12 'arðhitasvæðum á suð-
vesturlandi, á hálendinu og í
Þingeyjarsýslum.
eflir Ásgeir Þorsieinsson, verkfræðing
FRÁ HEITUM UPPSPRETTUM
LANDSINS RENNA NÚ 1500
LÍTRAR Á SEKÚNDU
Áætlað er að vatnsmagn þess-
ara uppspretta sé samtals um það
bil 1500 lítrar á sekúndu með
meðalbita 75 celsíus gráðum. Svo
hitagildið muni vera um það
bil 400 milljónir kílógramkalórí-
ur á klukkustund, en talið er að
hitagildi gufuhveranna muni
vera samtals 2500 milljónir kíló-
gramkalóríur á klukkustund. En
gufuframleiðslan mun vera um 1
þúsund tonn á klukkustund. Hita
gildi hvera og lauga munu því
vera samtals um 3000 milljónir
kílógramkalóríur á klukkustund
og umreiknað í kolagildi verður
það um það bil 3.5 milljónir
tonna á ári. Mesti gufuhver lands
ins er Deildartunguhver er gefur
frá sér um 200 lítra á sekúndu af
100 gráðu heitu vatni. Þurrefna-
innihald hins heita vatns er mjög
mismunandi frá' 80—6000 milli-
grömm á lítra. Vatnið er fátækt
af kalki eins og allt vatn í land-
inu. Kísilsýruinnihald þess er frá
24—480 milligröm á lítra en kísil-
sýrurikasta heita uppspretta
landsins er Geysir í Haukadal.
Natríumkloridmagn hinna heitu
uppspretta er frá 12—6000 milli-
grömm á lítra. Að sjálfsögðu mest
í þeim uppsprettum sem eru með
ströndum fram.
175 BORHOLUR
HITAVEITU REYKJAVÍKUR
34 ÞÚS. METRAR AÐ LENGD
í hitaveituvatni Reykjavíkur
er þurrefnainnihaldið innan við
100 milligram í lítra. Árið 1947
voru borholur hitaveitu Reykja-
víkur 175 að tölu er voru samtals
34 þúsund metrar á lengd. En
uppsprettuvatn þeirra nokkuð
yfir 620 lítrar á sekúndu, að
meðaltali 87 gráðu heitt.
Síðan kemur kafli um fossafl
landsins. Ekki er enn skorið úr
um það hvort hægt sé að nota
jarðhitann sem orkugjafa, eins og
komið er geta menn ekki gert sér
grein fyrir, hvort gufuhverir
landsins séu svo varanlegir að
hægt sé að treysta þeirri orku cr
stundir líða.
VATNSORKA LANDSINS
6 MILLJ. IIESTAFLA
Eins og kunnugt er er loftslag-
ið hér rakt eyjaloftslag, en úr-
komumagnið nokkuð mismun-
andi eftir landshlutum. Mest á
suðurströndinni, þar sem hún
némur rúmum tveim metrum á
ári, en minnst á Norðurlandi þar
sem úrfellið er 400—600 milli-
metrar á ári. Vatnsmesta áin er
Þjórsá með um 400 ts á sekúndu
og er talið að verði hún virkjuð
til fulls og safnað að henni vatni
svo sem unnt er, geti þaðan feng-
izt 2 milijónir hestafla.
Næsta vatnsfallið að orku er
talið vera Jökulsá á Fjöllum er
getur framleitt 900 þúsund hest-
öfl, en Sogið fullvirkjað getur
framleitt um 100 þúsund hestöfl.
Auk þess hafa verið gerðar á-
ætlanir um orku og virkjunar-
möguleika eftirfarandi fallvatna:
Hvítár, Vatnsdalsár og Blöndu,
Laxár úr Mývatni, Jökulsár á
Brú og Lagarfljóts.
Gizkað hefur verið á að hægt
muni vera að virkja íslenzk fall-
vötn svo að úr þeim fáist 6 millj.
hestafla. Þetta samsvarar því, að
með núverapdi fólksfjölda í
landinu geti fengizt 250 búsund
kílóvattstunda til rafmagns á
hvert marmsbarn í landinu. En
núverandi orkuvinnsla úr fall-
vötnum er um 1500 kílóvattstund-
ir á mann. Það er því augljóst að
ekki þarf að kvíða því að þjóð-
ina skorti möguleika til að afla
sér raforku.
SEMENTSGERÐIN
FYRIRHUGUÐ ÚR KALK-
SANDI FRÁ SJÁVARBOTNI
Þá talar greinarhöfundur um
nothæf jarðefni í landi voru,
sem mjög eru af skornum
skammti, en þó er sVo komið,
sem kunnugt er, að gerðar hafa
verið ráðstafanir til að notfæra
sér kalk, sem fyrir hendi er, til
sementsgerðar. Vegna þess að
svo vel vildi til að hentugur kísil-
steinn hefur fundizt í Hvalfirði,
var horfið að því ráði að freista
þess að flytja á Akranes kalk-
sand til sementsgerðar utan af
Sviði, er gaf góða raun í fyrra-
vor, svo þar verður reist sements-
verksmiðja með 75 þúsund tonna
árlegum afköstum. En vikur og
gosull höfum við í framtíðinni til
einangrunar.
í 80 HRAÐFRYSTIHÚSUM
HÆGT AÐ FLAKA OG FRYSTA
UM 1000 TONN Á SÓLAR-
HRING
Að lokum minnist greinarhöf-
undur á fiskiðnaðinn og fiski-
rannsóknirnar, sem reknar hafa
verið síðustu árin í samvinnu við
nágrannaþjóðir okkar, Norðmenn
og Dani. Þar segir m.a. að afköst
síldarverksmiðjanna séu nú 10
þúsund tonn á sólarhring og hafa
sildarverksmiðjur ríkisins 40%
af þeim afköstum. Mikið hefur
verið að því unnið á undanförn-
um árurn að rannsaka fjörefna-
innihald þorskalýsis og fá sann-
virði fyrir lýsi eftir fjörefnainni-
haldi þess.
Aðrar lýsistegundir hafa einnig
verið rannsakaðar og hefur
það komið í ljós, m. a. að ufsa-
lýsi er verðmætara en menn áður
gerðu sér grein fyrir.
Aiis eru hraðfrystihús í land-
inu um 80 að tölu er geta samtals
flakað og fryst um 1000 tonn af
fiski á sólarhring.
Kvittim
Á ÞRETTÁNDANUM sendi
kommúnistablaðið mér fyrsta
siðferðisvottorðið fyrir árið
1954. Er ekki nema sjálfsagt að
kvitta fyrir. —
„Pipar og kjarabarátta“ hét
greinin, en var þó furðu bragð-
laus moðsuða á Moskvu-línunni,
þrungin ótta um að meira mundi
tekið mark á mínum orðum í
hógværum fréttum og frásögnum
af starfsháttum og aðbúð á Kefla
víkurflugveili, en hinu taum-
lausa hatursrausi kommúnist-
anna. Grein þessi var illa og
leiðinlega skrifuð og hittir hvergi
í mark. Flokksbræður höfundar
skammast sín fyrir hana og allar
rangfærslur og beinar fjarstæð-
ur sem þar er haldið fram.
Það er von að höfundur sé
reiður, og honum er ekki of
gott að svala sér á mér persónu-
lega, því oft hefur nú þotið í
þeim skjá fyrr. Svo er mál með
vexti, að greinarhöfundur, sem
kallar sig „íslending á Keflavik-
urflugvelli“ vann þar um tima,
sem sögusmetta kommúnista, ea
gætti þess ekki að sitja á strák
sínum og lenti því í smáþjófn-
aSi og öðrum knyttum og var
rekinn. Honum sárnar að von-
um að geta ekki látið Ameríkan-
ana greiða sér laun fyrir rógs-
iðju sína — en hann má sjálf-
um sér um kenna — því var hann
að lenda í höndum lögreglunn-
ar? —• Aðrir flokksbræður hans
komast betur af, því þeir gæta
sin betur.
Ég ætla að þetta-sé næg skýr-
ing til þess að þeir sem lesið
hafa greinina í kommúnistablað-
Framh. af bls. 8. ,