Morgunblaðið - 02.02.1954, Page 7
Þriðjudagur 2. febrúar 1954
MORGUNBLAÐIb
7
Háfiiiarsýninff
— „Æðikoiiurinn“
í lcikslok
eins og önnur leikrit Holbergs,
skopleg ög bráðskemmtileg ádeila
á mennina, bresti þeirra og lesti.
Hér er það einkum maðurinn,
sém finnst hann þurfa að vasast
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ minntist 200.
ártíðar Ludvigs Holbergs hinn
28. f. m. á virðulegan og velgleg-
an hátt, með því að efna að
kvöldi þess dags til hátíðarsýn-
ingar á „Æðikollinum" (Den
Stundeslöse), einn af ágætustu
leikritum þessa frábæra snillings.
Þegar Holberg tók að semja
leikrit sín, var dönsk leikritun,
í nútímaskilningi, óþekkt fyrir-
bæri. Fyrstu tvo áratugi átjándu
aldarinnar höfðu þvínær ein-
göngu verið sýnd í Kaupmánna-
höfn frönsk leikrit, leikin af
frönskum leikurum, er Friðrik
IV. kallaði til hirðarinnar í því
skyni. En árið 1722 stofnaði
franskur eftirleguleikari leikhús-
ið við Grænugötu í Kaupmanna-
höfn. Hóf það starfsemi sína 23.
september það ár, með sýningu
á léikritinu „L’Avare“, eftir
Möliére, í danskri þýðingu. Leik-
hús þetta starfaði í nokkur Úr við
mjög erfiðan fjárhag og varð
undanfari konunglega leik-
hússins í Kaupmannahöfn, ér tók
til starfa í desembermánuði 1748.
Nokkrum dögum eftir frum-
sýningu leikhússins við Grænu-
götu á „L’Avare“, var sýnt þar
leikritið „Den politiske Kande-
stöber“ eftir Holberg. Var það
fyrsta leikritið, frumsamið á
eftir Ludvig Holberg
Leikstjóri: Lárus Páisson
Magðelona (Emilía Jónasdóttir)
og Pétur Eiríksson (Róbert
Arnfinnsson).
döhsku, er sýnt var á dönsku
leiksviði. Skömmu síðar afhenti
Holberg leikhúsinu til sýningar
fjögur ný leikrit eftir sig, „Den
vægelsindede", „Jean de FranceV,
„Jepþe paa Bjerget“ og „Geert
Westphaler“, er öll voru sýnd þar
áður en árinu lauk. Á öndverðu
ári 1723, hafði hann, að því er
hann sjálfur segir, lokið við tíu
leikrit í viðbót. „Er engu líkara
en að þau hafi fallið af himnum
ofan i'ins og Dannebrog fórðum“,
segir einn af bókmenntafræð-
ingum Dana um þessi geisilegu
afköst, enda eru þau furðuleg
og líklegast einsdæmi. Á árun-
um 1722—27 semur Holberg ekki
færri en 2 leikrit. Varð þá hlé
á leikritum hans til ársins 1747.
Hefst hann þá aftur handa og
bætir nú við sex nýjum leikrit-
um.
Undir leikritum Holbergs
renna margar stoðir. Hann hafði
víða farið, kynnst mörgum menn-
ingarbjóðum og háttum þeirra
og sá því betur en flestir aðrir
það sem ábótavant var í siðum
og háttum manna í heimalandi
sínu. Og hann var glöggur mann-
þekkjari, er gagnrýndi sjálfan sig
engu síður en náungann og sá
brestina og hið broslega í fari
sjálfs sín. „Ég sé marga og mikla
galla á sjálfum mér, er væru
ágætis efni í skopleik“, segir
hann í formála fyrir „Gaman-
kvæðum“ sinum. Og um leikrit
sín segir hann: „Ég héf einnig í
þessum verkum beitt pénna mín-
um eins og „Philosophus“. — Það
er margt í aldarfari þeirra tíma,
sem honum féll illa, og hann sá
að besta ráðið til þess að bæta
mannfólkið, var að beita það háði
Og góðlátlegri kímni. •— Holberg
Sviðsmynd
hikaði heldur ekki við að sækja
fyrirmyndir að leikritum sínum
til annarra höfunda. Nærtækasta
dæmið um það er leikritið „Æði-
kollurinn", sem að allri byggingu
og uppistöðu líkist mjög „ímynd-1
unarveikinni" eftir Moliése. Er
óþarft að fjölyrða um það atriði,
svo auðsætt sem það er. En inn
viðirnir í þessum tveimur leik
ritum, manngerðirnar, sem þar |
koma fram, eru næsta ólíkar.
Holberg sækir fyrirmyndirnar að
persónum sínum í samtíð sína
og umhverfi, eins og hann sá þær
út um gluggann hjá sér í húsi
sínu við Kaupmangaragötu eða
kynntist þeímáfórnum vegi, enda
eru persónur hans oftast sannar
og bráðlifandi. Var það því eitt
sinn, er einn leikarinn náði ekki
fullum tökum á Vielgeschrei, að
Holberg kynnti fyrir hónum
gamlan ,rentuskrifara‘ og var þar
með vandi leikarans leystur.
Annarts lýsir Holberg í leikritum
sínum stéttum og típum fremur
en einstaklingum. Auk þess sem
nú hefur verið sagt, byggir Hol-
berg leikritun sína á hinni gömlu
leikerfð er hófst með grísku
skáldunum, einkum Aristofanes
og þróaðist áfram með rómversku
skáldunum svo sem Plautus og
Terents, sem Holberg minnist
sjálfur á, og hinni ítölsku „com-
media 'dell’ arte“ á sextándu öld.
Leikritin, er Holberg samdi á
árunum 1722—27, en meðal
sama hlutverki að mörgu leyti
góð skil. ,,Replik“ hennar er eins
og jafnan endranær frábærilega
góð og hún er létt og eðlileg í
hreyfingum, en hún líkist meira
Toinettu í „ímyndunarveiki"
Moliére’s en hinni kröftugu
og safamiklu Pernillu Holbergs.
Einnig virtist mér glettur hennar
og gáski ekki nægiléga eðlilég og
innlifuð til þess að vera fyllilega
sannfærandi.
Emilía Jónsdóttir fer með hlut-
verk Magðalónu, ráðskonu Æði-
kollsins. Þessi roskna kona er
orðin þreytt og mædd af ráðs-
konustarfinu Og á enga ósk heit-
ari en að henni auðnist að kom-
ast í hjónabandið, og eignast citt
eigið heimili. Hún er sveimhuga
og ástfýsin (erotisk), eins og
títt er um margar pípármeyjár,
einföld og auðtrúa. Emilía leikur
hlutvérkið prýðisvel, af næ'mum
skilningi og góðri kímni og
nærfærni. Hún virðist leggja
megináherslu á erotikina í fari
Magðalónu og má vel vera að
það sé rétt. Ékki kunni ég við
brúðarkjólinn með slæðuna, sem
hún kom í á móts við biðil sinn.
Fannst mér þar full-langt gengið.
Hefði að minni hyggju nægt að
hún skartaði þar í „sparikjóln-
um“ eins og frú Södring
gerði, er hún lék hlutverk þetta
undir stjórn Heibergs. En um
þetta er ekki eikkonuna að saka.
Rúrik Haraldsson leikur
hrekkjalóminn Krókaref, sem er
einn af höfuðpaurunum í sam-
særinu gegn Viélgeschrei. Fer
Rúrik ágætléga með hlutverk
þetta í hvaða ham sem hann
birtist, en þeir eru margir. Hygg
ég að leikur hans og skrifaranna
fjögra, sem þeir Guðmundor
Pálsson, Jón E. Halldórss., Helgi
Skúlason og Þorgrímur Einars-
son leika, komist einna næst hin-
■ um Holbergska stíl.
Elskendurna Leander og Le-
onóru, leika þau Ealdvin Hall-
dórsson og Bryndís Pétursdóttir.
Eru þetta veigalítil hlutverk er
gera aðallega kröfu til þess að
leikendurnir séu glæsilegir og
hæverskir. Þó er hlutverlc
Leanders nokkru veigameira.
Fara leikendurnir báðir vel me<?
þessi hlutverk.
Valur Gislason leikur Eirífc
Maðsson, bókhaldara og Róberfc
Arnfinnsson Pétur son hans. Er
leikur þeirra beggja mjög góður,
í hinum gamla „komediu“-stil
og gerfi þeirra ágætt. Gestnr
Pálsson leikur þarna tvö hlut-
verk, gamlan bónda og- Korfitz,
fÖðurbróðir Leanders og gerir bá<S
am hlutverkunum hin bestu skil
og Ævar Kvaran leikur rakara,
ágæta típu og skemmtilega.
Jón Aðils leikur Leonarð bróð-
ir Vielgeschreis, virðulegan fyr-
irmann í gerfi Holbergs. í leiks-
lok gengur hann fram á sviðiíl
og segir fram nokkur erindi, sem
eru ávarp höfundarins til áhorf-
enda.
Guðrún Stephensen leikur
Önnu eldabusku Vielgerschrei’»
og Klemens Jónsson tvö hlutverk,
skraddari hans og notarius. Eru
það allt lítil hlutverk.
Jakob Benediktsson hefur þýtfe
leikritið og leyst það vandasama
verk af hendi með miklum ágæt-
um.
Á undan sýningunni lék hljóm-
sveit Þjóðleikhússins undir stjóm.
dr. Urbancic þátt úr Sinfóníu 1
es-dúr eftir Mozart.
Leikhúsgestir tóku leiknum.
forkunnarvel og hylltu leikstjóra
og leikara með miklu lófataki og
kölluðu þá fram hvað eftir ann-
að.
Forseti vor og frú hans voru
viðstödd sýninguna.
Sigurður Grímsson.
! Magðelona og Pernilla (Herdís
' Þorvaldsdóttir).
þeirra er „Æðikollurinn", þykja
taka fram hinum síðari leikrit-
um hans. Þau eru sannari og þar
eru það öðru fremur hinar sterku
og lifandi mannlýsingar, er bera
skopið uppi. Og þar eð mann-
eðlið er alltaf samt við sig og
vankantarnir á mannfólkinu í
höfuðatriðunurn eru hinir sömu
þó að aldir renni, þá eru leikrit
Holbergs í fullu gildi enn í dag.
Efni leiksins „Æðikollurinn"
Vielgeschrei (Haraldur Björns-
son) og Eiríkur Maðsson (Valur
Gíslason).
í öllu. en kemúr engu í verk, sem
verður skáldinu að skotspæni.
í endurminningum sínum kvart
ar frú Heiberg undan því, að
persóriurnar i leikritum Holbergs
séu ekki leiknar í hinum rétta
Holbergska stil við Kgl. leik-
húsið, að „traditionin“ sé glötuð,
Og hún leggur áherzlu á að til
þess að gera leikritum Holbergs
fyllstu skil, verði að leika þau
eins og þau séu skrifuð. — I.árus
Pálsson, sem sett hefur „Æði-
kollinn“ á svið og annast leik-
stjórnina, virðist vera sammála
frú Heiberg í þessu efni. Er ber-
sýnilegt á allri leikstjórn hans,
að hann he'fur reynt að komast
sem næst Holberg og samtíð hans
í leikmáta og umhverfi og hefur
hann notið við það ágætrar að-
stoðar Lárusar Ingólfssonar, er
gert hefur leiktjöldin og teiknað
búningana. Hefur þeim nöfnun-i
um tekÍM að búa leiknum þann
.s .ip og ssapa það andrúmsloft á
sviðinu, cr ég hygg að fari mjög
nærri þvi rtita.
ViélgeSchrei, Æðikollinn, leikur
Haraldur Björnsson. Er það aðal-
hlutverk leiksins, vandasamt og j
erfitt. Gerfi Haralds er prýðilegt
og leikur hans afburðagóður, fjör
mikill og skemmtilegur. Hann er
aldrei aðgjörðalaus og er í hlutv.
með lífi og sál. Svipbrigði,
augnatillit og hreyfingar hans eru
með ótal tilbrigðum og í svo
góðu samræmi við þessa marg-
hrjáðu persónu að vart verður
á betra kosið. Hefur Haraldur í
hlutverki þessu bætt við sig ein-
um leiksigrinum enn og honum
ekki hvað minnstum.
Herdís Þorvaldsdóttir leikur
Pernillu, þjónustustúlku Æði-
kollsins. Herdís er mikilhæf leik-
Olikf Stephensen
iiveHftEorð sambýiismanns
EKKERT virðist eðlilegra en að hættir svo við að gera að dauð-
maður, sem lagt hefur fram allt um bókstaf í hversdagslífinu, var
til þess að korna b'örnum sínum fýlgt í öllum greinum áf hug og'
á legg og til mennta, ög styðja hjarta hjá frú Þóru og Ólafi
ástvini sína meðan kraftar entúst Stephensen. Sá andi góðvilja og
í hinni hörðu lífsbaráttu, fái að bræðralags, sem ávallt hefur ríkt
hverfa aftur í faðm móður nátt- í þessu húsi, var mótaður af þeim.
úru, sem mjúkri hendi svæfir hjónum, sem svo sannarlega voru.
börnin sín svefninum langa. I hin lifandi fyrirmynd, enda virt
Næst því að velja sinn eigin af öllum.
~-• i ^ Ólafi Stephensen entist líf og
' ' kraftar til þess að koma næst-
Mgf ync.sta !>:•: ninu sinu upp að próf-
M borðinu. Sárþrcyttur og útslitinn
B.Æ&m af miskunnnrlau.su erfiði, átti
Hhann scr þó einn draum fram á
flBHi síðasta dag þcssa lifs, að fá að
fylgja þessum syni sínum spöl-
korn lengra áleiðis. En sá draum-
c m jBL 1 "i fékk ckki að rætast. Hann átti
engan kraft cftir siðasta áfang-
ann. Hann hafði látið af hendi
bókstaflega allt, sem honum var
veitt af veganesti í þetta erilsama
og erfiða ferðalag, sem lífið er
gáfuðum og blóðheitum verka-
manni.
Beint frá likbörum föður síns,
heldur ungt prestsefni, sonur
Ólafs Stephensen og Þóru konu
hans, út í lífið til þess að boða
æsku þessa lands, að „Orðið“
skuli ekki vera dauður bókstafur,
heldur hin tæra uppsprettulirid
fagurra hugsjóna, boðskapur
fiiðar og manndáða. Það er ekki
trúlegt að Þórir Stephensen verði
foreldrum sinum vonbrigði, harin
hefur erft svo marga fagra kosti
þeirra beggja. Og þetta vissi Ól-
afur manna bezt, þess vegna gat
hann kvatt konu og ungan san
sinn furðu öruggur.
R. J.
verður ekki rakið hér. Það erkona, enda gerir hún þessu vanda
lífsförunaut, hlýtur það ávallt að
verða vandinn 'mesti að ákveða
sambýlisfólk sitt, ef við þá yfir-
leitt getum nokkru um það ráðið,
hver verður náungi okkar í lífinu.
Við vinir Ólafs Stephensen höfum
í dag orðið að kveðja sambýlis-
mann, sem skilur ekki aðeins
eftir autt rúm á heimili sínu,
heldur er einnig okkur sambýlis-
fólki hans horfinn bróðir og góð-
ur félagi. í húsinu, þar sem hann
var aldursförseti húsráðanda, var
aldrei neinn ófriður, ekki einu
sinni óeining. Það sem okkur var
kennt í kristnum fræðum, en
BEZT 4Ð AUGLYSA ±
l MORGUmLAÐlNU