Morgunblaðið - 17.03.1954, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 17. marz 1954
Fra adaSfundi Lesfrarféiags kvenna:
Félagið lánaði alls 7315
bækur út á árinu
LESTRARFÉL. kvenna Reykja-
víkur hélt aðalfund sinn þriðju
daginn 2. marz í Húsmæðraskóla
Reykjavíkur. í upphafi fundar-
ins minntist formaður félagsins
Theódóru Thoroddsen, skáldkonu
er látist hafði að heimili sínu 23.
f.m. og bað konur að rísa úr sæt-
um sínum og minnast hennar
með virðingu og þökk fyrir starf
hennar í félaginu. Var Theódóra
Thoroddsen ein af stofnendum
félagsins og ötull starfsmaður
meðan lífskraftar leyfðu. Var
stofnað til minningargjafar um
hana, er senda skyldi „Heimilis-
prýði Hallveigarstaða“ ásamt
mynd og æviatriðum.
Þá söng Þuríður Pálsdóttir
nokkur íslenzk þjóðlög með und-
irleik Hólmfriðar Sigurjónsdótt-
ur, en þvínæst hófust aðalfundar-
störfin. Eru teknir hér nokkrir
drættir úr ársskýrslu fomanns.
Bókasafn félagsins er til heim-
ilis á Grundarstig 10 og fara bóka
útlán þar fram mánudaga, mið-
vikudaga og föstudaga kl. 4—6
og 8—9. Voru útlán með hæsta
móti eða 7315 bindi auk blaða og
tímarita. Bókasafninu er raðað
niður eftir Dewy-kerfinu í flokka
eftir efni. Stærsti flokkurinn er
skáldsagnaflokkurinn á Norður-
landamálunum og ensku (8, a, b
og c). Næstur honum eru ævi-
sögur og landfræðisrit, tímarita-
flökkurinn, Þá er þjóð- og hag-
íræðiflokkurinn nokkuð stór og
mörg góð rit eru til um uppeldis-
mál o. fl. Leita konur talsvert í
þessa flokka þegar ná á í góðar
bækur handa eiginmanninum og
sonum þei^ra. Þá er sérstök barna
bókaedild og þykir konum gott
að ná þar í bækur handa unga
fólkinu á heimilinu, sem styður
að því að halda því heima ákvöld
in. Komi börnin með þeim á safn-
ið, setjast þau hljóðlát á litlu
stólana í innri stofu safnsins og
líta þar í olöð og bækur. Nokkuð
vgr dregið út úr safninu síðastl.
ár, en allmikið bættist við af nýj-
um bókum Voru keyptar útlend-
ar bækur, bæði í Danmörku og
Skotlandi og árlega kaupir félag-
ið mikið af tímaritum, hannyrða-
og tízkublöðum og hafi konur
með sér gagnsæjan pappír og
blýant, geta þær á lesstofunni
dregið upp snið, mynstur, eða
skrifað uppskrift á kökum, rétt-
um eða öðru, er að gangni má
koma.
Við skýrslugerðina kom það
fram, að um 200 heimili eða lán-
takendur höfðu notað safnið s.l.
ár og koma um 36 bindi á hvert
heimili eða lántakanda, að meðal
tali. Tveir þeirra höfðu lánað um
180 bindi, hvor um sig, aðrir tveir
um 100 og um 20 lántakendur
70—90 bindi. Þessar tölur sýna,
að .þegar lögð er nokkur alúð við
aði- heimsækja bókasafnið, þá
verður útkoman þessi. Konur
kynnast þá safninu og komast að
raun um, að þar er margt góðra
og skemmtilegra bóka innan-
veggja. Konur geta ekki dæmt
um gildi safnsins fyrir sig og sína
með því að koma aðeins nokkrum
sinnum á ári eða jafnvel aldrei.
Þetta er ekki sagt konum til hall-
mælis, því að vitað er, að mörg
heimilin hafa ýmist gnægð bóka,
eða takmarkaðan tíma til að lesa
bækur. Stjórn L.F.K.R. er sannar
lega þakklát þeim konum félavs-
ins, er greiða góðfúslega ársgjöld
þó þær noti ekki rétinn til að
afla heimilum sínum árlega
marga tugi bóka. Þær vita, að þó
þær geti ekki notað safnið sem
skyldi, þá eru aðrar er gera það
og dæmi eru til þess, að einmitt
þessir „styrktarfélagar“ okkar
hafa unnið að því, að fjölga með-
limum og útbreiða þekkingu á
starfi félagsins. Tekið er á móti
ársgjöldum og nýir félagar inn-
ritaðir alla mánudaga kl. 4—6 og
8—9. Öllum félagsgjöldum er var
ið til bókakaupa og bókbands, en
ríki og bær greiðir styrk, er svar
ar kostnaði húsnæðis með ljósi,
hita, ræstingu og aðgang að
síma. Öll vinna við safnið og fé-
lagsskapinn er sjálfboðavinna,
leyst af hendi sjálfra félags-
kvenna. Með þeirri vinnu stendur
og fellur félagið! Tveir umræðu-
og skemmtifundir voru haldnir
síðastliðið ár.
Þá er rétt að geta þess að Sum-
ardaginn fyrsta efndi L.F.K.R.
til fjáröflunar fyrir Hallveigar-
staði með kaffisölu í Tjarnacafé.
Varð ágóðinn kr. 5.650,00. Sömu-
leiðis studdi félagið að hlutaveltu
er haldin var í sama augnamiði
s.l. haust, að „Röðli“. Ágóðinn
var nærri 20 þús. króna.
Að loknum lestri ársskýrslunn-
ar og samþykkt ársreikningsins
fór fram kosning stjórnar og
annarra starfsmanna félagsins,
ennfremur fulltrúa er starfa með
öðrum félögum að þjóðfélagsmál-
um. Aðalfundinurn lauk með því
að þær leikkonurnar Emilia og
Áróra fluttu lítinn gamanþátt.
Ásgerður Guðmundsdóttir las
kvæði eftir borgfirzk skáld og
Laufey Vilhjálmsdóttir las bréf
frá skáldkonunni Jakobínu John-
son með kveðju til Lestrarfélags
kvenna.
Stjórn L.F.K.R. skipa nú eftir-
farandi konur: Laufey Vilhj^ms-
dóttir formaður, Sigríður J.
Magnússon varaform., Þórhildur
Líndal gjaldkeri og Arnheiður
Jónsdóttir og Soffia Haraldsdótt-
ir ritarar.
Aðalíundur Tafl-
félap Hafnarfjarðar
HAFNARFIRÐI — Aðalfundur
Taflfélags Hafnarfjarðar var
haldinn síðastl. sunnudag. — Á
fundinum var minnzt þriggja fé-
laga, sem létust á árinu, en það
voru þeir dr. Bjarni Aðalbjarn-
arson, Sigurvinn Jensson og Jó-
hann ísleifsson.
Lesnir voru reikningar félags-
ins og skýrsla félagsstjórnarinn-
ar. Síðan var gengið til stjórnar-
kjörs, og voru eftirtaldir menn
kosnir í stjórnina: Einar Mathie-
sen formaður, Lárus Gamaliels-
son gjaldkeri, Ólafur Stephensen
ritari, Einar Sigurðsson vara-
form., Jón Kristjánsson, með-
stjórnandi, Eggert ísaksson og
Bergst. Björnsson endurskoð. Full
trúar á skáksambandsþingið, sem
hefst í Reykjavík í dag, voru
kosnir Einar Mathiesen, Jón
Kristjánsson og Sigurður T. Sig-
urðsson. — Þá var rætt um að
athuga möguleika á því, að fá
annað húsnæði fyrir starfsemina.
Á fundinum var samþykkt eft-
irfarandi tillaga:
„Aðalfundur Taflfélags Hafn-
arfjarðar 1954, lýsir undrun sinni
yfir þeirri afgreiðslu, sem liður-
inn — styrkurinn til menning-
armála — hlaut hjá bæjarstjórn
Hafnarfjarðar við afgreiðslu
fjárhagsáætlunarinnar 1954. —
Einnig harmar fundurinn það
skilningsleysi, sem þessi mál sæta
hjá bæjarstjórn Hafnarfjarðar,
en þakkar samt þeim, sem þess-
um málum hafa sýnt skilning."
Styrkurinn hefir verið kr. 1500
á ári, en hefði orðið 2500 ef til-
laga sú, sem Eggert ísaksson bar
fram hefði verið samþykkt.
Ákveðið var á fundinum, að
skákmót Hafnarfjarðar hefjist
n. k. sunnudag kl. 14. Eru vænt-
anlegir þátttakendur beðnir að
gefa sig fram á taflæfingu, sem
verður í kvöld og n. k. föstudag.
— G. E.
4 BEZT 4Ð AVGL'ÍSA £
T / MORGVI\BLAÐINU T
- Landnemarnir
Framh. af bls. 7.
Þá var rúllupylsan talin mikið
lostæti. íslendingarnir kunnu að
notfæra sér hverja ögn af slátur-
dýrinu og þeir bjuggu til pylsur
úr lifur og blóði.
Lifrarpylsan er alveg einstakur
réttur í sinni röð. Kunnugir segja
að hún sé eina lifrarpylsan í
heiminum, þar sem lifrarbragðið
er ekki yfirgnæft af kryddi. (Síð-
an lýsir Thorstina nákvæmlega
lifrarpylsugerð).
IIÚSNÆDIÐ OG
FÁTÆKLEG HÚSGÖGN
Húsin voru bjálkakofar og fyllt
upp í bilin með leir. Herbergi
var eitt, venjulega tveir gluggar.
Loft var aðeins á heimilum hinna
efnaðri.
Húsgögn fyrstu frumbyggjanna
voru ekki glæsileg. Plássið var
ekki mikið og innanstokksmunir
óbrotnir. í einu horninu var rúm
frumbyggjans og konu hans. Við
rúmstokkinn, undir glugganum,
var fjölskylduborðið með vaxdúk
á Ef húsmóðirin vildi prýða
heimilið til hátíðabrigða, þá var
það venjulega fólgið í því að
setja nýjan vaxdúk á borðið.
I herberginu var einn stóll, oft
meira og minna brotinn og lask-
aður. Ferðakistan þoldi betur
átök þeirra, sem hlömmuðu sér
r.iður, enda setti hin íslenzka
fagurlega málaða ferðakista svip
á herbergið. Hún var helzti dýr-
gripurinn. í henni höfðu þeir
flutt dýrmætustu gripi sína að
heiman. Nú var hún bezti hvíld-
arstaðurinn. En jafnvel þær létu
á sjá við daglega notkun.
Yfir rúrnið var breitt íslenzkt
vaðmál en það var einnig farið
að láta á sjá eftir langa ferð að
heiman. Á sumrin var eldstæðið
út við rúðulausan gluggann. Á
veturna var það flutt í miðju
herbergisins. Þá gegndi það tvö-
íöldu hlutverki, sauð matinn og
hitaði herbergið í grimmdarfrosti
vetursins. Og það gegndi sínu
hlutverki vel. Inni var alltaf
hlýtt, hversu mikinn hörkugadd
sem gerði úti.
í einum smákistli út við vegg
voru hinar dýrmætu bækur, sem
fólkið hafði flutt með sér að
heiman. Þar voru hugvekjur,
sálmabækur og passíusálmarnir.
Þarna voru síðast en ekki sízt
hinar frægu íslendingasögur og
oft Eddurnar. Innan um þetta
voru hetjurímur og íslenzkar þjóð
sögur. í stuttu máli — í kistlin-
um var allmerkilegt bókasafn,
lesið og lesið af landnemunum.
I fáum bókum hafði það inni að
halda hluta af þúsund ára ís-
lenzkri menningu.
íslenzku landnemarnir sökn-
uðu fjallanna sinna. Þeir höfðu
yfirgefið hrjúft land og djúpa
dali eylandsins í Atlantshafi, með
björtum sumarnóttum og bloss-
andi norðurljósum vetrarins.
Samt tóku þeir brátt að festa
ástir við þetta nýja föðurland.
Þeir fóru að elska sléttuna, græna
í nærsýn, gula í fjarsýn. Þeir
dáðust að marglitum blómavoð-
um hennar. í stað draumsóleyjar
íslands fengu þeir slétturós
Dakota. Þarna liðuðust djúpar ár
líka um landið með fögrum trjám
á bökkunum og sléttan tók enda
við hæðadrög, sem í fjarlægð
voru blá og purpurarauð.
•jr Thorstina Walthers: Mod-
ern Sagas. North Dakota Inst-
itute for Regional studies,
$3.75. —
í Osló lélf í gær
KINNARAVERKFALLINU í
Ósló létti í gær, en þá hafði það
staðið yfir í meira en mánuð. —
Deilan var leyst síðast liðinn
fimmtudag og í opinberri til-
kynningu, sem gefin var út, var
sagt, að samkomulag hefði náðst
um launakjör kennara.
Kennsla hófst í skólunum í
gær. Yfir 37 þús. börn hafa verið
án kennslu þennan tíma. 17000
kennarar og kennslukohur tóku
þátt í verkfallinu.
— Somerset áttræður
Framh. af bls. 7.
braut. En þetta hvarflaði þá ekki
að mér. Ég yfirgaf læknastéttina
án eftirsjár, en ég sé ekki eftir
hinum 5 árum, sem ég var á
sjúkrahúsum, því að þar komst
ég í snertingu við nakta manns-
sálina, hvort heldur hún birtist
í dýpstu sorg og örvæntingu eða
hinni æðstu gleði.
FJÖGUR LEIKRIT
SÝND SAMTÍMIS
Næstu tíu ár voru mjög erfið.
Ég skrifaði nokkrar skáldsögur
og leikrit, sem útgefendur endur-
sendu mér oftast. Tekjurnar voru
því mjög af skornum skammti.
En loks hafði ég heppnina með
mér. Leikstjóri nokkur hafði sett
á svið leikrit, sem var mjög illa
sótt og var sýningum þess vegna
hætt. Næsta leikrit, sem hann
ætlaði að setja á svið var ekki
tilbúið, og nú var hann kominn
í vandræði. Þá las hann leikrit
eftir mig og ákvað að færa það
upp, því hann bjóst við að það
mundi ganga þær sex vikur, sem
eftir væri þar til næsta leikrit
hans yrði tilbúið. Honum skjátl-
aðist i þessu efni, því að þetta
leikrit mitt var sýnt í fimmtán
mánuði samfleytt, og innan
skamms höfðu þrjú önnur leik-
hús tekið leikrit eftir mig til með-
íerðar. Slíkt hafði aldrei áður
skeð. Blöðin gerðu sér mikinn
mat úr þessu, og ef ég má segja
svo, þá var ég mest-umtalaði
maður borgarinnar. Margt fólk
áleit upphefð mína óverðskuld-
aða. Það hafði auðvitað alveg á
réttu að standa, en hvað sem því
líður, hófst ég úr fátækt í sæmi-
leg efni, og eignaðist marga nýja
vini.
ÞJÓÐFÉLAGSLEGAR
BREYTINGAR
Þá kem ég aftur að upphafinu,
það er, þeim breytingum, sem
hafa átt sér stað s.l. hálfa öld.
Vegna stöðu minnar sem vinsæll
rithöfundur og leikritaskáld, var
mér oft boðið í veizlur. Við, sem
eigum að venjast hinum hæ-
versku boðum, sem nú tíðkast,
getum ei annað en undrast,
hversu mikið fólk gat borðað í
þá daga. Og auðvitað þjáðist fólk-
ið sakir þessrar venju, því að
þyngdin jókst í réttu hlutfalli við
það, sem í magann var látið.
Um samkvæmistímann voru
dansleikir hvert kvöld, og einnig
þeir voru mjög frábrugðnir því,
sem nú er. Þá var dansaður polki
og „lancer", og í valsinum var
ætíð dansaður ákveðinn hringur
og talin hin mesta óhæfa og sið-
leysi að dansa á móti straumnum.
Ekki áttu þó allir kost á slíkum
skemmtunum.
Fátæklingarnir bjuggu í hreys-
um, unnu langan vinnudag fyrir
smánarkaupi og sífellt vofði at-
vinnuleysið yfir þeim. Á gamals
aldri urðu þeir flestir að segja
sig til sveitar.
SÍÐARI HEIMSSTYRJÖLDIN
GERBREYTTI HÖGUM MANNA
Fyrri heimsstyrjöldin hafði
litlar sem engar breytingar í för
með sér fyrir þetta fólk. Það var
síðari heimsstyrjöldin með sínum
geysilegu sköttum og miklu blóð-
fórnum, sem gerbreytti högum
manna. Auðmennirnir, sem áður
bjuggu í allsnægtum í höllum
sínum verða nú að gjöra sér að
góðu að búa í íbúð húsvarðarins
eða leiguíbúð í London. Höllun-
um hefur verið breytt í skóla eða
söfn eða þá að þær eru látnar
grotna niður vegna vanhirðu. í
auðmannahöllunum við Mayfair
hafa nú ýmsar stofnanir skrif-
stofur sínar, og er þar nú mikið
viðskiptahverfi. Þeim, sem hafa
misst svo mikið, má segja það til
hróss, að þeir taka þessum breyt-
ingum ekki aðeins með jafnaðar-
geði heldur einnig með velvilja.
Hinir fátæku hafa hafizt upp úr
eymdinni og búa nú yfirleitt bet-
ur. Þeir geta nú lifað mannsæm-
andi lífi og líta bjartari augum á
framtíðina. Það er sannleikur, að
sem þjóð erum við sorglega fá-
tæk, en sem uppbót á það eru
einstaklingarnir miklu frjálsari
en áður.
Við höfum losað okkur við
ýmsa hleypidóma og kreddur,
samband kynjanna er ekki eins
þvingað, við erum frjálsari í
klæðaburði, stéttarígurinn er
minni, við erum ekki eins tepru-
leg og miklu hrokaminni. í sann-
leika sagt finnst mér, að fólkið
yfirleitt sé rniklu skemmtilegra
og viðmótsþýðara nú en á þeim
tíma, þegar ég var að alast upp.
Þrátt fyrir alla þá erfiðleika, sem
við höfum orðið að yfirstíga,
finnst mér, að fólkinu líði yfir-
leitt betur og komist betur af
heldur en nokkru sinni áður. —
Helzta einkenni Englendingsins
er kimnigáfa hans, og hann mun,
þrátt fyrir alla óáran ekki týna
henni. Það er mikill styrkur.
Framh. af bls. 7.
öðrum eða öðru verður gefinn
og sem aðgreinir hann frá öllum
öðrum verum: snilligáfuna.
STENIR IfÆTTA AF
VÍSINDUNUM?
En Jean Rostand gefur sig
aldrei svo mjög á vald eldmóðs-
ins og vísindaákafans, að hin
siðfræðilega íhugun hans verði
að víkja til hliðar. Við megum
ekki gleyma því, að hér er um
að ræða einn af þeim nútíma
hugsuðum, sem mest far hafa
gert sér um að öðlast alhliða
þekkingu á manninum og sem
hefir tekizt það framar flestum
öðrum. — Hann leitast engan veg
inn við að hilma yfir hættu þá,
jafnvel ógn, sem kynslóð vorri
stendur af framvindu vísindanna.
ERUM VEÐ A® SEILAST INN
Á FORBOÐIN SVBÐ?
Hann heldur því ákveðið fram,
að hingað til hafi stefna vísind-
anna verið jákvæð, að þau hafi
aldrei tekið skref, sem miðar
aftur á við, „en — spyr hann —
verður það alltaf þannig? erum
við ef til vill að seilast inn á
forboðin svið? .... ef til vill er
það ekki rétt, að vísindin skuli
ætla sér þá dul að ná yfirhönd-
inni yfir hinu sálræna — sjálfri
mannssálinni? .... Ef til vill er
óbrúanlegt bil á milli hins stað-
festa raunveruleika annarsvegar
og eðlis og tilhneyginga hinnar
mannlegu sálar hinsvegar?"
HINN FINI VARANLEGI
GRUNDVÖLLUR
Þessi síðasti hluti af fyrir-
lestri Rostands var ef til vill
hinn tilþrifamesti og mest hríf-
andi, vegna þess, hve þrunginn
hann var af tilfinningu þeirri og
einlægni, sem markar hina þrot-
lausu baráttu þessa mikla vizk-
unnar manns við hin margvíslegu
vandamál, sem hann glímir við
vakinn og sofinn, vandamál, sem
eru í senn viðfangsefni visinda-
mannsins, siðfræðingsins — og
skáldsins.
— Hinn eini varanlegi grund-
völlur að öllu mannlegu samfé-
lagi er kærleikurinn, sagði hann
að lokum. Jafnvel fyrir framgang
hinna köldustu vísinda er þessi
ást nauðsynleg — hin óeigin-
gjarna ást á sannleikanum, afl-
vaki og orkugjafi þess sem er í
stöðugri leit að sannindum' —
upphafi réttlætisins.
(Þýtt og endursamið).
Freslar förinni
LUNDÚNUM 15. marz: — Ný-
lendumálaráðherra Breta hefur
frestað för sinni frá Kenía, en
þar hefur hann verið í 2 vikur.
Vonast hann til þess að geta feng-
ið þá þjóðflokka er í Kenía
búa til að sætta sig við þær stjórn
arskrárbreytingar sem brezka
stjórnin vill gera til að bæta
réttarstöðu Kenía. — Reuter,