Morgunblaðið - 02.04.1954, Blaðsíða 9

Föstudagur 2. apríl 1954
MORGVNBLAÐIÐ
9
Brezki landvarnaráðherrann er
góðar málamaður og listmálari
HANKl VAB OSKRIF-
ANDI10 ÁRA GAMALL
Alexander landvarnaráðherra.
D3^fS,u,Qmim
,IUm ‘O'Tí’QíKS
Kvikmyndagjaldið á ekki
að koma þyngra niður á
Tjarnarbíói en öðrum bíóum
HAROLD ALEXANDER, land-
varnaráðherra Breta, er einn at-
hyglisverðasti maður í sögu her-
mála landsins. Bandaríkjamað-
urinn Bradley kallaði hann
„hershöfðingja hershöfðingjanna
í seinni heimsstyrjöldinní“.
Alexander hefir verið sjónar-
vottur að fleiri orrustum, stjórn-
að fleiri herjum og staðið á
fleiri vígvöllum en flestir aðrir
núlifandi herforingjar. Á honum
hvíldi hiti og þungi í mörgum
helztu orrustum stríðsins, en
sjálfum mun honum Dunkerque
ríkast í huga, og það er stað-
reynd, að hann átti mikinn þátt í
„kraftaverkinu við Dunkerque“.
ÓSKRIFANDI 10 ÁRA
Alexander er þriðji sonur
jarlsins frá Caledon. Fæddur er
hann í Norður-írlandi. Var hann
enn í bernsku, er faðir hans dó,
og Alexander litli óx upp á hinu
aldna óðaissetri við leik og áflog
við bræður sína, sem hugðust
taka að sér hlutverk föðurins,
en hugsuðu þó ef til vii! ekki
ýkja-mikið um uppeldi yngsta
bróðurins. Tíu ára kunni verð-
andi landvarnaráðherra ekki að
rita nafn sitt. Snemma tók hann
að afla sér herfræðimenntunar
og í skóla var hann áiitlegur
áþróttamaður og þótti einkum
afbragðs hlaupari. Að sjálfsögðu
barðist hann í heimsstyrjöldinni
fyrri, særðist tvívegis og hækk-
aði óðfluga í tign.
FER í STRÍÐ UPP Á
EIGIN SPÝTUR
Árið 1919 skýtur Alexander
upp kolli í Lettlandi, þar sem
hermál öll voru á mestu ringul-
reið. Rauði herínn russneski
hafði tekið Riga, léttneska stjórn-
in var flúin til Libau, áhrifamenn
áttu í makki við Þjóðverja, og
loks fluttist ríkisstjórn Ulmanis
til Eistlands.
Skömmu seinna voru Rússar
hraktir burt frá Riga. Unnu það
verk í sameiningu þýzka „járn-
herfylkið“, lettneska landvarna-
liðið og flokkur Hvít-Rússa.
Clunnreifir eftir þenna sigur
héldu þessir 3 flokkar gegn
lettneskum og eistneskum herj-
um Ulmanis. Borgarastríð var
skollið á. Þeir, sem studdu ríkis-
stjórnina, voru í vanda staddir,
því að þeir höfðu ekkert stór-
skotalið. Brezk og frönsk her-
skip, sem voru á sveimi í Eystra-
saltf, gátu ekki aðhafzt því að
engin fyrirmæli höfðu borizt
heiman að, þar sem stjórnmála-
mennirnir höfðu meira að gera
en svo, að þeir gætu verið að
vasast í smáskærum í löndum,
sem varla voru til nema að nafn-
inu. Hor.ur voru hinar verstu
fyrir föðurlandsvíni í E.vstra-
saltslöndunum, er skyndiiega
rofaði til:
Frá ströndinni var skotið af
brezkum fallbyssum á þýzk-
lettnesku sjálfboðasveitirnar. —
„Járnherfylkið'* lagði á flótta,
Hvít-Rússar urðu litverpir og
„lettneska landvarnaliðið“ lagði
niður vopn. Varla var orrustan
um garð gengin, þegar bifreið
kom akandi til brezku stöðv-
anna og út úr henni askvaðandi
brezkur hershöfðingi með miklu
handapati og írafárí. Viti sínu
fjær af reiði öskraði hann: „Hver
djöfullinn hefir gefið ykkur fyr-
irmæli um þetta, hver er aö sletta
sér fram í stríð, sem okkur kem-
ur ekki við?“
Alexander gaf síg fram: „Ef
mér skjátlast ekki, eru að rísa
hér upp 3 ný lýðveldi, en af því
hefði ekki orðið, ef járnherfylkið
hefði fengið að fara sínu fram.
Þessi leikur var ekki jafn, því
að Eistur og Lettar höfðu engar
fallbys'sur, þeir þörfnuðust hjálp-
ar ....“.
Hershöfðigninn sleppti sér aft-
ur og hótaði unga ofurstanum
með herrétti, en hann skipti um
skoðun, þegar kom símskeyti frá
Lundúnum skömmu síðar. Efnis-
lega hljóðaði það svo: Ofurstinn
hefir gert hárrétt og breytt eins
og við framast gátum óskað.
Hann á að hækka að tign eins
fljótt og færi gefst.
ERFIÐ VIÐFANGSEFNI
Ofurstinn, sem var enginn ann-
ar en Harold Alexander, sýndi í
þetta skipti eins og oft síðar,
hve honum lætur að ráða inálum
hiklaust til lykta. Næst var hann
settur til að þjálfa „lettneska
landvarnaliðið“, sem upphaflega
hafði barist gegn löglegr; stjórn
landsins. Oft höfðu þessar sveit-
ir uppi ráðagerðir um að gera
uppréist og leita samvinnu Þjóð-
verja, en það fórst þó einatt fyr-
ir, „því að við vissum, að fyrst
yrðum við að slá Alexander við,
svo að við gáfumst upp“, eins
og einn óróaseggurinn orðaði það
seinna.
Þegar starfi Alexanders var
lokið í Lettlandi, var hann send-
ur á annan óróastað, til Tyrk-
lands, þar sem enn var barizt og
til Armeníu, þar sem hatursbál
logaði. Þá var hann sendur til
Austurlanda, þar sem hann ól
að mestu leyti manninn fram
til 1939.
TIL EGYPTALANDS
í seinustu heimsstyrjöld var
hann sendur til Frakklands. Eftir
atburðina við Dunkerque hélt
hann heim með leifarnar af her-
fylki sínu. Tók hann þá að sér
varnir i suðausturhluta Bret-
lands, þar sem búizt var vjð inn-
rás Hitlers á hverri stundu.
Þegar á öndverðu ári 1942
syrti í álinn í Austurlöndum, var
hann sendur til Burma. Seinna
þóttu horfur enn ískyggilegri í
Norður-Afríku. Þá var gripið til
gamla fangaráðsins, þegar veru-
legur vandi var á ferðum — sent
eftir Alexanþer Tobruk-varnirn-
ar voru að komast í þrot, og
Rommel bjóst við að stökkva á
bráð sína, Egyptaland. Tveimur
árþúsundum eftir komu Alex-
anders mikla til Egyptalands
stígur nafni hans á land til að
bjarga brezku herjunum frá
tortímingu. En hann lætur ekki
sitja þar við' Hann bjargar
Egyptalandi, hann bjargar lönd-
unum fyrir botni Miðjarðarhafs,
bjargar brezka heimsveldmu frá
örvæntingu.
Samvinnan við Montgomery,
sem þá er enn lítt þekktur, er
til fyrirmyndar Rommel er stöðv
aður. Hrakförum snúið sókn,
afhroði í sigur. Sköpum skiptir
við Alamein.
í sameiningu taka þeir Alex-
ander og Montgomery að hrjá
sveitir Þjóðverja og ítala í brenn-
andi sandauðn Afríku. í Túnis
grípur Alexander til snjallræðis,
svo að hann hefir ekki sýnt meiri
herkænsku í annan tíma: Hann
stofnar svo til, að tvö brezk og
eitt bandarískt herfylki leggjast
á eitt til að koma óvininum i
þrot. Bandamönnum reynist
kleift að stökkva yfir á megin-
landið, á „bakið á Ítalíu". Róma-
borg fellur, þýzku sveitirrar eru
hraktar norður á bóginn.
FEIKIVINSÆLL í KANADA
Napólion sagði eitt sinn: „Ég
skal sigra hverja þá bandarhenn,
sem sverjast gegn mér“, en
Alexander afsannaði þessa her-
fræðilegu kenningu. í herför-
inni á Ítalíu stjórnaði hann herj-
um, sem í voru a. m. k. menn
12 þjóða — það sannar gerst, hve
feikilegir forystuhæfileigar hans
eru.
Hermennirnir gáfu honum
aldrei gælunafn eins og Monty
og Blixt Gordon, en litu á hann
sem foringjann, er óskaði ekki
neins skrums kringum nafn sitt.
Eftir stríð varð Alexander
landstjóri í Kanada. í upphafi
tóku landsmenn hlédrægni hans
sem yfirlæti, en brátt komust
þeir að því, að hér var á ferðinni
duglegur og aðlaðandi embættis-
maður. Varð hann svo vinsæll,
að Kanada-stjórn beiddist þess
tvívegis, að embættistími hans
yrði framlengdur. Þegar hann
var kvaddur heim til að taka við
embætti hermálaráðherra, var
hann kvaddur með trega vestra.
TUNGUMÁLAMAÐUR
OG MÁLARI
Alexander hefir alltaf lifað ró-
legu lífi, jafnvel þótt hann væri í
hernaði. Jafnan gengur hann til
hvílu kl. 22 og gætir þess einatt
að hafa tíma aflögu til að lesa
sagnfræði og nema tungumál.
Hann talar frönsku, ítölsku og
rússnesku ágætlega. Þýzku-
kunnáttu hefir hann og nokkra
Framh. á bls. 12
MEÐ lögum nr. 28/1952 er ákveð-
ið að sveitar eða bæjarstjórnum
sé heimilt að leggja sérstakt
gjald á kvikmyndasýningar, sem
má vera allt að 10% af aðgangs-
eyri að kvikmyndasýringum
þegar frá honum hefur verið
dreginn álagður skemmtana-
skattur.
í samræmi við þetta ákvað
bæjarstjórn Reykjavíkur ?ð taka
gjald af kvikmyndahúsunum sem
skyldi vera 9%
TJARNARBÍÓ UNDANÞEGIÐ
SKEMMTANASKATTI
Nú vill svo til, að eht kvik-
myndahús í Reykjavík, Tjarn-
arbíó, sem er eign Sáttmalasjóðs
Háskólans er undanþegið skemmt
anaskatti.
BÆJARSJÓÐUR MIÐAÐI
VIÐ IIEILDARUPPHÆÐ
í aprilmánuði 1952 nam að-
gangseyrir innkominn í Tjarnar-
bíó kr. 88,228,72. Þar sem bíóið
greiðir engan skemmtanaskatt
ákvað bæjarstjórnin að miða
kvikmyndagjaldið við heildar-
upphæð og krafðist greiðslu á
kr. 7940,58.
EN TJARNARBÍÓ HEIMTAÐI
JAFNRÉTTI
Þessu mótmælti Tjarnarbíó.
Taldi það að það kæmi Reykja-
víkurbæ ekki við þótt eitthvert
kvikmyndahúsið væri undanþeg-
ið akemmtanaskatti. Það væri
mál ríkisvaldsins, hvort það gæfi
eftir skemmtanaskattinn Taldi
Tjarnarbió sér heimilt að draga
frá heildarandviirði seldra að-
göngumiða þann hundraðshluta,
er kvikmyndahúsum ber að
greiða í skemmtanaskatt.
Taldi Tjarnarbíó þetta eðlileg-
astan skilning laganna, því að
ella yrði niðurstaðan sú, að þau
kvikmyndahús sem undanþegin
eru skemmtanaskatti þyiítu að
bera þyngri kvöð í þessu tilliti
gagnvart bæjarsjóðnum.
Það væri og í litlu samræmi
við sérstöðu Tjarnarbíós, að það
ætti að greiða hlutfallslega hærri
kvikmyndasýningagjöld en önn-
ur bíó. Taldi Tjarnarbíó að rétt-
ur gjaldstofn til að leggja kvik-
myndasýningargjald á væri fund
inn, ef eftirgefinn skemmtana-
skattur væri dreginn frá heild-
arandvirði seldra aðgöngumiða
og bauðst samkvæmt þvi til að
greiða kr. 5756,17, en heldur
ekki meira.
„ÁLAGÐUR SKF.MMTANA-
SKATTUR"
Bæjarsjóður mótmælti þessum
skilningi Tjarnarbíós á laga-
ákvæðinu. Benti hann á að til að
finna réttan gjaldstofn skyldi
skv. lögunum draga frá heildar-
verði aðgöngumiða „álagðan
skemmtanaskatt" En nú væri eng
inn skemmtanaskattur lagðilr á
Tjarnarbió og því væri ekki hægt
að draga hann frá.
FALLIST Á SKILNING
TJARNARBÍÓS
Fógeti féllst á skilning Tjarn-
arbíós.
í úrskurði hans segir m. a.:
Það er ljóst af fyrri afskipt-
um löggjafans af starfsemí
Tjarnarbíós og afkomu hans,
að löggjafinn hefur ætlað því
nokkra sérstöðu því ti! hags-
bóta miðað við önnur kvik-
myndahús.
Það væri því tæplega í sam-
ræmi við þessar aðgerðir lög-
gjafans að hann hafi með lög-
unum um kvikmyndagjald
sveitarstjórna viljað þtöngvv
kosti Tjarnarbíós frekar
annarra kvikmyndahúsa.
Hæstiréttur staðfesti þann úr-
skurð fógeta.
Talið var rétt að hvor aðiU
bæri sinn kostnað af málinu bæði
fyrir fógeta og Hæstarétt'. Muhv*
dómstólarnir hafa talið nauð-
synjamál fyrir báða að fá úí*
þessu skorið.
Yfir 1069 manns |
sótfu sæluYikuna !
SAUÐÁRKRÓKUR, 30. marz. —
Sæluvikunni lauk s. 1. sunnudag
með því að haldnar voru tvær
kvikmyndasýningar og ein leik
sýning á sjónleiknum Jeppa á
Fjalli. í öll þau ár, sem Sæluvik-
an hefur verið haldin hafa aldrei
jafn margir gestir sótt hana. Að
þessu sinni hafa yfir þúsund
manns komið hingað. Á laugar-
dagskvöldið voru yfir 700 gestir
í bænum og var þá yfirfullt í
báðum samkomuhúsunum á dans
inum. VeðUr hefur verið aí-
bragðs gott og greiðar samgöng-
ur á landi og í lofti og hefur
það mikið stuðlað að því að fólk
hefur komið víðsvegar að. Allar
samkomur fóru mjög vel fram
og kyrrð og spekt í bænum.
— jón.
Frakkar Iirekja
Breta af Nvfimdna
j
landsmiðum
BREZKIR togarar hafa sótt á
Nýfundnalandsmið nú seinni
hluta vetrar. Kvarta þeir mjög
um ágengni Frakka á þeim slóð-
um. Nýlega kom Grimsby-togar-
inn Northern Spray til heimahafn.
ar. Skipstjórinn Mark Tomlinson
skýrði Fishing News frá því að
augljóst væri að frönsku togara-
mennirnir hefðu skipulagt sam-
starf sín á milli um að hrekja
Breta af miðunum.
Tomlinson sagði að eitt sinn
hefðu 40 franskir togarar safnazt
í kringum hann og tveir hefðu
siglt upp að sitt hvorri hlið togara
hans og aðrir hefðu verið fyrir
framan. Niðurstaðan varð sú, að
ég neyddist til að hörfa af beztu
miðunum niður á meira dýpi.
Siðar kvaðst Tomlinson hafa
siglt á Grænlandsmið og þar fékk
hann svo ágæta lúðuveiði, að ferð
in borgaði sig. Kom hann með
hvorki meira né minna en 237
kit af lúðu, sem er metafli.
Forseli Þjóðverja
undirritar
BONN 29. marz. — Theodor
Heuss forseti Þýzkalands undir-
ritaði í dag samþykkt þingsins
á aðild að Evrópuhernum. Þar
með er Þýzkaland annað ríkið
í röðinni með endanlega sam-
þykkir þá aðild. Þegar önr.ur að-
ildarríki hafa samþykkt aðildina
munu Þjóðverjar vígbúast innan
samtaka Evrópuhersins. Reuter,