Morgunblaðið - 03.04.1954, Blaðsíða 9

Laugardagur 3. apríl 1954
MORGUNBLAÐIÐ
9
Kristján Alhertson:
— Þetta er ekki hægt
ÉG var fyrir skemmstu að lesa
um hinar fyrstu kjarnorku-
sprengjur, í síðasta bíndi af hinni
miklu ófriðarsögu Winston Churc
hills og mundi þá eftir Þjóðvilja-
grein, eftir Halldór Kiljan Lax-
ness, sem hlaut að geta fundist
í bunka af íslenzkum l.-löðum,
sem ég hafði enn ekki fleygt.
Ég fann greinina, og las hana
aftur.
„Friður í Austurvegi" heitir
hún, og birtist rétt fyrir jólin,
einmitt um það leyti sem Beria
og nokkrir aðrir af fremstu
valdamönnum í Austurvegi voru
skotnir niður klukkan fimm um
morgun inni í tugthúsgarði, eftir
leynileg réttarhöld, þar sem sagt
var að þeir hefðu játað á sig
ósköpin öll af svívirðilegum
glæpum. Og svona getur maður
verið einfaldur sem dúfa, annað
kastið — ég man að ég hélt fyrst
þegar ég leit á fyrirsögn grein-
arinnar, að hún myndi vera um
þessa síðustu friðarráðstöfun
Malenkovs. Mér flaug í hug að
skáldið myndi segja eitthvað á
þá leið, að óskandi væri að friðn-
um í Austurvegi væri nú loks
algerlega lokið. Enda ekki lík-
legt að hægt væri að halda mik-
ið lengur áfram að finna æðstu
valdhafa, stórmenni Og átrún-
aðargoð hins endurfædda Aust-
urvegs, sem reyndust sannir að
sök um að hafa alið allan aldur
sinn í ættjarðarsvikum, þjónkun
við erlenda auðvaldsseggi og
launráðum gegn ríki verkamanns
ins. Væri og sannarlega óskemmti
legt fyrir höfuðvemdara heims-
friðarins, stjórn Ráðstjórnarríkj-
anna, að þurfa að standa í því
áratug eftir áratug Og láta murka
lífið úr frægum leiðtogum með
kúlnahríð inni í tugthúsgörðum
klukkan fimm á morgnana.
2.
En grein Laxness reyndist að
vera um allt annað. Hún var
angurblíð lofgjörð um friðarást
rússnesks almennings (sem eng-
inn hefur nokkru sinni dregið í
efa) — en án þess þó að skáldið
reyndi að gera grein fyrir því,
hvernig þessu friðsama fólki
muni hafa verið innanbrjósts við
jólablóðbaðið í Moskvu. Enn-
fremur var greinin lýsing á ill-
mennsku og morðfýsn vestrænna
stjórnmálaleiðtoga, og þá jafn-
framt, beinlínis og óbeinlínis,
þeirra þjóða, sem hafa efit þá
til valda, og goldið stefnu þeirra
samþykki, Laxness skrifar:
„Til eru þau lönd þar sem á
síðustu árum hefur mátt lesa með
stuttu millibili ritsmíöar eftir
fræga stjórnmálamenn, eða ræð-
ur, þar sem þessir einker nilegu
menn telja upp þær stórborgir í
Ráðstjórnarríkjunum sem nauð-
syn beri til að jafna við jörðu
með kjarnorku í væntanlegri
langþráðri heimsstyrjöld númer
þrjú. Úr sömu átt hafa verið út-
gefnar staðfestar skýrslur um
það er 30.000 austurlenz^ smá-
börn voru brend með kjarnorku
á fáeinum sekúndum um það bil
sem siðustu heimsstyrjöld var
raunverulega lokið. Til þessa
dags hafði Heródes verið frægasti
barnamorðingi í Austurlöndum,
en nú bliknaði hann gagnvart
kristnum mönnum.
Ég skil vel að fólki sem ann
börnum einsog ráðstjórnarfólk
gerir, gangi erfiðlega að skilja
ríkisleiðtoga og aðra „ábyrga“
aðilja erlendis, sem aldrei þreyt-
ast á að leika sér í augsýn heims-
ins að hugmyndinni um fjölda-
morð á saklausu fólki og korna-
börnum, og lýsa yfir því með
hrifningu í röddinni að kjarn-
orkusprengja ameríkumanna sé
liin eina huggun evrópumanna
og von. Þegar maður hlustar á
jafn furðulega höfuðóra bafða
eftir frægustu merkisberum
evrópskra stjórnmála, og fylgist
með öllum þeim tilbrigðum sem
þessu efni eru léð í þeim blaða-
kosti sem þykist vera leiðarljós
vestrænna manna, þá er ekki
nema eðlilegt að maður álykti
sem svo, að engin ráðstöfun geti
verið öllu meira aðkallandi nú
á tímum en skipulagning a.þjóða-
samtaka til að vernda korna-
börn fyrir stjórnmálamönnum.
Það er í sannleika merkilegt
timabil sem vér höfum lifað á,
þar sem ekki hefur þurft annað
en að nógu voldugur stjórnmála-
hálfviti slægi hoffmannlega út
hendinni og segði: í dag skulum
við brenna upp þrjátíu þúsund
kornabörn, — og ekki hefur hann
sleppt orðinu fyr en verkið er
unnið“.
Og ekki hefur hann sleppt orð-
inu fyrr en Staiin marskálkur
segir: Nú líkar mér — svona á
að berjast!
Það var það sem gerðist 1945,
þegar fyrsta sinn var varpað
kjarnorkusprengju í hernaði.
3
Winston Churehill segir svo frá
í ófriðarsögunni, að þegar Pots-
damfundurinn var haldinn sum-
arið 1945, eftir sigurinn á Þjóð-
verjum, hafi enn verið eftir að
ákveða hvernig skyldi ráða nið-
urlögum Japana. Ameríkanar
höfðu undirbúið loftárásir á borg
ir og hafnir Japans, með þeim
sprengjum sem tíðkast höfðu
fram til þessa. Síðan skyldi gert
strandhögg.
En nú var lokið tilraunum með
nýtt vopn, kjarnorkusprengjuna,
og sýnt að með henni mátti flýta
fyrir úrslitum. Churchill segir
svo frá:
„Fram til þessa höfum við
hugsað okkur ógurlegar loftárás-
ir á Japan og síðan landgöngu
stórra herja. Við höfðum gert
ráð fyrir örvæntingarfullu við-
námi af hálfu Japana, að þeir
myndu berjast til dauða eftir
sínum samurai-hugmyndum um
hermannlega drengmennsku, ekki
aðeins í skipulögðum orustum,
heldur í hverjum kjallara, hverri
gryfju. Ég hafði í huga það sem
við blasti á Okinavaeyju, þar
sem mörg þúsund Japanir höfðu
skipað sér í fylkingar, eftir að
foringjarnir höfðu framið kvið-
ristu, og framið sjálfsmorð með
handsprengjum — heldur en að
gefast upp. Ef buga skyldi mót-
spyrnu Japana, mann fyrir mann,
og leggja undir sig landið skref
fyrir skref, gat það vel kostað
milljón bandarísk mannslíf, og
hálfa milljón bresk, eða meira.
.... Nú var þessi martraðarsýn
vikin frá okkur. í stað hennar
sáum við fram á stríðslok með
einum eða tveim harðneskju-
legum aðgerðum“.
Stalin tilkynnti Truman og
Churchill á Potsdamfundinum, að
hann væri nú reiðubúinn að segja
Japönum stríð á hendur, úr því
búið væri að sigra Þjóðverja.
Þá skýrði Truman honum, hinn
24. júlí, frá hinu nýja vopni,
kjarnorkusprengjunni, sem
myndi leiða til skjótra stríðsloka
á næstunni. Það væri óþarft að
Rússar tækju þátt í ófriði gegn
Japönum úr því sem komið væri,
stríðið myndi vinnast á skömm-
um tíma án rússneskra mann-
fórna. Stalin varð glaður við, og
spurði einkis frekar.
Hinn 26. júlí 1945 sendu Banda-
ríkin og Bretland japönsku stjórn
inni úrslitakosti, þar sem krafist
var skilyrðislausrar uppgjafar,
en að öðrum kosti yrðu Japan-
ir að vera viðbúnir algerri eyði-
leggingu. Þessum friðarkostur
var hafnað.
Þá var ákveðið að gera allt
sem unnt væri til þess að að-
vara íbúa þeirra borga, sem til
stóð að ráðast á. 27. júlí voru
11 japanskar borgir varaðar við
því, að þær mættu eiga von á
stórfelldurrv loftárásum. 31. júlí
voru 12 aðrar borgir aðvaraðar
á sama hátt, og 5. ágúst var enn
varpað úr lofti prentuðum að-
vörunum — alls IV2 milljón
hvern þessara daga, og jafnframt
3 milljónum eintaka aí þeim
friðarkostum, sem japanska
stjórnin hafði hafnað.
Kiljan Jóliannes
6. ágúst var svo fyrstu kjarn-
orkusprengjunni varpað á bæ-
inn Nagasaki. Og 8. ágúst sagði
Stalin Japönum stríð á hendur.
4.
Ég skal við engan um það deila,
hvort það sé smekklegt eða sæmi
legt að við, sem aldrei höfum
þurft að taka ákvörðun sem
kostað hafi mannsh'f, köllum þá
menn morðingja sem taka þurftu
harðneskjulegar ákvarðamr til að
ráða niðurlögum herskárrar
óvinaþjóðar, sem rofið hafði frið-
inn — og með allt annað en
fallegum aðförum (Pearl
Harbor).
Og ég skal engan ergja með
því að draga í efa, að þetta úr-
val af mannkyninu, sem býr
beggja megin við Úralfjöll, unni
börnum heitar en annað fólk, og
eigi því erfitt með að skilja tii-
finningaleysi feðra og mæðra í
Bandaríkjunum, Bretlandi og
öðrum vestrænum löndum, þar
sem löngun í fjöldamorð á korna
börnum er svo áberandi þáttur í
sáiarlífi fólksins.
Þá skal ég líka forðast allar
deilur um það, hvor fari rétt með
um ástæðurnar til þess að kjarn-
orkusprengjan var notuð, Churc-
hill eða Laxness. Laxness hafnar
algerlega skýringum Churchills
og annarra vestrænna manna á
því, hvers vegna sprengjan hafi
verið notuð. Samkvæmt Laxness
var það af því, að voldugur
stjórnmálahálfviti fékk þá hoff-
mannlegu löngun, að drepa þrjá-
tíu þúsund kornabörn í einu
höggi — og sló þar með fyrra
heimsmet Heródesar.
Þegar vestrænir menn segja,
að þeir telji heimi sínuir, heimi
frjálsra manna, betur borgið
gegn hugsanlegri árás af hendi
austrænna einræðisklíkna með
því að vera viðbúnir kjarnorku-
hernaði, þá er slíkt tal kallað
fláttskapur einn. Það er allt ann-
að sem undir býr, nefnilega
ánægjan af „að leika sér að hug-
myndinni um fjöldamorð á sak-
lausu fólki og kornabörnum". Og
þetta óeðli vestrænna manna er
svö útbreitt, svo magnað, svo
hatrammt, að það hefur alstaðar
lyft fulltrúum sínum tii æðstu
valda. Þess vegna getur „engin
ráðstöfun" verið meira aðkall-
andi nú en skipulagning aiþjóða-
samtaka (með friðarræðufund-
um) „til að vernda kornabörn
fyrir stjórnmálamönnum*
Það er fjarri mér að vilja um
neitt af þessu deila.
En Jósef Stalin — hvetnig fer
hann út úr þessu kjarnorkustriðs-
brjálæði? Hann vissi um þessa
nýju hryllilegu sprengju, áður en
henni var varpað fyrsta sinn í
stríði, og gerði ekki minnstu til-
raun til að koma í veg fyrir það.
Hvernig fer Laxness að skýra
algert aðgerðaleysi Stalins?
Var Stalin svo einfaldur að
trúa því, að það væri af kaldri
hernaðarlegri rökhugsun, að
'truman vildi nota sprengjuna?
Var honum ekki ljóst, að hann
var að tala við stjórnmálahálf-
vita? Sá hann ekki kynlegan vit-
fyrringarglampa í augum Tru-
mans — tilhlökkunina að brenna
upp þrjátíu þúsund kornabörn?
Og fannst honum Churchill ekk-
ert skuggalegur þessa daga? Var
Stalin þá aðeins hrekklaus sak-
leysingi, sem ekki gat rennt
minnsta grun í hyldýpi vonzk-
unnar í brjóstum vestrænna
manna?
Stalin átti eftir annað tæki-
færi til þess að komast hjá óorði
af kjarnorkusprengjunni. — Það
var ekki lengur nauðsynlegt að
Rússar færu með í stríðið við
Kyrrahafið, Japanir voru búnir
að tapa. Stalin, foringi fólksins,
sem þykir vænt um börn, gat enn
þvegið hendur sínar og sagt: Úr
því að þið hafið gaman af að
kasta svona sprengjum á iítil
börn, þá get ég ekki verið með
ykkur. Hvað sem annars má um
mig segja, þá hef ég alltaf borið
viðkvæmar tilfinningar til korna
barna.
En hann gerði það ekki. Hann
gerði annað. Hann lét dragast að
segja Japönum stríð á hendur
þangað til fengin væri fyrsta
reynsla af hinni nýju sprengju.
Myndi hún vera út af eins kröft-
ug og af vár látið? Stalin virðist
hafa verið harðánægður^ með
sprengjuna. Nú var okki eftir
neinu að bíða. Aðeins tveim dög-
um eftir að sprengjan féll var
Ráðstjórnarherinn látinn geysa
fram á vígvöllinn, til að berjast
við hlið ofjarla Heródesar í barna
morðum — og það enda þótt feð-
ur hinna brenndu austurlenzku
smábarna væru nú komnir á kné
og gjörsigraðir, — styrjöidinni
„raunverulega lokið“, eins og
Laxness orðar það.
Japanar gáfust upp viku eftir
að Stalin slóst í förina með stjórn
málahálfvitum hins vestræna
heims. Þess heims, sem heldur
áfram að láta sig dreyma um
fjöldamorð á kornabörnum, svo
að rauðir rithöfundar hafa ekki
við að þeytast fram og aftur
milli friðarfúnda.
Né valdhafarnir í Moskvu við
að draga flugumenn vestursins
fyrir lög og dóm. Það mætti segja
mér að Beria hafi ekki haft
mikla ást á kornabörnum.
5.
Ef ég segði að þessi grein mín
væri ekki skrifuð af fasistískri
ást á kjarnorkuhernaði og barna-
drápum, þá myndi megnið af
rauðu fylkingunni hrista höfuðið,
þeim myndi ofbjóða óheilindin.
Ég skal því ekki halda slíku
fram, svo að ég hneyksli engan
af mínum meðbræðrum.
En grein mín er m.a. skrifuð
til þess að benda á, að það er
næsta lítil ræktarsemi við minn-
ingu Stalins, að talaumkjarnorku
hernað á þann hátt sem Laxness
gerir — og það í Þjóðviljánum,
lofdýrðarblaði Moskva-valdsins.
En nú munu sumir vantrúaðir
á, að ég sé mjög viðkvæmur
fyrir minningu Stalins. Enda
skal játað að það var annað sem
kom mér áf stað.
Halldór Kiljan Laxness kom
heim af friðarþingi fyrir jólin,
nýbúinn að veita viðtöku ein-
hverjum friðarverðlaunum.
Grein sina endaði hann á þessa
leið:
„Góður vesturevrópumaður er
að mínum dómi sá sem leitast við
að efla góða sambúð milli vest-
urs og austurs, auka gagnkvæm-
an skilning, samvinnu og menn-
ingarleg samskipti milli heims-
hlutanna. Hitt er duglaus vestur-
evrópumaður sem ekki vill gera.
sitt til áð efla vináttu og skilning*
milli vesturs og austurs."
Þetta er undarlegur endir ái
grein, sem fram að niðurlagsorð-
unum virtist öll ‘af vilja gerð tiV
þess að skilja austrið — og mis-
skilja vestrið. Laxness skrifar af
mikilli samúð með rússneslm
þjóðinni, þar vantar það eitt á,
að skáldið reyni að skilja alla
hina djúpu sálarlegu hörmung
fólksins í landi hins algera
ófrelsis, hinna mörgu og miklu
fangabúða og tiðu pólitísku líf-
láta. Um vestrið er hins vegar
ekkert í grein hans nema útúr-
snúningar á orðum stjórnmála-
manna og brígsl um barnamorða-
löngun. Manni fannst sem lesa
mætti milli línanna: Við verðurn
umfram allt að skilja austrið,
elska allt sem þaðan kemur,
aldrei þreytast á að lofsyngja
dýrð ráðstjórnarfólksins. Hitt er
þó engu síður nauðsynlegt, að
misskilja og fyrirlíta vestrið.
En það var þá ekki þetta sem
Laxness vildi sagt hafa. Heldur
vill hann „gera sitt til að efla
vináttu og skilning milli vesturs
og austurs".
Ég ætla þá að leyfa mér að taka
hann á orðinu, fyrir hönd allra
þeirra sem dást að skáldinu Lax-
ness, og biðja hann að muna að
vera framvegis góður vestur-
eVrópumaður: — skrifa til að
skilja, og hjálpa öðrum til að
skilja.
Ég ætla að vona að hann efist
ekki um, að þegar ekki mjög
djúphugsuðum greinum hans er
svarað, ekki hinna, þá er það ein-
göngu vegna þeirrar virðingar
sem skylt er að bera fyrir höf-
undi Islandsldukkunnar. Og þeg-
ar reynt er að vara hann við því,
að vera að skrifa lítið merkileg-
ar hugleiðingar, þá er það vegna
þess hve æskilegt er, að þjóðirn-
ar geti borið sem mesta virðingu
fyrir þeim snillingum, sem eiga
að vera þeirra mesti heiður.
Það er tiltýlulega meinlaust þó
að ýmsir aðrir rauðir höfundar
þeysi á þindarlausum heimsku-
spretti dálk úr dálki í Þjóðvilj-
anum — en Laxness má ekki
gera það.
Ég veit vel að það er skoðun
sumra áróðrar-fræðinga, að skóla
æskan þurfi eitthvað æsandi,
eitthvað miklu meira krassandi
og upplífgandi en heilbrigða
skvnsemi og einfaldan sannleika.
Og að segja megi æskunni svona
hér um bil hvað sem er, ef þess
aðeins er gætt að láta hvína nógu
snjallt í þvættingnum og þvaðr-
inu. Gusturinn í orðafjúkini
nægi til að sópa æskunni með
sér.
En nú vill svo til að Þjóðvilj-
inn hefur á að skipa öðrum rit-
höfundi, sem er magnaður snill-
ingur í heimsmála-hugleiðingum
fyrir fólk innan tvítugs — Jó-
hannes úr Kötlum! Enda vafa-
lítið að bann muni standa fyrir
hugskotssjónum Þjóðvilja-æsk-
unnar sem einn skarpasti sér-
fræðingur nútímans í sálgrein-
ingu þeirra, sem hann kallar
„atómspraðurbassana í Wall
Street og Washington". (Hvers
vegna fær hann engin friðarverð-
laun? Enginn getur skrifað af
meiri æsingi um frið).
Laxness ætti því að gera það
fyrir þjóð sína, að skrifa ekki
svona greinar, „til að efla skiln-
ing“ á þróun heimsmálanna, á
hinum alvarlegustu timum sem
yfir mannkynið hafa komið.
Enn heldur hann áfrarh á sömu
braut. Nýlega mátti lesa í Þjóð-
viljanum að skáldið hefði á
kvenna-friðarfundi haldið afar-
fyndna ræðu móti stríðsæsinga-
Framh. á bls. 12