Morgunblaðið - 24.07.1954, Blaðsíða 5

Laugardagur 24. júlí 1954
MORGUNBLAÐIÐ
Bevan helnr beðið herfilegan ósigur
★
★
★
★
★
★
★
★
★
★
★
★
*
★
★
ALLIR þeir sem fylgzt hafa
með' umræðunum í neðri
deild brezka þingsins að und-
anförnu hafa einkum tekið
eftir þvi, hve vegur og virð-
ing Clement Attiees, for-
manns Verkamannaflokksins,
hefur mjög aukizt að undan-
förnu. Síðasta ár virtist svo
sem Attlee hyrfi mjög í skugg
ann og hugðu menn jafnvel,
að dagar hans innan flokks-
ins væru brátt taldir og hann
myndi draga sig að fullu í hlé
frá stjórnmáium.
í Verkamannaflokknum
Þegar byltingin etur börnin sín
'it BYLTING,
SEM MISTÓKST
En nú hefur hinn gamli Attiee
stigið aftur fram á sjónarsviðið,
hress og endurnærður. Óákveðni ^
hans og hik hefur nú vikið fyrir |
viljafestu og einbeitni í ræðum
og framkomu, og hann hefur tek-
ið aftur gleði sína og gaman í ræð
um og riti, ef svo mætti að orði i
Síomast.
Og ástæðunnar til þessarar
breytingar er ekki langt að leita.
Nú verður æ ljósara með hverj-
tim deginum sem líður, að. upp-
reisn sú, sem hinn blóðbeiti
Wales-búi, Aneurin Bevan vakti
gegn hægri armi Verkamanna-
flokksins er í þann veginn að
renna út í sandinn. Hún er mesta
hættan, sem ógnað hefur sam-
heldni Verkamannaflokksins síð-
an 19.31, að Ramsay MacDonald
gekk í berhögg við meiri hluta
flokksins og myhdaði þjóðstjórn
meg Ihaldsmönnum.
Sönnunin um, að stjarna Bevans
fer æ dofnandi og virðist jafn-
vel ætla að slökkna með öllu,
yoru prófkosningar um gjald-
kerastöðuna í flokknum, sem
Bevan tapaði eftirminnilega fyr-
ir Hugh Gaitskili, fyrrv. fjár-
málaráðherra. Var það fyrst og
frernst þáttur verklýðsfélaganna
<og atkvæði þeirra, sem felidu
.Bevan, en áður fyrr voru þau
hans helztu styðjendur. Ekki eru
]þó nema fáir mánuðir síðan að
Attlee var enn undir í baráttunni
íim völdin í flokknum og varð
að horfa upp á, að margir trygg-
ustu og elztu vopnabræður hans
í stjórnmálunum gengju yfir til
Bevansmanna, svo sem Arthur
Robins, fyrrv. verkamálaráð-
herra.
f* GAMALL
NÁMUMAÐUR
Þróunin og valdabaráttan inn-
an verklýðsfélaganna brezku er
flestum þeim, sem utan þeirra
standa óljós og lítt skiljanleg.
Bevan naut stuðnings þeirra í
fyrstu, endá er hann gamall
námumaður sjálfur og vaxinn
upp úr þeim jarðvegi og hugs-
umarhætti, sem einkennt hefur
brezka verkamanninn um ára-
gkeið.
Það hefur því flestum komið á
övart hvernig málin hafa nú skin-
azt. Sem dæmi um afstöðu verk-
lýðsfélaganna til hans má nefna
umraæii þau, er Beakin, ritari
flutningasambandsins hafði um
hann fyrir skömmu á þingi sam-
bandsins í Edinborg. Deakin
gagöi þar ekki eingöngu sína eigin
skoðun, heldur talaði hann sem
fulltrúi „The Transport and
General Workers Union“, en til
þess sambands teljast 835 þús.’
þeirra 6 milljóna sem í brezkum
verklýðsíélögum eru. Undir dynj
andi lófataki sagði Deakin ,,að
sú braut, er uppreisnarmenn-
irnir í flokknum vildu að verk-
lýðsfélögin héldu, lægi til eymd-
ar og vesalla lífskjara“. Jafn-
framt réðst hann heiftarlega á
þá stefnu Bevansmanna að berj-
ast gegn endurhervæðingu Þýzka
lands og kvað Bevan hafa reynt
á Htilmótlegan hátt að nota verk-
íýðshfeyfinguna sem áróðursvopn
í baráttunni.
Ekki er vafi á, að það hefur
valdið Bevan ríkri undrun að
heyra hið dynjandi lófatak, sem
hvað við, er Deakin hafði lýst
hann og dýrkar, svo með fádæm-
um er. Eiginkonan getur verið
manni sínum ómetanleg stoð og
! stytta í brotsjóum stjórnmálanna
1 og hörku dægurþrasins, en sú
blinda aðdáun, sem Jennie Lee
• hefur sýnt manni sínum um ára-
raðir hefur aðeins fært hann f jær
veruleikanum og aukið á sjálfs-
traust hans og eigin óskeikulleik.
Frú Lee er einnig Verkamanna-
flokksþingmaður í neðri deild-
inni og þykir kona Ijóngáfuð, en
jafnframt ekki hógvær eða sann-
gjörn að sama skapi.
* ÖKUNÍÐINGUR
Því er loks heldur ekki að leyna
að þótt aldrei sé samkvæmt
enskri venju minnst á dóm þann
fyrir brot á umferðalögunum í
opinberum umræðum, sem Bevan
hlaut í maíbyrjun, þá á hann þó
sinn þátt í óvinsældum hans. Það
bar þannig til, að Bevan hafði
ekið á bíl og valdið slysi, en hann
hægði hvorki ferðina, né nam
síðar staðar til þess að veita lið-
er og enda sjálfur gamall námu-
maður frá einu fátækasta héraði
Wales og tók sér hakann í hönd,
er hann var aðeins 16 ára gamall.
Hefur hann æ síðan verið átrún-
aðargoð og ókrýndur höfðingi
námumannanna í Verkamanna-
Bevan gengur út úr þinghúsinu
þungur á brún og brá.
þessu yfir, því að hann hefur
hingað til verið sannfærður um,
að barátta sín gegn endurhervæð-
ingu Þýzkalands ætti dýpstan
hljómgrunn hjá verkamönnum.
* ÞYNGRI BYRÐAR
Sannleikurinn er hinsvegar sá,
að í einræðiskennd sinni og hof-
móði hefur Bevan misst tengslin
við aiþýðumanninn í flokknum —
við hinn almenna kjósanda, sem
ekkert á undir sér. Áð vísu virð-
ist svo*í fijótu bragði, að ekki
væri nema eðlilegt, að Bretar
væru andvígir hervæðingu þýzku
þjóðarinnar, sem þeir hafa flestir
barizt við um ára skeið og.úthellt
blóði sínu til þess að hljóta sigur
yfir. Hin hliðin á málinu er sú,
að ef Þýzkalandi er ekki leyft að
endurhervæðast verða Bretar
sjálfir að leggja á sig enn þyngri
byrðar, þola hærri skatta og
lengri herskyldu og meginhluti
hermannanna yrði úr hinum fjöl-
mennu verkamannastéttum. Þann
ig hefur það vopn, er Bevan hugð-
ist láta bezt bíta og verða and-
stæðingum sínum skeinuhættast
snúizt í höndum hans og liggur
við að verði honum sjálfum að
fjörtjóni.
Og það er ekki nóg með þetta.
Margir helztu lagsbræðra hans,
sem fylgdu honum framan af í
öllum raunum og átökum virðast
nú vera í þann veginn að missa
traust til hans og álit á leiðsögn
hans.
Sérlega eftirtektarvert er, að
Harold Wilson, fyrrv. verzlunar-
málaráðherra og einn af fremstu
stuðningsmönnum Bevans hefur
tekið sæti hans fremst á bekk
stjórnarandstöðunnar og gengið
í lið með Attlee og foringjasveit
hans.
Vera má, að hin stórfellda bylt-
ingartilraun Bevans í Verka-
mannaflokknum hafi verið dauða
dæmd frá byrjun. A því leikur
þó enginn efi, að ríkan þátt í ó-
sigri hans nú á hans eigin skap-
gerð og þverbrestir þeir, sem í
ljós hafa komið í geði hans.
Bevan hefur ótakmarkað sjálfs-
álit. Hann þykist jafnan hafa á
réttu að standa, sjá einn þá leið,
er feta skuli og þá farsælu lausn
er ráða skuli. Jafnframt hefur
hann einangrað sig frá flokks-
bræðrum sínum og á það til að
vera þykkjuþungur og skap-
bráður svo að úr hófi keyrir. Og
enn eykur það á gikkshátt hans
og hroka, að kona hans tilbiður
Ilugh Gaitskill, fyrrv. fjármála-
ráðberra hafffi betur en Bevan í
gjaldkerakosningunum.
flokknum. En nú skaut skckku
við. Á fundinum felldu námu-
mennirnir með 505 þús. atkv.
gegn 236 þús. að styðja Bevan, en
ákváðu að fylgja Hugh Gaitskill.
Og til þess að skýra enn af-
stöðuna felidu þeir tillögu, sem
lýsti yfir stefnu Bevans, að berj-
ast gegn endurhervæðingu Þýzka
lands.
* FELLUR HANN?
Þetta var mikið áfall fyrir
Bevan, svo sem ljóst er og ekl<i
bætti það heldur úr skák, að sama
daginn ákvað þriðja stærsta
verklýðssambandið, vélamanna-
sambandið, að styðja einnig HugK
Gaitskill.
Það er því fullljóst, að Bevan
mun bíða hinn herfilegasta ósig -
ur í kosningunum á flokksþing-
inu. Gaitskill andstæðingur han»
hefur nú örugglega yfir að ráða
2.800.000 atkvæðum, en Bevan.
aðeins 853.000 atkvæðum.
En Bevan hefur haft að engifc
eindregin tilmæli vina sinna um
að hann dragi sig í hlé úr kosn-
ingunni, þar sem hún er þegar
vonlaus orðin og þykist hann.
ætla að berjast til þrautar. Er
það honum líkt og undrast enginn
ákvörðun hans, sem þekkir hann.
af eigin reynd. Hann hefur alla.
tíð verið stoltur og sjaldnast
bundið sína bagga sömu hnútum.
og samferðamenn hans í stjórn-
málum.
Nú stendur fali hans fyrir dyr-
um, ef hann sér ekki að sér 2
tíma. Því getur enginn forðnS
nema hann sjálfur, og það á þann.
hátt að gerast á ný hollur fylgis-
maður Attlees og flokksforyst-
unnar og þeirrar stefnu, sem húiv
markar.
Næstu vikur munu leiða í Ijósi
hvort Aneurin Bevan á sér við-
reisnarvon í brezkum stjórnmál-
um eða ekki.
ara
Attlee hefur ekki átí sjö dagana
sæla, en nú rofar til og völd hans
aukast á ný.
sinni sitt og gefa upp nafn og
númer, heldur ók hinn skelegg-
asti leiðar sinnar. Bar hann þó
alla sökina, enda seinni dreginn
fyrir rétt og dæmdur í sekt.
En þrátt fyrir allt það, sem hér
hefur verið rakið er þó varla rétt
að Hta svo á, að þætti Bevans í
brezkum stjórnmálum sé lokið.
Hann er enn foringi uppreisnar-
flokksins í Verkamannaflokknum
og því ber ekki að neita, að að Sir
Winston Churchill frátöldum
er hann stærsti persór.uleikinn og
mesti ræðumaðurinn s.em Bret-
land á í dag. Þetta viðurkenna
og andstæðingar hans þótt þeir
jafnframt séu andvígir megin-
stefnu har.s og fyrirlíti lýðskrum
hans og lýðskjall er honurn er svo
tungutamt.
★ NÁMUMENN ANDVÍGIR
BEVAN
Síðustu fréttir herma, að enn
halli undan íæti fyrir Bevan. í
vikunni sem leið kom námu-
mannasambandið saman á fund
til að ákveða hvern það skvldi
styðja við kosningu í gjaldkera-
stöðuna á þingi Verkamanna-
flokksins, sem hgldið verður í
S ptember. Námumannasamband-
ið er annað stærsta verklýðs-
samband Bretlands og telur 683
þús. félaga. Bevan hefur jafnan
notið óskoraðs fulltingis þess á
90 ÁRA verður, laugardaginn 24.
júlí, Margrét Guðmundsdóttir,
Norðurbraut 17, Hafnarfirði.
Hún dvelst þar í góðri elli hjá
Stefaníu Maríu, dóttur sinni og
manni hennar, Karli Kristjáns-
syni, sem bæði jafnt gera henni
lífið sem léttast og bjartast, með
framúrskarandi lipurð og ljúf-
mennsku.
Ég sá Margréti fyrst þá er ég
var um tvítugt og hún þá nær 26
ára gömul. Þá var hún ferju-
maður eða stúika — hjá Magnúsi
í Pörtunum á vestri þakka Þjórs-
ár, við vorum að koma að austan
úr Fljótshverfi í kaupstaðarfcrð
út á Eyrarbakka. Þá var engin
brú á neinu vatni eða vegar-
spotti Jagður, það er ég vissi til,
á öllu iandinu, nema ef hægt
væri að telja það veg eða brú, að
í Flóanum hafði torf og hey ver-
ið sett ofan í verstu keldur. Þeg-
ar við komum að Þjórsá köll-
uðum við á ferju. Þá kom strax
flokksþingum og samkundum og bátur og undir árum sat stúlka
átt þar góðan hauk í horni. Hann * og reri knálega. Það var Margrét
Guðmundsdóttir, sem nú er ní-
ræð.
Seinna varð Margrét kaupa-
kona hjá mér í Brúnavík og mað-
ur sá, sem hún var lengi búin að
vera trúlofuð. Þau gátu ekki
fengið giftingarleyfi sökum þesa-
að þau voru í sveitarskuld. Saini.
rufu þau aldrei tryggðabandiií
og höfðu eignast mörg börn cr
hann lézt.
Jón Egilsson, en svo hét unn-
usti hennar, var formaður á bát
hjá mér í Brúnavík (Borgarfirði.
eystra) og var góður sjómafiur.
Hann var mjög vel gefinn mað-
ur og ekki minnist, ég þess að hafa.
heyrt betur fram bornar ræSur
eða fyrirlestra en þegar hann !a*
húslestra hjá okkur á sunnudög-
um úr Vídalínspostiilu. Hann var
fluglæs á ailt letur og skrift cg"
hafði góða rithönd.
Þau Margrét og Jón voru hjá
okkur í Brúnavík í tvö sumur
með tvö barna sinna, og einu eða.
tveim árum eftir að þau voru.
hjá okkur eignuðust þau stúlku,
sem þau létu heita í höfuðið á
okkur hjónunum, það er Stefanta.
María, sem Margrét dvelst nú hjá
í ellinni. Margrét ó 5 dætur á lífi,
þrjár í Reykjavík og tyær í Hafn-
arfirði og einn son, Guðmund,
mikirm dugnaðarmann fil allra
verka, en hann stórslasaðist er
tré féll á hann og er riú ósjálf-
-bjarga.
Ég ætla ekki að rekja æviferií
Margrétar en aðeins minnast a
hið óbilandi þrek hennar og
kjark, sem aldrei brást þótt á
mótj blési. Ég býst ekki við að
nú á tímurn þætti árennilegt að
leggja af stað sunnan úr Flóa
óvistráðin með tvö börn til Norð-
urlands eða Austfjarða, en þctta
áræddi Margrét, ’ hún treysti. á
þrek sitt og kjarkurinn var hennL
gefinn. Tímarnir eru breyttir og,
Framh. á bls. 12 ,