Morgunblaðið - 25.01.1955, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 25. jan. 1955
BJARNI M. GÍSLASON
Handritamálið og deilan um réttindi danska þjáda-
krotsins í Suður>Slésvik eiga margt summerkt
ÞEGAR rithöfundurinn Jörgen
Bukdahl ritar eða talar um
íslenzku handritin, nefnir hann
í sömu andránni deiluna um
Suður-Slésvík. Hann kveður þess
ar deilur vera samskonar brenni-
punkta þjóðernisstefnunnar. Og
til að skapa siðferðilegan stuðn-
ing frá öllum Norðurlöndum við
Dani fyrir sunnan Skælbæk,
segir Bukdahl, að Danir verði
fyrst og fremst að leysa hand-
ritamálið á heiðarlegan hátt og
skila handritunum aftur í hend-
ur íslendingum. En hvað vitum
við íslendingar um viðburðina á
landamærum Danmerkur og
Þýz,kalands í dag? Nennum við
að íhuga það? Og að hve miklu
leyti skiljum við ummæli Buk-
dahls, er hann líkir þessum máí-
efnum hvort við annað? Ég ætla
að reyna að skýra samlíkingu
hans í stuttu máli.
★ SUÐUR-SLÉSVÍK —
ÞRÆTUEPLI
Suður-Slésvík, sem er senni-
iega á stærð við Vestfirði, er
ásamt Holstein, nyrzti hlutinn af
þeim ellefu löndum, sem tilheyra
vestur-þýzka sambandslýðveld-
inu. Rétt fyrir norðan landamæri
Holsteins og Slésvíkur liggur hið
forna Danavirki, og vísindamenn
eru sammála um, að þessi mörk
tákna rótgróinn mismun danskr-
ar ög þýzkrar menningar, en á
landsvæðinu rétt fyrir sunnan hið
svokallaða Ejderland hefir dönsk
og þýzk menning aftur á móti
blandast. Við Danavirki lágu
landamærin milli Þýzkalands og
Danmerkur frá 1811—1864, en þá
tóku þýzkir herir Suður-Slésvík
og síðar Suður-Jótland herskildi,
og mörkin fluttust norður á bóg-
inn. Suður-Jótland var sameinað
Danmörku aftur 1920, en Suður-
Slésvík tilheyrði Þýzkalandi
áfram, þar sem þjóðaratkvæða-
greiðslunni lauk með meiri hluta
fylgjandi sameiningu við Þýzka-
land.
Suður-Slésvík var skipt í tvö
svæði meðan á atkvæðagreiðsl-
unni stóð, á öðru svæðinu féllu
atkvæðin 75% með sameiningu
við Danmörku, á hinu 80% með
sameiningu við Þýzkaland. Það
er ekki auðvelt að skera úr um,
hvort danski minni hlutinn í
Suður-Slésvík hefir verið minni
eða stærri en þessar tölur gefa
til kynna á árunum milli fyrri og
síðari heimsstyrjaldarinnar, en
allt bendir til þess, að danski
þjóðarhlutinn hafi verið í mikl-
um vexti einmitt á þessum árum.
Eftir ósigur Þjóðverja 1945 urðu
þjóðabrot þessi nokkuð áfram um
að fjarlægjast eftir föngum
ringulreið þá, er ríkti um þær
mundir í Þýzkalandi, og á svæð-
um þessum skapaðist alhuga við-
urkenning á danskri menningu
og þjóðlífi. En þá úði og grúði
þar af þýzkum flóttamönnum,
sem gjarna hefðu viljað nánara
samband við Danmörku, og því
þorði stjórnin eftir stríðið ekki
að láta þjóðaratkvæði úrskurða
málið, en neyddist til að gefa
eftirfarandi yfirlýsingu: „Stjórn-
in, sem ríkir á grundvelli sjálfs-
ákvörðunarrétts þjóðarinnar. er
þeirr^r skoðunar, að ekki ætti að
hreyfa við landamærunum!"
★ DÆMIGERÐ ÚRLAUSN
STÓRVELDIS
Danir í Suður-Slésvík styggð-
ust við þessi málalok, og til að
slá nokkuð á stöðugt vaxandi
fylgi sameiningar við Danmörku,
sendi brezka stjórnin Dönum í
sept. 1946 orðsendingu, er sýndi
fram á þrjár mögulegar lausnir:
1. Flutning þjóðarbrotsins. 2.
Þjóðaratkvæði þegar í stað, og
Samvinna i Evrópu verður að byggjast á hlýhug og skilningi
staðsetning landamæranna sam-
kvæmt því. 3. Skynsamleg
ákvörðun um landamerkin án
þ j óðaratkvæðis.
Þessar tillögur voru í augum
Dana dæmigerð úrslausn stór-
veldis, er vildi komast hjá óþæg-
indum, en gerði sér ekki grein
fyrir, að sjálfsákvörðunarréttur-
inn var fyrst í sínum fulla rétti,
er flóttamennirnir. sem voru
orðnir eins fjölmennir og sjálfir
íbúarnir, höfðu verið fluttir frá
Suður-Slésvík. Danir höfnuðu
því tillöum Breta, enda hefði
enginn Dani með snefil af
ábyrgðartilfinningu gefið Bret-
um rétt til að svo mikið sem
leggja fram slíkar tillögur. í kjöl-
far þessa fylgdi gagntillaga Dana:
1. Brottflutningur flóttamanna
frá Suður-Slésvík. 2. Stjórnarfars
legur skilnaður Suður-Slésvíkur
og Holsteins. 3. Trygging menn-
ingarlegs og þjóðernislegs frelsis
til handa danska þjóðarbrotinu.
Þá fyrst gat þjóðaratkvæði orðið
sjálfsákvörðunarréttinum hald-
góður vegvísir. Orðsendingu þess
ari var aldrei svarað beinlínis af
Englendingum, en danska þjóðar-
brotinu var nú skorinn þrengri
stakkur en nokkru sinni á ríkis-
stjórnarárum Hitlers. En Englend
ingum var vorkunn. Flóttamanna
straumurinn frá hinu brennandi
húsi Evrópu varð einhvers stað-
ar að fá þak yfir höfuðið, og að
meðaltali voru um 20—30 flótta-
menn á hverju heimili í Suður-
Slésvík. En um síðir gengust
Bretar inn á að hjálpa til að
tryggja menningarleg réttindi
danska þjóðarbrotsins. Árangur-
inn af þessu 'varð Kílar-samþykkt
in árið 1949.
•fc KÍLARSAMÞYKKTIN 1949
Hverskonar samþykkt var það?
Nokkrar greinir þess tryggðu t.d.
danska þjóðarbrotinu jafnan rétt
til hvaða opinberrar stöðu sem
var. Dönsk menning gat nú einn-
ig um frjálst höfuð strokið, og
var óheimilt að ofsækja hana á
einn eða annan hátt né heldur
máttu yfirvöld halda henni niðri.
En héldu Þjóðverjar orð sín? Nei,
langt því frá. Hinn nýlátni for-
sætisráðherra í Kíl, Fredrik
Wilhelm Lúbke, gerði sér allt far
um, að vinna gegn stofnsetningu
dansks alþýðuskóla í Suður-Slés-
vík, enda brá hann fæti fyrir
stofnun danskra skóla yfirleitt,
og samt eru nú um 12. þús.
dönskumælandi börn í Suður-
Slésvík. Eftirmaður hans. Kaj-
Uve von Hassel er vægast sagt
gerókunnugur Suður-Slésvík, en
honum heppnaðist með aðstoð
flóttamannanna að ná meiri hlut-
anum úr höndum Dana í borg-
arstjórninni í Flensborg og verða
bannig borgarstióri. Og nú er
hann forsætisráðherra í 11. ríki
vestur-þýzka sambandslýðveld-
isins. Til að þjarma enn rækileg-
ar að framgangi D=>na samþykktu
Þjóðverjarnir „5% lagaviðauk-
ann“, þ.e.a.s. að flokkur, sem ekki
hefir fylgi 5% kjósenda, getur
ekki fengið fulltrúa kjörinn á
bing og er því útilokaður frá af-
skiptum af stjórnarfari landsins.
Á sama tíma fengu flóttamenn-
irnir í Slésvík og Holstein kosn-
ingarétt.
★ BROT Á KÍLARSAMN-
INGNUM
Það liggur í augum uppí, að
breytingar þessar voru brot á
Kílar-samningnum frá 1949, og
því var þessu ákaflega mótmælt
/íjurn i M. Gslason
úSlegur skilningur
stoS . . .
. . ,,mann-
siSferSileg
hefðu ekki verið á þessu svæði,
og einkum ef Danir hefðu getað
komið til leiðar stjórnarfarsleg-
um aðskilnaði Slésvíkur og Hol-
stein, hefði þessi lagaviðbót eng-
in áhrif haft, en nú eru 43 þús.
Danir útilokaðir frá því að hafa
áhrif á stjórn lands síns, en 10
þús. Þjóðverjar í Suður-Jótlandi
hafa vegna miklu lýðræðislegra
fyrirkomulags fulltrúa á danska
þinginu. Hið sama Þýzkaland er
nú verður svo tíðrætt um sam-
vinnu og samhug í Evrópu og sem
krefst sjálfsákvörðunarréttar fyr
ir Austur-Þýzkaland og Saar,
virðist ekki geta í ríkum mæli
beitt hlýhug og skilningi, þegar
um er að ræða mannréttindi
annarra þjóðabrota innan landa-
mæra Þýzkalands. En rétt er að
geta þess, að margir Þjóðverjar,
pinkum innan jafnaðarmanna-
flokksins, hafa gagnrý.nt mjög
bessa drottnunarstefnu. Vestur-
Þjóðverja varð að orði: „Sú
staðreyn^. að vfir 40 b”s. m^ins
hafa greitt atkvæði í Suður-Slés-
vík án þess að fá fulltrúa á þing.
er hreint og heint til skammar. í
voru landi (Þýzkalandi) ættum
við ef til vill í framtíðinni að
tala heldur minna um Evrópu, og
í þess stað reyna með gjörðum
okkar að vinna það traust sem er
ómissandi - þáttur í hugsjóninni
um samvinnu í Evrópu."
o—A—o
Ég fann mig knúðan til að
skýra með þessu stutta yfirliti
þá hugsun, er lisgur að baki orð-
um Bukdahls, þegar hann h'kir
handritamálinu og vandræðum
Dana í , Suður-Slésvík saman.
Hann segir, að einmitt í Suður-
Slésvík geti Þjóðverjar sýnt vilja
sinn til að efla lýðræði, í stað
bess að landshlutinn verði auð-
kenni skammgóðrar yfirskyns-
stefnu af hendi Þýzkalands, sem
ekkert heUr lært og heldur ekk-
ert ski’ið. Á sama hátt, segir
hann, get.a bjóðhollir Danir bein-
rnis unnið að því að auka álit
Danmerkur, ýtt undir husrekki,
þrauts'-ipju og friálslvndi í sjálf-
um hversdagsleikanum. í stað
þess að útbreiða andúð á íslandi,
sem eiva engan rétt á sér undir
vísindalegu yfirskyni.
UNT»TRRÓT»N — MISWE^PNUÐ
STJÚRNMÁT ASTEFNA DANA
Allt ber að sama brunni. En
fæstir gera sér grein fvrir, að
upntök vand>'æðanna má rekja
langt aftur í tímann. Þannig ligg-
ur í því, að mishenpnuð st'órn-
málastefna af hálfu Dana hefir
leitt til bess. að dönsk menning
hefir orðið að víkja úr sessi fvrir
af hálfu Dana. Ef flóttamennirnirnorðan Danavirki. Svo mikil
áherzla var lögð á að sjá rætast
draumana um yfirráð yfir Nor-
egi, íslandi og Færeyjum, að
Ðanir sjálfir sunnan til í land-
inu hreint og beint gleymdust.
Margir Danir hafa nú gert sér
ljóst, og hugsunin um það getur
jafnvel fengið danska skóla-
drengi til að roðna af sorg og
gremju. Á ferðalagi á þessu svæði
kemst enginn hjá því að sjá,
hversu allir lifnaðarhættir þessa
þjóðarbrots draga dám af dönsku
þjóðlífi, jafnvel þó að drottnun-
arstefna Þjóðverja hafi haft þau
áhrif, að mikill hluti fólksins
hefir misst tökin á móðurmáli
sinu. Þessi þjóðlega hollusta við
hið aldna móðurland gat á engan
hátt komið fram undir járnhæl
Hitlers, en eftir árið 1945 kom
tækiíærið til að sýna, hversu
djúpar rætur hún á í hugum
Dana í Suður-Slésvík. Jafnvel þó
að efnahagsástæður séu nú orðn-
ar betri í Vestur-Þýzkalandi en
í Danmörku, senda margar
þýzkumælandi fjölskyldur fyrir
sunnan landamærin, börn sín í
danska skóla, einfaldlega vegna
þess, að dönsk lagaskipan og
mannshugsjón er meir í samræmi
við skilning þeirra á hvernig lifa
beri lífinu en þýzkur hugsunar-
háttur.
Og hvers krefjast Danir í Suð-
ur-Slésvík í dag Vilja þeir eiga
strið á hættu og krefjast nýrra
landamæra? Nei, það er ekki
sótzt eftir auðvirðilegum ævin-
týrum í þessu máli. Ef til vill get
ég bezt skýrt þetta með því að
rabba lítillega um Hegel og
Herder, þessa tvo miklu þýzku
heimspekinga. Hegel hyllti ríkið
sem næstum yfirnáttúrlega veru,
sem allir þjóðflokkar verða að
beygja sig fyrir í blindni, jafnvel
þó að fleiri en einn væru innan
landamæra þeirra. Herder aftur
á móti tók þjóðina fram vfir
ríkið og vildi að velferð þjóð-
flokkanna efldist, og leit á það
sem fyrirheit um öflugri sam-
vinnu. Danir vilja, að Þjóðverjar
láti af Hegeltilbeiðslu sinni og
taki fram yfir hana kenningu
Hegels um þjóðflokkana. Því að
aðeins frá sjónarmiði ríkisdýrk-
unar Hegels, geta Þjóðverjar
krafist þess, að Danir í Suður-
Slésvík láti af hendi sjálfsákvörð
unarrétt sinn, af því að þeir búa
innan landamæra Þýzkalands.
Slík ríkisdýrkun er úrelt og er
eitur í beinum þeirrar Evrópu,
sem verið er að reyna að reisa úr
rústum stríðsins.
* ERU ÞJÓÐVERJAR ENN
LÆRISVETNAR HEGELS?
Thomas Mann álítur, að Þ.jóð-
verjar séu enn lærisveinar Heg-
els. Hann segir, að í dag tali þeir
svo mikið um samvinnu í Evrópu,
af því að þeir sækist nú eftir
„þýzkri“ Evrópu í stað
„evrópsks" Þýzkalands. Og það
eru lika til Danir, sem ekki hafa
enn skilið kenningar Herders.
Undir eins og Suður-Slésvikur-
vandamálið stakk upp kollinum
eftir ringulreið stríðsins, bvrj-
uðu þeir að berja hina miklu
trumbu Hegels. En markmið
Suður-Slésvikur-búa var ekki af
ramla skólanum. Hjálp landa
heirra í þessu mikla vandamáli
landamærahéraðsins hafði enga
þýðingu fyrir þá, ef hjálpin var
ekki runnin af þjóðernislegum
rótum, þ.e.a.s. var samkvæmt
kenningum Herders. Tímarit í
Suður-Slésvík, „Front og Bro“,
komst svo að orði:
„Andmæli eiga rót sína að
rekja til óréttar, og markmið
þeirra er að ráða bót á réttar-
skerðingunni. Það er sem sé nokk
urs konar „lögregluskýrsla“ til
hinna opinberu yfirvalda og rödd,
sem hrópar, að réttlætinu verði
fullnægt. En ef andmælin eiga að
vera í samræmi við markmiðið,
ættu þau að koma til leiðar bætt-
um aðstæðum í landamærahéruð-
unum, og þá verða þau að vera
málefnisleg og framkvæmd af
ráðdeild. Andmælin af hálfu
Dana hafa samt í seinni tíð oft
farið út fyrir ofangreind mörk.
Þau hafa farið út í öfgar, orðið
óp og garg, menn hafa tekið
að dýrka óréttlætið, og slíkt ber
keim af lýðskrumi.“
* EKKI TÓMAIILJÓÐ
í RAUSTINNI
Það var sem sé ekki gullin
þrumuraust, sem menn í Suður-
Slésvík óskuðu af hálfu Dana.
Það var sjálfsagt að beita radd-
böndunum, en ekki mátti vera
tómahljóð í raustinni, sem
fældi velviljaða og vel þenkjandi
menn frá málstaðnum. Er það þá
ljóst, hvað Bukdahl á við, er
hann líkir deilunni í Suður-Slés-
vík við handritamálið? Eða eru
menn ekki kunnugir andmælun-
um í þessu máli milli Danmerkur
og fslands? Og til hvers leiðir
þetta? Ekki til neins annars en
að einangra málið enn að nýju
og það er engurp til gagns. í báð-
um tilfellum er um að ræða þjóð-
lega fyrtni, sem vinna verður bug
á. f báðum tilfellum hafa menn
verið of fúsir til að söðla hinar
gömlu bikkjur lýðskrumsins, sem
hafa fengið brjóskbólgu af hreyf-
inarleysi. Það verður að binda
þær á bás fyrir fullt og allt. Þær
tilheyra fortíðinni og gegna engu
hlutverki í framtíð Norðurlanda
eða þeirri Evrópu, sem okkur
dreymir um að byggja upp. Ekki
er svo að sltilja, að heimahögun-
um sé þar með stungið undir stól
sem uppsprettunni í lífi okkar,
vegamótunum þaðan sem blasa
við fjarvíddir lífsins og þaðan,
sem öll tengsli við heiminn knýt-
ast. Nei, þvert á móti á einmitt
méð því að finna heimahagaria í
stærra samhengi. Bukdahl orðar
þetta snilldarlega:
„Þú skalt verða þú sjálfur! Þú
skalt ná valdi á sjálfum þér. Þú
skalt læra að segja ég. Annars
verður köllun þín út á við að
ósjálfstæðum hugmyndum. En
mannkynið verður að halda
áfram í átt til aftureldingar og
Ijóss. Þú verður að læra að segja
við. Það sem þú ert í sjálfum þér,
nær fyrst hámarki sínu siðferði-
lega í því, hvað þú er meðal ann-
arra og fyrir aðra. Það er fyrst
í samfélaginu, að þróun persónu-
leikans nær hámarki sem siðferði
leg viðleitni. Þetta á við, um
mannverur og þetta á við um
þjóðir. Með sínu sögulega sam-
hengi verður þjóðin að vcrða
nægilega frjáls til samvinnu við
aðrar þjóðir. Þjóðin verður að
finna fótfestu í sérkennileik sín-
um til að lirasa ekki í samvinn-
unni þjóða í milli. Þú verður að
halda inn á við annars finnur þú
ahlrei leiðina út á við. Annars
hafnar þú í rótleysi alþjóðastefn-
unnar. Þetta er hugmynd Herders
um þá stefnu, er Evrópa ætti að
taka. Og það er eina leiðin út úr
þjóðernisofstækinu. Því að þjóð-
ernisstefnan er einmitt ófull-
burða þjóðarmetnaður. Sú þjóð,
sem leggur of mikla rækt við
þjóðerniskennd sína hefir ekki
fengið fótfestu í sinni eigin menn
ingu, hefir ekki lifað með henni,
því að þekking þjóðarinnar á
Framh. á bls. 12