Morgunblaðið - 27.01.1955, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 27. jan. 1955
MORGUNBLAÐIÐ
9
Bjartar og dimmar hliðar í dönskum hékmenntum
„TRÚÐU aðeins börnum og ]
drukknum mönnum", segir
danskt máltæki. Mér kemur það *
í hug þegar ég ætla hér að skrifa
nokkur orð um bókaútgáfu í Dan '
mörku í ár.
Sá atburður gerðist nefnilega,
að meðan danskir bókmennta-
gagnrýnendur voru önnum kafn-
ir við að lesa nýju bækurnar, for-
dæma sumar en finna það út, að
aðrar voru bara ágætar, þá kom
upp mikill vandi, þegar nemend-
ur í menntaskóla einum gáfu út
íjöiritað blað, sem fjallaði um
vandamálið: — Hvers vegna er
enginn skapandi skáldskapur
lengur í Danmörku?
nginn eldur sóffur fif himna
m si"'
Eftir Hókon Stangerap
ÓDÝRU BÆKURNAR
Það var einn sigurinn á yztu
vígstöðvum. Annar sigur var það
og hann þýðingarmikill, að „ó-
dýru bækurnar“ náðu nú endan-
i lega fótfestu. Það vekur að vísu
Þetta kom illa við taugarnar í! furðu hve su þróun hefur orðið
bókmenntagagnrýnendum Marg- j miklu semni en 1 nágrannalönd-
ir þeirra klipu sig í handlegginn unum- N01^1 °S Svíþjóð. Hér
til að aðgæta hvort þetta væri
draumur eða vaka og sú spurning
varð einkar nærgöngul, hvort
þeir hefðu verið að dásama
„nýju fötin keisarans“? Eða með
öðrum orðum, „hvort nútíma
skáldskapur í Danmörku væri
ekki í neinum fötum?“
Þetta er alvarlegt vandamál og
eigi gagnrýnendur að svara því
upp á líf og dauða, eins og
menntaskólanemendurnir heimta
þá verður víst, að bera sann-
leikanum vitni um að nokkuð er
til í þessu.
BÆKUR PRYKKA
AD YTRA ÚTLITI
Þriðji sigurinn á hinum yztu
vígstöðvum bókmenntanna er sá,
ENGINN BLOSSI —
AÐEINS GLÓÐ
Það eru engir gullaldartímar í
nútíma bókmenntum okkar. Nú-
tíminn virðist ekki búa yfir
neinum meiriháttar skapandi
krafti. Bókmenntir okkar eru
frekar grúsk heldur en skapandi
afl. Það er mikið skrafað og
skrifað um bókmenntir, en eng-
inn eldur er sóttur til himna.
Að þessu leyti virðist ástandið
vera hið sama í Danmörku og í
flestum öðrum löndum hins vest-
ræna heims. Þó að e, t. v. sé und-
antekningar að finna í Svíþjóð
og á íslandi.
Þetta verður einkar ljóst, þeg-
ar litið er í heild yfir danskar
bókmenntir hins liðna árs. Þar
gefst engin ástæða til að brýna
röddina í íagnandi húrrahróp-
uin. Slíkt myndi ekki hæfa hin-
um alvarlegu og iðnu dönsku rit- 'l
höfundum ársins 1954. Ef hengja
ætti upp einkennismerki hins
liðna árs mætti standa á því:
„Engan hávaða, talið í hljóði,
minnist hinna sjúku" — nefni-
lega hinna sjúku sálna rithöf-
undanna, sem hafa horfið út úr
önnum dagsins og leitað sér , . , , „
hælis í föndri, — sem vonandi er arl orðlð mlk!u falle8rl °S
er um að ræða endurprentanir
á verðmætum bókmenntum, seld-
ar á mjög lágu verði.
Bókaútgáfan „Fremad“ hóf
1953 útgáfu „alþýðu-bókasafns“.
Árið 1954 fylgdu 10 bókaútgef-
endur á eftir með sameiginlegri
útgáfu á „Stjörnubókunum". Og
nú er svo komið að hægt er að
kaupa heilt safn ágætra bóka
fyrir nokkrar krónur.
.Við lesendur á hinum Norður-
löndunum má sérstaklega mæla
með ,,Alþýðubókasafni“ Fremad-
bókaútgáfunnar, vegna þess að
þar er nær eingöngu að finna
bækur eftir danska rithöfunda.
Hafa 20 af nýrri skáldsögum
dönskum þegar komið út í því
safni.
Paludan safnaði þó spakmælum
sínum í skemmtilega bók, sem
heitir „í stuttu máli sagt“ og ber
henni heiðurssess hvar sem er á
bókahillu. Og Tom Kristensen
hefur leitað í fórum sínum þar
sem hann býr sæll á Thurö og
gagnlegt.
Þó er rétt að taka það fram að
fjarvera skapandi anda, þarf
ekki að tákna algera deyfð á
vettvangi bókmenntanna. Árið
1954 var þvert á móti mjög fjör-
ugt. Á hinum yztu víðstöðvum
bókmenntanna voru þýðingar-
miklir sigrar unnir.
DANIR ERU BÓKELSKIR
Bókaforlög Danmerkur störf-
uðu af miklu kappi. Aldrei fyrr
hafa svo margar bækur verið
gefnar út, minnsta kosti ekki eft-
ir styrjöldina. Bækurnar voru
Jacob Paludan
að danskar bækur hafa á þessu
smekklegri að ytra útliti. Það
hefur vissulega verið þörf fyrir
það. Og nú hefur undrið gerzt.
Ástæða þeirrar kyrrlátu bylting-
ar er að danskir bókaútgefendur
hafa ráðið sérstaka starfsmenn
til að undirbúa útgáfurnar. Það
eru menn sem þekkja vel inn á
brögð prentlistar, þekkja letur-
tegundir og pappírstegundir og
kunna til með uppsetningu titil-
blaða og kápu. Það sem máli
skiptir er, að þeim hefur lærzt
hvernig á að samstilla öll þessi
atriði svo að útlit bókanna í heild
verður mjög smekklegt.
Þetta hefur leitt til þess að
Tom Kristensen
fundið allmörg ný og áður
óprentuð kvæði, sem hann hefur
safnað í dálitla kvæðabók, er
hann nefnir „Síðasta ljóstýran“.
Hún er að sjálfsögðu ómissandi
viðbót fyrir hina mörgu lesendur
hans á öllum Norðurlöndum, en
hins vegar er þar ekki að finna
neina nýja hlið á hinum mýrka
kveðskap hans.
HÖRMULEG BÓK SOYA
Þriðji danski „nýklassikerinn"
(en svo nefnum við kunnustu rit-
höfunda okkar, þegar þeir eru
komnir á miðjan aldur bg hafa
slegið í gegn) strandaði hins veg-
ar fleyi sínu, svo að brak og
brestir heyrðust. Það var Soya,
sem e. t. v. er bezta leikritaskáld
Dana og höfundur framúrskar-
andi skáldsögu, „Hús ömmu
minnar".
Soya er siðferðisprédikari og
það hefur m. a. leitt hann inn á
þá braut að nú yrði hann að
skrifa skáldsöguna um æskuárin
— sanna og án umbúða. Árang-
urinn varð tveggja binda skáld-
sagan „Seytján“. Þar segir hann
vafalaust of margar lélegar og skáldsögubækur ársins hafa orð-
skyggðu á þær betri. Það var ið þynnri, fegurri og meir aðlað-
bæði erfitt fyrir bóksala og gagn- j andi en áður. Að vísu hafa
rýnendur að skapa mönnum góða , skrautbækur jafnan verið falleg-
yfirsýn og standa vörð um góðar i ar í Danmörku. Breytingin, sem
bókmenntir þegar hin litauðugu ! nú er að verða er sú, að almenn-
titilblöð hófu allsherjar áhlaupið. I ar bækur eru einnig að verða
Það er athyglisvert að góðar j fegurri. Danskar skáldsögur eru
bækur, sem seldust vel í Noregi nú ekki lengur ljótustu bækur
og Svíþjóð náðu ekki eins góðri Norðurlanda.
sölu í Danmörku. Fjöldafram-
leiðslan virðist hafa gert það að
verkum, að þær sköruðu ekki
fram úr í sölu. En hvað um það,
á árinu seldist samt óvenjulega
mikið af bókum. Þrátt fyrir út-
varp og sjónvarp, vikublöð og
fleiri skemmtanir, sem draga
huga manna til sin, þá eru Danir
enn bókelsk þjóð.
smellinn og skemmtilegan ástar- ]
söguhöfund. Það er furðulegt að ]
Soya, sem hefur fengið orð fyrir
að vera skynsamur rithöfundur,
skuli hafa reynt að brjóta þá
óhagganlegu reglu að list er
aldrei og getur aldrei orðið eftir-
öpun á dálitlum hluta veruleik-
ans.
MINNINGAR RÁÐHERRANS
Það var skemmtilegt að stærsta
sigurinn vann sá höfundur, sem
maður hefði sízt búizt við og
þann sigur vann hann með því að
halda þá reglu sem Soya braut.
Sigurvegarinn var Julius Bom-
holt, menntamálaráðherra, sem
sendi frá sér fyrsta bindi endur-
minninga sinna „Á leið til lífs-
ins“. En þó hún sé endurminn-
ingabók er hún engin eftiröpun
á raunveruleikanum, heldur sam
bland skáldskapar og veruleika,
sagnir og minningar. Hún nær
yfir fyrstu sex æviár drengs er
lifir á umbrotatímum, þegar
hinir snauðu almúgamenn voru
að hefjast upp úr afvitaleysi og
öðlast virðingu fyrir sjálfum sér
og stétt sinni, þegar bændamenn-
ing og vélmenning tókust á
glímutökum. Það er bezt um
þessa bók að segja að höfundur-
inn upphækkar ekki hið nýja á
kostnað þess gamla, heldur við-
urkennir hann skuld sína við
gömlu tímana með trú þeirra og
hjátrú alveg eins og við nýju
kynslóðina með skipulagi sinu
og sjálfsákvörðunarvilja.
BEZTU SKÁLDSÖGURNAR
Nú skulum við fara nokkuð
niður aldursstigann og þá mæt-
um við Aage Dons. Þá er þungu
venjulega í hið dásamlega. Og
ekki nóg með það. Hún er einnig
leiftrandi fyndin og hún afgreið-
ir enga persónu sögunnar með
fordæmingu á herðum, án þess
að lýsa líknandi yfir hana með
geislum gamanseminnar.
Já, Aaage Dons og Tove Dit-
levsen eru góðir rithöfundar. Við
eigum slíka enn, þótt þeir séu
því miður fáir.
Meðal annarra bóka má nefna
tvær skáldsögur, sem mikil vinna
og alúð hefur verið lögð við. Þær
eru eftir Evu Hemmér Hansen og
Hans Jörgen Lembourn, en þau
eru bæði gáfaðir rithöfundar en
ekki sérlega skáldleg „ná hug-
myndarík.
Frú Eva Hemmer Hansen hef*
ur skrifað ágæta, skemmtilega.
háðsögu byggða á Ilionskviðu,
sem nefnist „Hneyksli í Tróju“.
Þetta er gáfulega rituð bók, þar
sem höfundurinn sveigir sögu-
persónurnar undir sinn vilja.
Skáldsaga Hans Jörgens Lem-
bourns nefnist „Hótel Styx“. —
Gerist hún á landsvæði milli lífs
og dauða. Allmargir Evrópumena.
1 af ýmsum þjóðernum sæta sam-
eiginlegum örlögum í flugvél.
Þetta gefur tækifæri til ýtarlegr-
ar rannsóknar á andlegri og
stjórnmálalegri stöðu Vestur-
Evrópu-þjóðanna. Bókin er skýr
og birtir yfir henni er nálgast
sögulok í bjartsýni þrátt fyriar
allt og athyglisvert er hve hlut-
leysisstefnunni er algerlega af-
neitað. Lembourn er meiri blaða-
maður en skáld, en hann er frá-
bær blaðamaður.
Að lokum er rétt að nefna
þriðju skáldsöguna úr uppskeru
ársins. Það er „Draumur um hiff
gleymda" eftir Erik Albæk Jen,-
sen. Hún er ef til vill of mikið
útflúruð, en engu að síður er hún
ágæt lýsing á viðhorfi mannsins
til ástar og hjúskapar og hvernig
hann ber sök og ábyrgð gagnvart
sjálfum sér og Guði. Þetta er
ekki bezta bók Álbæks Jensens,
en hún er þó einn þáttur í rithöf-
undarferli hans, hann tekur enn
þroska og við bindum við hann
miklar vonir.
SMÁSÖGUSÖFN
Þá er að lokum að nefna smá-
sagnaritun. Smásagan átti einnig
sína spámenn á hinu liðna ári.
Jóhannes Wulff heillaði lesendur
með blíðum smásögum sínum í
! bókinni „Blindur fær sjón“. Er-
ling Kristensen sýndi sterkan
persónuleika og þroskaða frá-
sagnargáfu í smásagnasafninu
„Síffasta ferjan“. Og ungur byrj-
andi, Louis Feinberg skrifaði
fargi af okkur létt, því að nýja þætti, þar sem hann tók viðfangs-
skáldsagan hans „Vertu sæl reiði efni fr£ þátttöku sinni í Styrjöld-
mín“ er fyllilega sambærileg við inni f Palestínu. „Eyffimerkur-
það bezta, sem þessi rithöfundur vindurinn“ heitir bók hans og
hefur áður skrifað, þó hún sýni ! vitnar um góða hæfileika rithöf-
hann að vísu ekki frá nýrri hlið. 1 undar, en e. t. v. ekki eins mikið
Þetta er skáldsaga um hina feitu um skáld-hæfileika.
og gráðugu, sem ætla að hrifsa Þannig var árið 1954 í bók-
of mikið af lífinu og mistekst því ! menntum Dana þrátt fyrir allt
og hinsvegar um þá veiku og ekki algerlega klæðlaust og nak-
Joliannes Wulff
Og eftir að við höfum rætt um
þessar ytri vígstöðvar bókmennt-
anna, þá er víst rétt að koma að
kjarna málsins. Hvað hefur
dönskum bókmenntum bæzt á
hinu liðna ári?
PALUDAN OG KRISTENSEN
Hinir eldri, kunnu rithöfundar
létu lítið frá sér heyra. Jacob
Soya
frá seytján ára drengstaula, sem
þroskast úr óraunsæi sjálfsflekk-
unar inn í paradís, þar sem
einkar fúsar þjónustustúlkur,
ráðskonur og samferðakonur á
járnbrautinni fela sig unglingn-
um á vald í takmarkalausum
ástaratlotum og er þeim atlotum
lýst mjög nákvæmlega í bókinni,
hverju smáatriði, bæði líffræði-
lega og tæknilega.
Úr þessu verður mesta hörm-
ung. Lesandinn flýr og móðgast
um leið og hann sendir kyrrláta
bæn til himins um að fá heldur
ið. Þegar allt kemur til alls, þá
er þetta ekki frásögn af „nýju
fötunum keisarans.“
Hákon Stangerup.
fíngerðu, sem geta ekkert gripið
af lifinu. Skáldsagan er rituð
myrkt, með sérstökum blæ, sagan
þroskast og opnast hægt fyrir
lesandanum, hún er spennandi
og þó án þess að missa nokkurs
í virðuleika sínum, mjög vitur-
leg, mjög bitur, mjög fögur. Hún
er framhald hinnar beztu sál-
fræðilegu dönsku skáldsagna-
gerðar. Hún er ein af fáum veru-
legum skáldskaparperlum ársins
þ.e.a.s. hún er skapandi verk.
Önnur bókin sem þorandi er að
gefa slík meðmæli er hin litla ] andi raðherrar ur VichysUornmm
. ,, , '— stjorninni, sem for meo vola i
skaldsaga Tove Ditlevsens „Við.^ ,
® , * ,,, tt' Frakklandi a striosarunum —
e.gum affe.ns hvort annaff *. Hun l.g.fu fram vfð lögregluna £
fjallar um svo venjulegt efm, parís . dag Menn þessir höfðu
sem tvær mannlegar verur, sem alUr verið dæmdir til dauða fvrir
elska hvor aðra og um nokkrar striðsglæpi) en voru fjarverandi
eldri mahnverur, sem fyrir löngu þegar domur var kveðinn upp.
Ráðherrar gefa tig
frarn rið lögreglu
PARÍS, 25. jan. — Fjórir fyrver-
eru hættar að elska hvor aðra.
Það er allt. En Tove Ditlevsen
leggur hönd á höfuð elskendanna
svo að hið dásamlega ljós skáld-
skaparins, fegurðarinnar og kær-
leikans tindrar yfir þeim. Skáld-
konan er töfrakona, sem getur
umbreytt steinum í brauð, hinu
Á það er bent, nú er þessir
menn hafa gefið sig fram við lög-
regluna, að franska þingið sam-
þykkti í marz síðastl. lög, sem
heimila að mál þeirra manna úr
Vichystjóminni, sem dæmdir
voru fjarverandi, verði tekið fyr-
ir af dómstólum að nýju.