Morgunblaðið - 19.02.1955, Blaðsíða 9

Laugardagur 19. febrúar 1955
MORGU N BLAÐIÐ
i
Annálar Formósu II.;
EÐLILEGT AÐ ÍBÚAR VILJI SJÁLF-
FRAMFARIR í nútíma merk-1
ingu orðsins tóku að gerast
með talsverðum hraða á Formósu
frá 1885. Sá Kínverji, sem varði
eyna gegn Frökkum (þeir náðu
aðeins Keelung og dálitlu svæði
þar í kring) var síðar gerður að
fylkisstjóra á Formósu um leið og
eyjan var gerð að sjálfstæðu
fylki. Lét hann gera járnbrautir
þær, sem fyrr um getur og var
fyrsti Kínverjinn, sem tók sér
slíkt fyrir hendur. (Geta má þess
að erlendir menn gerðu fyrstu
járnbraut í Kína — eins og reynd
ar flestar aðrar. Var það árið
18.76. Árið eftir keyptu Kínverj-
ar járnbrautina, eingöngu í þeim
tilgangi að rífa teinana upp og
ónýta brautina, að sögn, af því
að hún var bein og truflaði þar
með jarðdrekana. Þá segir og að
teinarnir hafi verið sendir til
Formósu; var þar öruggara að
gera hina fyrstu tilraun).
Þá dirfðist þessi ágæti maður
einnig að nota rafmagn til að
lýsa upp höfuðstaðinn og ritsími
við meginlandið var fullgerður
árið 1888. En uppreisn gerðu
Kínverjar gegn honum vegna
þess að hann lagði þyngri og
jafnari skatta á menn en áður.
Þessi ár var frumbyggjunum
útrýmt af talsverðum krafti með
árlengum herferðum inn á svæði
þeirra, sem urðu minni og minni.
Var jafnvel kveikt í skógum í
stórum stíl til þess að knýja þá
af sínum litlu, ræktuðu blettum
upp í fjöllin.
AFSKIPTI JAPANA
EINS OG menn vita, hófst stríðið
milli Japan og Kína út af Kóreu,
en það land hafði öldum saman
verið meira eða minna háð Kína,
stundum frjálst, en oft lagt undir
Kína á ný og þó aldrei hluti af
sjálfu Kína, heldur „verndað
land“.
íbúar Formósu gerðu út sendi-
nefnd til keisarans í Peking og
báðu hann að láta eyna alls ekki
af hendi og létu þá skoðun í ljós
að ef Kínaveldi gæti ekki haldið
eynni, væri miklu betra að láta
England fá þar yfirráð en Japan.
En þetta bar auðvitað engan ár-
angur.
Mikill glundroði varð er það
barst mönnum til eyrna að Jap-
anar myndu taka eyna og halda
henni. Kínverskir embættismenn
tóku að flýja með fjölskyldum
sínum. Erlend herskip komu á
vettvang til að vernda borgara
sinna eigin landa, en höfðu ekki
önnur afskipti af því, sem fram
fór. Hafði fylkisstjórinn áður lát-
ið erlenda ræðismenn víta að
hann gæti ekki lengur borið
ábyrgð á því, sem fram kynni
að fara.
Leiðtogar þeirra Kínverja, sem
ekki flýðu Formósu — og það
var auðvitað mikill meiri hluti
þeirra — ákváðu nú að stofna
sjálfstætt lýðveldi, er skyldi við-
urkenna yfirveidi Kína. Voru til-
kynningar um þetta sendar bæði
til Peking og til stórvelda Ev-
rópu og Ameríku. Gerðu menn
sér helzt vonir um að Frakkland
mundi styðja hið nýja lýðveldi,
en einnig Rússland og Þýzkaland.
Allar brugðust þessar vonir og
illa var jafnvel haldið á málum
kínverskra einstaklinga um þær
mundir, sem Japanar tóku við
völdum. Ekki bætti það úr skák
að lýðveldin á Formósu voru tvö,
annað norðan til, en hitt sunnan
til. Þó að mótspyrna Kínverja
og frumbyggja væri all hraust-
leg, þá var hún illa skipulögð og
fór út um þúfur; eftir nokkra
mánuði lögðu Japanar bæði lýð-
veldin undir sig, en það kostaði
þá meir en 32.000 menn, sem
flestir dóu úr sjúkdómum.
ANDSTAÐAN GEGN
JAPÖNUM
FYRSTA árið, sem Japanar voru
við völd, byrjuðu Hakka-Kín-
verjar uppreisn gegn þeim á ný-
ársdag. Létu Japanar hálshöggva
ST/EÐI EYJARINNAR
og brenna nokkur hundruð, aðrir
segja nokkur þúsund. Annað árið
varð meiri háttar bylting og
flæmdu uppreisnarmenn Japana
burt af miðbiki eynnar. Þá voru
tvær minni háttar byltingar sama
ár (1896). Oft voru 7—20 menn
hálshöggnir daglega af Japönum
og voru þetta að miklu leyti
Formósu-Kínverjar. Voru þeir oft
grimmilega píndir. En samkomu-
lag Kinverja og frumbyggja virð-
ist hafa batnað eftir þetta.
FKAMHALÐ ANDSPYRNU
GEGN JAPÖNUM
ÁRIÐ 1910 verður nokkur breyt-
ing á ástandinu. Japanar stofna
þá hreyfingu, sem nefnist „Und-
irgefni eða dauði“ og voru veittar
15 milljónir yen til þess að fram-
kvæma þessa stefnuskrá. Og var
árásunum þá fyrst og fremst
beint gegn frumbyggjunum. —
ið 1926. Komst félagatala yfir 6 ■
þúsund, en félagið var bannað
árið 1931. |
Nýtt kúgunartímabil hófst árið
1928. Var upp frá tekið að banna |
hægfara hægrisinnuð umbótáfé-
lög, einnig þau, sem héldu því
fram að efla bæri samvinnu við
Japana. Þögnuðu þá einnig þær
raddir. Sama var að segja um
félag, sem gagnrýndi ópium-
verzlun Japana og hlutdeild
stjórnarinnar í henni.
Tveim árum s.'ðar gerðu frum-
byggjar meiri háttar byltingu.
Tóku þá Japanar að vopna einn
ættbálk þeirra gegn hinum til
þess að efla „eðlilega útrýmingu“,
en notuðu einnig flugvélar og gas
gegn þeim. Fréttir af ýmsum
byltingatilraunum árin þar á eft-
ir eru allmjög óljósar og ná-
kvæmar skýrslur sennilega eyði-
lagðar.
mósusund til að takmarka út-
breiðslu styrjaldarinnar í Kóreu.
Þann 7. júlí sendi stjórnin í Pek-
ing nótu til SÞ um að „kínverska
þjóðin muni án vafa frelsa Tai-
wan“ (þ. e. Formósu). Það, sem
síðan hefur gerzt, er í beinu
framhaldi af þeim stefnum, sem
þá voru teknar, af báðum aðilum,
því að í Kóreu er aðeins vopna-
hlé, en ekki raunverulegur frið-
ur. Má til samanburðar benda á
fyrri stefnu Japana, að það var
vegna Kóreu-ástandsins að þeir
töldu sér Formósu nauðsynlega.
Auk þess er örstutt frá Formósu
til Filippseyja.
NÚVERANDI ÁSTAND
KÍNVERJAR höfðu orðtæki: ,,Á
Taiwan er bylting fimmta hvert
ár og óeirðir þriðja hvert ár.“
Bera annálar þess vitni að nokk-
uð muni hæft í þessu. Nú eru þó
orðin meira en fimm ár síðan
síðasta bylting var gerð.
til útflutnings, en áður voru einn-
ig hrísgrjón flutt til Kína og
Japan. Þrátt fyrir allan flótta-
mánnastrauminn var útflutning-
ur meiri en innflutningur undir
stjórn þjóðernissinna (1951). —<■
Höfðu þó 34 af 42 meiri háttar
verksmiðjum eyðilagzt í stríð-
inu. Framleidd eru kol, olía, til-
búinn áburður og sement. Mikið
er ræktað af ávöxtum, þ. á. m.
bananar og ananas. Timbur og
te er flutt út eins og áður.
Hafnir eru góðar og mikið af
flugvölum, er Japanar létu gera
mjög víða á eynni. Jafnvel með
gamaldags flugvélum var auð-
velt að ná til Filippseyja, Kína
og Japanseyja á stuttri stundu.
Áburðarverksmiðjan var endur-
reist fyrir Marshall fé og talið ert
að hún spari landinu á annað
þúsund milljóna Bandaríkjadoll-
ara áriega.
Meðan Japanar höfðu völd og
fjárhagur þeirra var í lagi, veittu
þeir bændum ódýr lán og voru
þeir þar af leiðandi betur settir
en bændur, sem fátækir voru á
meginlandinu. Síðar leystist þetta
upp í glundroða stríðsins og við
A eynni er talið að íbúar muni tók arðrán jarðeigenda. Þjóðern-
vera um 7 milljónir Formósu-
Kínverjar, er tala að mestu Fú-
kien mállýzku. Allt frá dögum
issinnar komu þessu í lag, svo
leiga var mjög mikið lækkuð,
verð á jarðeignum féll og kjör
í hléinu, sem varð milli loka heimsstyrjaldarinnar og borgarastyrj-
aldarinnar í Kína, voru gerðar margar tilraunir til að reyna að
koma á sættum niilli kommúnista og þjóðernissinna. Myndin hér
að ofan er tekin þegar Mao og Chiang hittust. Þar skála þeir,
en nú bítast þeir um Formósu.
Koxinga hafa þeir verið að nema smábænda urðu sæmileg. Og iðn
þar land, með því að Fúkien aðarmöguleikar virðast vera
fylki er afar lítið og landrými mjög góðir. 'Lífsskilyrði eru yf-
uijög takmarkað um allmargar irleitt mjög miklu betri en í
aldir. Frá þessu fylki er einnig ■ Kína, Japan og Indlandi, jafnvel
kominn fjöldi Kinverja í öðrum þótt íbúum fjölgi talsvert frá því,
löndum (Indónesíu, Síam, Indó-1 sem nþ er. Hins vegar hefur
Kína o. fl.). Frumbyggjar munu landið ekki skilyrði til að halda
vera rúmlega 150.000 og á síðustu uppi miklum her af eigin ram-
arum hafa margir þeiria tekið, leik. En bæði kommúnistar og
kristna trú og horfið frá sínum þjóðernissinnar hafa fyrir nokkru
hausaveiðum. Um þetta er skrifað , tekið upp þá stefnu að láta her-
í bók, „Stranger than Fiction i inn framleiða matvæli handa
(Einkennilegra en skáldsaga, I sjálfum sér að meira eða minna
eftir Dixon). Flóttamenn frá leyti, en það er óþekkt á Vestur-
meginlandinu, sem hrakizt hafa löndum, þó það sé eldgömul að-
Sunnan til voru ættbálkarnir
Gaogan og Atayal, teknir fyrir
árið 1910. Um miðbik eynnar var
barizt gegn Mori-Kouan og Ata-
yal ættbálkunum árið 1911. —
Tveim árum seinna börðust her-
mennirnir gegn Kinani og Ata-
yal norðan til á eynni.
Fjórði liðurinn í „Undirgefni
eða dauði“ hreyfingunni hófst ár-
ið 1914 og var þá 12.000 manna
her beint gegn Taruk ættbálk-
inum, sem var þó aðeins 10.000
að konum og börnum meðtöld-
um. Árið eftir gerðu Kínverjar
byltingu með aðstoð frá megin-
landinu. Mörg þorp þeirra jöfn-
uð við jörðu, 1413 teknir til
fanga, 866 dæmdir til dauða, en
aðeins 95 líflátnir. Lét keisarinn
gefa hinum líf.
Þá stofnaði frjálslyndur Jap-
ani „sambræðslufélag" er skyidi
vinna með friðsamlegu móti að
jafnrétti Kínverja, frumbyggja
og Japana fyrir lögunum, o. fl„
svo að Formósa gæti runnið eðli-
lega saman við japanska heims-
veldið. Kom stjórnin þessari
hreyfingu fyrir kattarnef og
fangelsaði leiðtogana um stund.
— Formósu-stúdentar í Tókíó
stofnuðu tímarit þar í sama til-
gangi, en fengu ekki að gefa það
út í heimalandinu fyrr en 1927,
er það varð að dagblaði, unz það
var bannað 1933.
Árið 1919 héldu Japanar áfram
„hreyfingunni" og notuðu nú
sprengjur úr flugvélum gegn
„villimönnunum“. Á tímabilinu
1921—1924 voru af ýmsum For-
mósu-mönnum bornar fram bæna
skrár um að láta eyna fá lýð-
ræðislegt stjórnarfar af þing-
bundinni stjórn. Segir í þýzkum
heimildum að þessar tilraunir
hafi kostað um 3.000 mannslíf. —
Kommúnismi barst til Formósu
nokkru síðar en Kína. Marxist-
, ar stofnuðu verkamannafélag ár-
Fyrstu loftárásina gegn veldi
Japana á eynni gerðu hermenn
Chiang Kai-sheks eftir að styrj-
ödlin milli landanna hafði staðið
um nokkurt skeið (1938). Eftir
það var neðanjarðar starfsemi
skipulögð til að styrkja þjóð-
ernissinna og velta hinu jap-
anska oki af sér. Sjálfboðaliðar
frá eynni börðust eftir það með
Chiang, þeir héldu einnig fundi
í stríðstíma höfuðborg Kína,
Chungking.
Samþykkt var þann 1. des. í
Cairo að Taiwan (þ. e. Formósa)
og Pescador eyjar skyldu aftur
hverfa undir Kína að styrjöldinni
lokinni. Samþykktin síðar stað-
fest af Rússum.
Þann 25. okt. 1945 tóku þjóð-
ernissinnar við Formósu af Jap-
önum. Var Chen Yi hershöfðingi
sendur þangað. Næsta ár kom í
fyrsta sinn saman stjórnmála-
samkunda (Kínverja) á eynni.
Þann 28. febr. 1947 gerðu For-
mósu-Kínverjar mótmælabylt-
ingu gegn þjóðernissinnum. —
Höfðu kommúnistar áður prédik-
að fullt sjálfstæði eyjarinnar og
fylgdu þeirri skoðun margir frá
fornu fari. Hreyfingin var bæld
niður með hörku og líflátum af
Chen Yi, en Chiang Kai-shek
sendi menn til að rannsaka málið
og varð árangur sá að Chen Yi
var dæmdur og líflátinn og ýms-
um fylgismönnum hans refsað.
Fyrstu kosningar til löggjaf-
arþings fóru fram á allri eynni
þann 21. jan. 1948.
Gangur flokkastyrjaldarinnar í
Kína er almennt kunnur. Megin-
land Kína var þegar tapað þjóð-
ernissinnum seinni hluta ársins
1949, en þann 26. apríl næsta ár
drógu þeir allt sitt lið frá Hainan
ey og (15. maí) frá Chushan
eyjum.
Þann 27. júní skipaði Trúman
forseti 7. flotanum að verja For-
undan kommúnistum, munu vera
um eða yfir 3 millj. Þessir flótta-
menn tala yfirleitt kínverska rik-
ismálið. Með því að allmikill
hluti þeirra er herlið, myndast
auðvitað ýmis vandamál í sam-
búðinni við Formósu-Kínverjana,
ferð í Austurheimi. — Slíkir
herir geta auðvitað orðið. ríki í
ríkinu og aðferðin gefst senni-
lega ekki vel nema á friðartím-
um.
Af ofan greindu er auðskilið
að ýmsum virðist Formósa girni-
ekki sízt þegar á það er litið að j jeg. Engum dettur í hug að neita
þeir eru einangraðir — margir | þvj að hún sé kínverskt land,
hverjir — frá samskiptum við enda er henni stjórnað af Kín-
ættmenn sína á meginlandinu.
Hvað tækni og hreinlæti snert-
ir, stendur Formósa á hærra stigi
verjum og fyrir þá Kínverja, sem
á henni búa, eins og sakir standa.
Áður hefur hún verið arðrænd,
en aðrir hlutar Kínaveldis. Meira eins og mörg lítil lönd, af ná-
! er þar af járnbrautum, góðum!
vegum, rafmagni og ýmsum öðr-
um þægindum en gerist í Kína
• yfirleitt. Heilbrigðis- og skóla-
I mál eru líka yfirleitt í betra lagi
og Formósu-Kínverjarnir kunna
; flestir japönsku, auk móðurmáls
. síns. Þriðjungur eyjarinnar er
ræktanlegt land og allvel rækt-
að, framleiðir nógan mat handa
landsmönnum og talsvert af sykri
grönnum sinum, fyrst Kína, en
síðar Japan. Tjón Formósumanna
í stríðinu var einnig mjög til-
finnanlegt. Eðlilegt er þess vegna
að ýmsir helztu menn eyjarinn-
ar vilji að hún sé sjálfstæð.
(Helztu heimildir, auk
kristniboða, eru eftir
Davidson og H. Maclear
Bate, báðar enskar).
Jóhann Hannesson.
Búnaðarþing vill rýmkun
á innflutningi Jeppa
FUNDUR hófst í Búnaðarþingi í gær kl. 13,30. Lögð voru fyrir
þingið fimm ný mál og þar með er málafjöldi, sem liggur
fyrir Búnaðarþingi orðinn 38. í öðru lagi gerði búnaðarmálastjóri
grein fyrir starfsemi félagsins árið 1954. Þá voru nokkur mál lögð
fyrir Búnaðarráð til fyrri umræðu, en af þeim hlaut aðeins eitt
fullnaðarafgreiðslu, og var það erindi Búnaðarsambands Suður-
Þingeyinga varðandi jeppainnflutning.
Hljóðar ályktunin svo:
Búnaðarþing ályktar að skora
á ríkisstjórnina að leyfa mun
ríflegri innflutning á jeppum nú
á þessu ári en uncíanfarin ár. j
Byggist þessi krafa á þeirri stað- '
reynd, að þörfin hjá bændum út
um land, fyrir að fá jeppana!
keypta, verður alltaf brýnni og.
brýnni eftir því, sem erfiðara
verður að fá verkafólk til nauð-
synlegra starfa, enda munu um-
sóknir um þá sjaldan eða aldrei
hafa verið fleiri en nú.
Næsti fundur er ákveðinn kL
9 árd. í dag, og verða þar mörg
mál á dagskrá, m.p a. fjárhags-
áætlun Búnaðarþings fyrir árið
1955 til fyrstu umræðu.
Vilja fá fyrrverandi storm-
sveitarmann framseldan
BRÚSSEL — Belgía mun fara
fram á það við Breta, að þeir
láti af hendi fyrrverandi storm-
sveitarmann, Francois Ressler,
er nú býr í Loughborough, Leic-
estershire. Ekki er talið líklegt,
að Bretar verði við þessari ósk
Belga. ,