Morgunblaðið - 28.08.1955, Blaðsíða 6

f
I
MO RGH <V BLAÐIÐ
Sunnudagur 28. ágúst 1955
Dr. phil. Hakon Stangerup:
Astin,
syndin
og ná
MÖRG okkar bíða nýrrar bók-
ar eftir Aldous Huxley með
óþreyju og eftirvæntingu, við
flýtum okkur að lesa hana og
eegja álit okkar á henni. Því ætla
ég hér að gera nokkra gréin fyr-
ir síðustu bók þessa höfundar,
Bkáldsögunni The Genius and the
Goddess, sem nýlega er komin út
í danskri þýðingu. Bókin er lítil,
en andagift hennar og innihald
þeim mun meira. Söguefnið er í
huxleyskum dúr, gamalkunnugt
af fyrri bókum hans, en þó farið
með það á nokkuð nýstárlegan
hátt: fyndni og alvara vega salt,
og eins og í síðustu bókum skálds
jns minnir andrúmsloftið í þess-
Bri bók bæði á rannsóknarstofu
og kirkju. The Genius and the
Goddess er bænabók, skrifuð af
presti — sem jafnframt er vís-
jndamaður.
* ÞÁ VEIT ÉG HVER ÉG ER
Þessi nýja saga Huxleys á
Bér rætur í fortíð skáldsins og
persónulegri reynslu hans. Fyrst
í stað heldur maður — og á að
halda, — að bókin fjalli jöfnum
höndum um „viktoríska“ feimni,
— og frjálslyndi nútímans. — í
einu æskukvæða sinna, sem Hux-
ley hefir sett á bannlista af
þeirri ástæðu, að það segir of-
mikið um hann sjálfan, rekumst
við í fyrsta skipti á þetta gamal-
kunna yrkisefni skáldsins, þar
sem um það er fjallað með harm-
þrungnum viðkvæmnishuga æsk-
unnar. Hið unga óþroskaða, en
þó víðlesna skáld líkir sjálfum
sér við félaga sína, sem fara í
stríð og „kyssa fagrar konur“ —
á meðan
Aldous Huxley
ára. f augum Huxleys hefir hin
heilsteypta manneskja taumhald
bæði á tilfinninga- — og skyn-
semislífi sínu. Allt frá því hann
skrifaði Kontrapunkt hefir boð-
skapur hans verið: Heilbrigð sál
í hraustum líkamá.
vel fagnað. Hann athugar gaum-
gæfilega yfirmann sinn, sem
raunar er jafneigingjörn, æst og
örvinluð mannvera og hann er
mikill vísindamaður Huxley fer
heldur hraklega með hann og
reisir honum níðstöng. Hann er
eigingjarn og hefir lag á að láta
„. . . ég, sem hugsa um bækur og
þvílíkt
verð að magnþrota ryki fyrir
styrjöldina
og konur lama sál mína og gera
mig óttasleginn.
En andspænis bókum
veit ég hver ég er.
★ ÁSTIN HUGTAK
Skáldið unga lærði þó
snemma að fela viðkvæmni sína
undir hrjúfu yfirborði háðsins og
gera sorgarhlið lífsins skoplega.
En við getum séð, með því að at-
huga bækur hans, hversu tíð-
hugsað honum verður um þetta
efni, — og hversu mikils virði
það er honum. í Kontrapunkti er
vísindamaðurinn mikli, Edward
lávarður eins cg „steinrunnið
barn“ í öllu öðru en heimspekileg
um efnum. Majore, unga stúlkan,
sem er eins og klippt út úr vikt-
órískum kvennablöðum, stendur
óttaslegin andspænis einhverju
ólýsanlegu. Veslings Walter reyn
ir að ná ástum hennar, en hún er
síður en svo áfjáð í atlot hans,
því að í hennar augum er ástin —
aðeins hugtak.
★ RAUÐHÆRÐAR NORNIR
Söguefnið kemur aftur og
aftur, og háðinu er stefnt gegn
hinum ráðvilltu persónum, sem
bæla niður kynhvötina. í bókum
Huxleys er fjöldi af steinrunnum
börnum; dr. Poole í Dýrin og
manninum er ein hin síðasta
þeirra. Hann er skírlífur vísinda-
maður, alinn upp af viktorískri
móður í Ástralíu. Hann tekur
þátt I leiðangri til Kaliforníu og
er klófestur þar af kynflokki
nokkrum, sem bannar allt samlíf
karla og kvenna nema 3 daga á
ári hverju. En þá eru líka engar
hindranir í vegi. Og það er skáld-
inu sérstök ánægja, að láta þenna
skírlífa vin okkar lenda í greip-
unum á rauðhærðum kynósa
nornum. — Nú væri þetta allt
saman aðeins venjulegt blaður
um frjálst ástalíf í anda áranna
eftir 1920, ef ekki kæmi til ahd-
úð á ómenningarstarfsemi síðustu
★ FJÓRIR HÖFUÐ ÞÆTTIR
Smám saman hefir Huxley
samt orðið það ljóst, að heilbrigð
sál er ekki það sama og heilbrigð
skynsemi. Það þarf meira til. Og
er skáldið sannfærist um sið-
ferðilega og trúarlega þörf
mannsins — hefst annað tímabil
á skáldferli hans: hin heilsteypta
manneskja spannar rúmið milli
himins og jarðar. Siðferði og guð-
dómur bætast við kynlíf og skyn-
semi. Um alla þessa höfuðþætti
er rætt í nýju bókinni, The
Genius and the Goddess.
★
IÐ skulum byrja með að at-
huga skynsemina. Ungur,
enskur vísindamaður er alinn
upp af viktorískri móður, sem
heldur honum að lærdóminum en
frá öllum öðrum hlutum. Hann
er fagur sem grískur guð og gróf-
lega vel gefinn. Með visindaiðk-
unum sínum veitir hann móður
sinni dýrmætasta gleði, og hún
gengst enn þá meira upp í því
fyrir þá sök, að hann er orðinn
23 ára, saklaus, sprenglærður
eins og öldungur og hefir aldrei
komizt í tæri við ástina. í hans
augum er konan bióm, stjarna,
sem maður girnist ekki. Hann
hefir lesið um Dante og Beatrice
og Petrarca og Lauru og tekur
boðskap þeirra um himneska ást
bókstaflega.
★ VÍSINDAMAÐUR —
OG MUNAÐARSEGGUR
Nú skulum við snúa okkur
að ástinni og kynlífinu. Enski
vinur okkar dr. Rivers verður
aðstoðarmaður heimsþekkts
bandarísks vísindamanns, dr.
Maartens og sækir hann heim,
einn góðan veðurdag. Huxley
hefir ætíð haft ánægju af að skop
ast að bandarísku hversdagslífi,
í hálfkæringi þó. Hann lætur
ekki heldur hjá líða að gera það
| í þessari sögu. T.d. er lýsingin á
j því, þegar Rivers fer inn til hins
^heimskunna vísindamanns bráð-
i skemmtileg. Að lokum er hann
leiddur fyrir dr. Maartens og er
aðra dansa eftir sínu höfði. En
hann er samt ekki „steinrunnið
barn“, eins og fyrirrennari hans
Edward lávarður í Kontrapunkti.
Bæði skynsemi hans og kynhvöt
eru í fullu lagi. En síðan ekki
söguna meir! Hann er hamingju-
samur og nær háum aldri, og í
honum glymur fram eftir öllu
eins og í slitinni plötu.
★ ÁST VIÐ FYRSTU SVN
Kona hans, Katy, er yndæl á
allan hátt; aðeins þrítug að aldri,
þegar vinur okkar kemur í heim-
sóknina. Hún er lífsglöð og fög-
ur eins o^ myndastytta, og er í
senn ástméy hins erfiða snillings
og móðir tbarna hans. Það þarf
víst ekki |að bæta því við, að
Rivers verður gagntekinn af ást
til hennaí eftir aðeins tveggja
daga kynningu.
Hún verður hans Beatrice og
hann tilbiður hana af lotningu og
snýst eins og snælda í kringum
hana. Dóttirin Ruth, 15 ára
gömul, breytist úr barni í
blómstrandi yngismey, og þegar
lokið er ástarævintýri hennar og
knattspyrríuleikara nokkurs í
skólanum, fær hún þá flugu í
höfuðið, að Rivers eigi að vera
elskhugi hennar og draumahetja.
Lýsing Huxleys á því, hvernig
þetta stúlkubarn vaknar til lífs-
ins, er einkarvel gerð. Hún yrkir
kvæði og líkir eftir hetjunum í
bókunum, sem hún les. Og það
er ekki svo gott að eiga við það,
þegar hún tekur Poe eða Oscar
Wilde og vill vera hrösug og töfr-
andi, notar varalit og ódýrt ilm-
vatn — og er loks húðskömmuð
af skynsamri móður sinni. Auð-
vitað endar þetta með því, að
stúlkan verður afbrýðissöm út í
móður sína og nartar í þau Riv-
ers; fyrst í stað er það ástæðu-
laust, en síðar verður það ekki
eins mikil fjarstæða og hún held-
ur sjálf.
★ HJÁ ELSKHUGA
Móðir Katys deyr, maður
hennar liggur banaleguna, og
það er eins og eitthvað farg legg- i
ist á hjarta hennar, svo að hún
missir móðinn, — og gefst upp.
Hún getur því ekki veitt manni
sínum styrk í banalegunni, — og
hvert á hún að leita hjálpar í
nauðum sínum? Henni stendur
engin kirkja opin, bæn er árang-
urslaus. Og þess vegna verður
hún að leita þangað, sem eðlið
segir til um: í frumborinni létt-
úð finnur hún aðeins traust —
hjá karlmanni, elskhuga.
★ EINS OG EVA
Katy tekur að sér þetta
viktoríska barn og nýr heimur
breiðir faðm sinn á móti hon-
um. Hann er hrærður og ham-
ingjusamur og ástfanginn. En þó
er hann angraður: samvizkan
kvelur hann og fylgir ást hans,
eins og skuggi. Ást hennar er
samt skær og á hana fellur eng-
inn skuggi. Hún er ekki sam-
vizkulaus, — samvizkulítil mætti
kalla það. En það er ekki hennar
sök. Það er sök tíðarandans. Hún
er eins og Eva fyrir syndafallið,
það er búið að svipta hana synd-
inni.
★ ÁVÖXTUR SYNDARINNAR
ER DAUÐINN
Nú 'erum við komin að sið-
ferðinu, höfum þrætt okkur eftir
braut skynseminnar og kynlífs-
ins, — og guðdómurinn blasir við
augum.
Huxley varar „skynsemis“-les-
endur sína við þegar í fyrstu
línu bókarinnar: „Gallinn við
skáldsöguna er sá, að það er allt
of mikið vit í henni. Það er ekk-
ert vit í veruleikanum". — Sögu
Huxleys lýkur með rifrildi
mæðganna um Rivers. Þær aka
saman í bifreið, framundan er
stór vöruf lutningavagn og ....:
ávöxtur syndarinnar er dauðinn.
Er þá nokkurt vit í þessu öllu
saman? Rivers, sem er látinn
segja söguna, gamall maður, svar
ar já. — Og enn fremur: „Það
getur verið gaman að lesa sál-
fræði-rómana, og maður getur
jafnvel lært eitthvað af þeim. En
hvað skýra þeii? Allt nema það
sem skiptir máli; allt nema það
sem ræður lífi okkar, — örlögin
og náðina". Með þessum orðum
líkur Huxley sögu sinni.
Læknisráð vikunnar:
Sýruvöntun í maga
EINN af þeim magakvillum, sem
almenningur heyrir tíðum
nefndan, og sem venjulega er tal-
inn tiltölulega meinlaus, er sýru-
vöntun í maga. Þótt nafnið gefi
til kynna hverskonar kvilli þetta
er, er fjarri því að hér sé ætíð
um einfalda sjúkdómsbreytingu
að ræða, sem ástæða sé að líta á
með kæruleysi. Margir sjúkling-
ar koma til læknis kvíðandi því
að um alvarlegan magasjúkdóm
sé að ræða, og þegar fundizt hefir
að um sýruvöntun er að ræða
kæra þeir sig kollótta og hirða
lítt um þær reglur sem þeim eru
settar, nema helzt þegar kvillinn
ágerist og veldur meiri háttar ó-
þægindum. Slík vanræksla getur
síðan leitt til annarra alvarlegra
meltingartrulfana og sjúkdóma,
sem hægt væri að komast hjá ef
ráðum læknisins væri fylgt í upp
hafi. Þótt sumar orsakir sýru-
vöntunar verði ekki brott numd-
ar eru aðrar sem beinlínis stafa
af lifnaðarháttum sjúklingsins,
og sem hæglega má kippa í lag
ef skynsemin er með í taflinu.
Sýruvöntun í maga kemur
jafnt fyrir hjá konum sem körl-
um og fyrirfinnst hjá ca. fjórum
einstaklingum af hundraði á aldr
inum frá sextán til þrjátíu ára
en hjá um tíu af hundraði hjá
þeim, sem komnir eru um fertugt.
Qft og tíðum fylgja þessu lítil ó-
þægindi. Ef saltsýruframleiðsla
magans er ófullnægjandi verður
sá þáttur meltingarstarfseminnar
sem venjulega fer fram í magan-
um ófullkominn, því einn af
helztu meltingarvökvunum, sem
þar er til staðar, pepsínið, er ó-
starfhæft án hjálpar saltsýrunn-
ar. Þennan þátt meltingarinnar
verður líkaminn því að fram-
kvæma neðar í meltingarvegin-
um, og það gerist með hjálp efna
sambands, sem briskirtillinn
framleiðir. Saltsýruvöntunin
hefir því í för með sér tilfærslu
á ákveðinni meltingarstarfsemi
frá einu líffæri til annars og þó
tilfærsla geti gengið slysalaust,
má einnig búast við að önnur
vandamál skapist vegna þessarar
breyttu starfsemi.
Orsakir sýruvöntunar eru marg
ar og vafasamt að allar séu kunn-
ar. Erfðir virðast ráða miklu,
hneigð til sýruvöntunar hefir
fundizt á ákveðnum fjölskyldum
sem að líkíndum má rekja til
beinna vefrænna eiginleika, sem
teknir hafa verið að erfðum. Þar
með er vitanlega ekki sagt að sér-
hver einstaklingur viðkomandi
fjölskyldu komi til með að þjást
af sýruleysi í maga, því langoftast
má vinna á móti slíkri hneigð
með skynsamlegum lifnaðarhátt-
um. Á hinn bóginn má búast við
því að ef einhver önnur orsök
kemur til skjalanna, svo sem
skemmdar tennur, ávani að
að tyggja illa og borða í flýti,
neyzla sterkt-kryddaðrar fæðu
eða ofneyzla sterkra drykkja, þá
láti kvillahneigðin þegar á sér
bæra. Allar ofangreindar orsakir
virðast einar saman geta valdið
sýruvöntun í maga, þótt sá mögu
leiki verði vitanlega ekki útilok-
aður, að jaínan kunni vefræn
hneigð að hafa verið til staðar.
Segja má að sérhver lifnaðar-
eða neyzluháttur, sem hefir í för
með sér langvarandi ertingu á
magaslímhúðinni geti orsakað
sýruvöntun. Sálrænar orsakir
eru oft undirrót langvarandi ert-
ingarástands magaslímhúðarinn-
ar, ýmist sem bein ofverkun ó-
sjálfráða taugakerfisins, eða sem
grundvallarorsök ýmissa þeirra
lifnaðarhátta, sem hafa í för með
sér ofneyzlu eða rangneyzlu mat-
ar og drykkjar.
Loks getur sýruvöntun fylgt
aðgerðum á maganum, þar sem
orðið hefir að nema brottu mik-
inn hluta magans.
Hér verður ekki rakið hvaða
sjúkdómseinkenni koma helzt i
ljós, þegar um sýruvöntun 1
maga er að ræða, því enginn
ólæknisfróður maður skyldi fást
við að gera sjúkdómsgreiningar
á sjálfum sér, sérhver magakvilli
er meðfæri læknis eingöngu. Á
hinn bóginn er hverjum manni
nauðsynlegt að hafa hugmynd um
eðli og þýðingu sjúkdóma að svo
miklu leyti sem dagleg hegðun
hans er þýðingarmikið atriði í
meðferð þeirra. Magakvillar eru
meðal þeirra sjúkdóma, þar sem
vanþekking og kæruleysi sjúkl-
ingsins geta eyðilagt starf lækn-
isins, hversu snjall sem hann ann
Framh. á bls. 12.