Morgunblaðið - 28.12.1955, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 28. des. 1955
MORGXJ1SBLAÐ1Ð
9
Úvenjulegn vönduð hitnveitn með tviföldn gufuhituðn
kerfi tekin í notkun í nokkrum hlutu Hverugerðis
IJORÐINNI undir Hvera-
gerði í Ölfusi er eitt
stærsta hitasvæði á landinu.
I»ar og í nágrenninu vella
fjölmargir hverir og heitar
lindir úr iðrum jarðar. Talið
er að jarðeldur sé undir fjöll-
unum norður af, í Henglinum
og víðar. Heita vatnið við
Hveragerði sé jarðvatn sem
rennur þaðan. Ætla menn að
í svona 400 metra dýpi sé nær
óþrjótandi magn af gufu. Er
það þýðingarmikið framtíðar- |
verkefni að gera borhoiu nið-
ur í það dýpi. Það gæti orðið
undirstaða mikils iðnaðar og
annarra atvinnugreina. Mun
það verða eitt af næstu verk-
efnum Jarðborana ríkisins að
gc-ra slíka rannsókn.
Kauptúnið i Hveragerði
byggir alla sina tilveru á jarð-
hitanum. tbúar þess hafa hit-
að upp bæði gróðurhús og
íbúðarhús sin með því að
nytja það heita vatnT sem upp
úr jörðinni vellur. Nú er þorp-
ið orðið það stórt og sömu-
Ieiðis of kostnaðarsamt að
hver bauki í sínu horni með
hitavatnsleiðslur, svo að Hver-
gerðingar hafa nú ákveðið að
koma sér upp hitaveitu. Var
lagningu fyrsta hluta hennar
lokið fyrir nokkru og fór
fréttamaður Mbl. austur til að
lita á þetta mannvírki. Átti
hann tal við nokkra þeirra
manna, sem fremstir hafa
staðið að þessum framkvæmd-
um.
Þegar við vorum saman komn-
ir í smekklegum borðsal Gisti-
húss Hveragerðis, hóf Þórður
Jóhannsson að segja í stuttu máli
hvaða þýðingu jarðhitinn hefur
haft fyrir Hvergerðinga. En
Þórður er formaður hitaveitu-
nefndar.
— Fyrir um 25 árum var eng-
in byggð þar sem nú er Hvera-
gerði, sagði hann. Landið var
hluti úr Vossabæjarlandi. Árið
1902 var að vísu byggð þarna
tillarverksmiðjan Reykjafoss, en
hús hennar stóð aðeins í 10 ár.
Ekki er vitað til að neinn bónda-
bær hafi staðið þarna á umliðn-
lim öldum.
VPPIIAI HVERÁGERÐIS
VAR MJÓLKURBÚ
En árið 1929 hófst bygging
Mjólkurbús Ölfusinga. Því var
valinn þarna staður vegna jarð-
hitans, sem talið var að myndi
lækka mjólkurvinnslukostnaðinn.
Mjólkurbúið nýtti bæði gufu og
vatn úr svonefndum Bakkahver,
sem nú er ekki lengur til. Var
notað einfalt kerfi, þannig að
hveravatnið var látið renna inn
í vélarnar. Nú sést það bezt að
þetta var ekki heppilegt. Leiðsl-
ur og vélar fylltust af kísil. Má
vel vera að endalok Mjólkurbús
Ölfusinga hefðu ekki orðið með
svo skjótum hætti, ef það hefði
Staldrað um sinn ■ gufumekki við
Hreppsholuna, sem nú er virkjuð
Við Hreppsholuna í Hveragerði. Borholan er 60—70 metra djúp og úr henni fæst allmikil gufa. Stóra
leiðslan upp úr gufugeyminum er til nýju hitaveitunnar. Nokkrar eldri leiðslur liggja og frá henni.
komið upp tvöföldu kerfi með
forhiturum.
Upp úr þessu byrjaði Ingimar
Sigurðsson gróðurhúsarækt í
Fagrahvammi, 1931 var reist
veitingahús og 1933 kvennaskóli
og einnig fóru að rísa upp fáein
íbúðarhús.
Á þessum árum var heitavatns-
magnið nóg. Vatnið var leitt í
tréstokkum, því að auðveldasl
var að hreinsa þá, þegar kísill-
inn hafði safnazt saman. Þettt
var að sjálfsögðu ekki hægt nema
af því að vatnsmagnið var yfir-
drifið. Þá leysti hver einstakling-
ur sjálfur vandann og fékk að
taka sér heitt vatn án endur-
gjalds, einkum úr svonefndum
Bláhver á bak við kvennaskóla-
bygginguna.
KAPPHLAUP AÐNÁÍ VATN
— En tók seinna að bera á
vatnsþurrð?
—r Þannig stóð þetta fram ti)
1940. Þá fór byggðin ört að vaxa
og kröfur þéttbýlisins að gera
vart við sig. Fór nú að bera á
vatnsskorti. Fyrst í stað var það
leyst þannig, að vatnið var betur
nýtt, látið renna gegnum fleiri
hús. En þegar fimmti stokkur-
inn var lagður úr Bláhver, þá
tæmdist efsti stokkurinn. Eig-
andi þess stokks, færði hann þá
neðar, svo að næstefsti stokkur-
inn, sem nú var orðinn efstur,
varð vatnslaus í staðinn og svo
koll af kolli, að menn voru til
skiptis að færa sig neðar og neð-
ar í hverinn. Það var sýnt að
slíkt kapphlaup gat ekki haldið
áfram til lengdar.
Og nú hóf Oddgeir Ottesen
sveitarstjóri mál sitt.
— Allt frá því Hveragerði
varð sjálfstætt hreppsfélag árið,
1946 hetur þorpsbúa dreymt um
sameiginlega hitaveitu. En litið
heí'ur orðið úr framkvæmdum í
þá átt fyrr en nú síðustu 2—3 i
árin. Árið 1947 var gerð áætlun {
um sameiginlega hitaveitu fyrir
sem hníga að því að rekst-
urskostnaður yrði margfalt
minni. Með því er einkum
komizt hjá hinum stöðugu og
kostnaðarsömu hreinsunum á
kísil úr pípunum og þá ber
þess og að geta, að vatnsmagn-
ið var takmarkað. Hins vegar
var nægileg gufa fyrir hendi.
Það er erfitt og kostnaðarsamt
að flytja gufu langa leið í píp-
um. Miklu heppilegra einmitt
að nota hana til að hita vatn-
ið í tvöfalda kerfinu.
—- Hvenær hófust svo fram-
kvæmdirnar?
— Seinni hluta ársins 1953.
Var þá þegar byrjað á að grafa
fyrir aðalæð og steypa 100 metra
langan stokk. Næsta vor var
haldið áfram verkinu og síðan
unnið að því af og til eftir efn-
um og ástæðum. Nú er verkinu
að verða lokið i bili, því búið
er að nýta alla þá gufu, sem
upp úr borholunni kemur. Hefur
það kostað um 650 þús. kr. Svo
verður byrjað á annarri hita-
veitu með tvöföldu kerfi um ára-
mótin. Það verður sjálfstæð
hitaveita, en miklu minni en sú,
sem við erum nú að ganga frá.
Á HINU KRAUMANDI
HVERASVÆÐI
Við gengum nú ut og vestur
að hverasvæðinu, sem er i miðju
þorpinu.
Er það afgirt svæði, enda
hættusvæði, því að þar kraum
ar allt í heitum hverapyttum.
Þar gengum við m. a. fram hjá
hyldjúpum og geysistórum
hvergámi. Þar var fyrir nokkr
um árum sjóðandi vatnshver
fullur upp á barma. Eii
shyndilega tæmdist hann og
steitdur eftir aðeins þesst
tóma, djúpa og gapandi glufa
Niðri á bolninum eru aðeinf
dreggjar af sjóðandi vatni, sem
rýkur úr og variegra er að
ganga ekki of nærri barmin
um, sem er leirkenndur og
getur fallið hvar sem er und
an fótum forvitins ínynns.
Þarna er einnig borholan frá
1947. Lagt var í allmikinn kostn-
að bora hana og gaf hún fyrst
í stað frá sér nokkra gufu. Nú
er hún gagnslaus, nema hvafl
auðvelt er að fá úr henni með
skjótlegum hættj allmikið gos.
með því að sletta svolitlum kar-
bíd í hana. Stendur það um
fimm mínútur og er aðallegu
fyrir útlenda ferðamenn, sem
hafa beðið vonsviknir í margar
klukkustundir austur við Geysi.
HREPPSHOLAN
OG GUFUSTRÓKAR
ALLT í KRING
En svo komum við að Hrepps-
holunni, en þannig er nefnd bor-
hola sú, sem nú kemur að beztt>.
gagni. Hún er lokuð með járn-
hólkum og þrýstigeymum, en
! skammt frá henni allt í kring
í stíga gufumekkir upp úr leirn-
um. Ég tek eftir því að frá
þrýstigevmunum liggja allmarg-
ar leiðslur. Nokkrar þeirra ert.
asbestleiðslur, sem liggja ofan-
jarðar og m. a. stefna yfir að
kvennaskólanum og fleiri hús-
um, sem eru hituð upp með
þeim. Það eru eldri hitaveitur,
Þessar pípur fyllast á skömmum
tima af kísil og þá er ekki annað
að gera en fleygja þeim og fá
nýjar. Veldur það hinum geVsi-
i háa reksturs- og viðhaldskostn-
, aði.
I En efst upp úr holunni beygj-
ast voldugar pípur í meira en
mannhæð austur á bóginn og
liggja á grindum að svolitlum
kofa. Þetta er aðalgufuleiðsla
hinnar nýju hitaveitu. Gegnum
hana strevmir gufan, að hitaran-
um og í kofanum er dælustöð.
Þarna hitnar hið ferska vatn upp
í 90—95 stiga hita og vatnsdæla
knúin 5 hestafla rafmótor sendit
það út í húsin.
Það vekur athygli mína og
undrun, hve hljóðlát dælan er.
Er það skýrt út fyrir mér, að
það sé vegna þess að í henni eru
sérstakar legur, sem eru hljóð-
lausar. í legum þessum eru eng-
ar kúlur, heldur eru það aðeins
hvítmálmshringir, með slípuðum
snertifleti sem snúast. Nú hefui.
verið keyptur öflugri mótor eða
25 hestafla. Rafmagnið er úv
Sogslínunni, en menn hafa nokkv
ar áhyggjur af því, að í hvert
sinn, sem rafmagnið bilar stöðv-
ast dælan. Slíkt getur haft mjög
alvarleg áhrif fyrir gróðurhús-
Frh. á bls. II
h
Þetta eru mennirnir, sem forustu hafa haft um lagningn hinnar
vönduðu hitaveitu Hveragerðis. Þeir eru taJið frá vinstri Eggert
Engilbertsson verkstjóri, Þórður Jóhannsson formaður hitaveitu- j
nefndar, Sveinn Torfi Sýeinsson verkíræðingur, Oddgeir t t.esen^
gveitarstjóri og Grímur Jósafatsson oddviti.
I dælustöðinni. Hér er vatnið
sent 90—95 stiga heitt út í tvö-
falda kerfið og keniur aftur frá
húsunum um 70 stiga heitt.
austurþorpið, en ekkert varð úr
framkvæmdum.
ÁÆTLUN SVEINS TORFA
En 1952—53 urðu þáttaskil
í þessu máli. Þá var Sveinn
Torfi Sveinsson verkíræðing-
ur fenginn til að gera kostn-
aðaráætlun urn hitaveitu fyrir
austurþorpið.
í áætlun sem hann samdi, sagði
hann, að um tvær leiðir væri að
velja, einfalt eða tvöfalt kerfi.
Fyrirkomulag með einfalda kerf-
inu var hugsað líkt og er nú i
Reykjavík. Það er að safnað yrði
saman heitu vatni úr borholum,
sem síðan yrði dælt um þorpið.
Tvöfalda kerfið var þannig hugs-
að, að hitara væri komið fyrir i
námunda við borholu. Gufan frá
holunni yrði síðan leidd í víðum
pípum í hitarann. Frá hitaran-
um lægju hins vegar tvær pípur
út í þorpið, önnur, sem flytti
vatnið 90—95 stiga heitt frá hit-
aranum til húsanna, hin, sem
flytti það til baka í hitarann. í
þetta kerfi yrði notað ferskt
vatn,
1 v 5 AI"DA RERFH) VAEID I Christiansen garðyrkjumaður er einn þeirra, sem hefur fengið nýju
— Og hvor leiðm var þa valin? i , .. .. .. ... _ , .
•—Það þótti einsýnt að velja hltave,tuna » groðurhusm sin. Þau standa í austurþorpinu. þangaö
ík-.tí tvöfalda kerfið. Enda sem eríiðast Váf að leiða heita vatnið. Hann hefur Um áraraðir
þótt það væri miklu dýrara í bwrið mikinn kostnáð af einfálda kerfinu, sem stöðugt fyl’ og
uppsetningu, þá eru ýmis riik, stiflaðist af kísi .