Morgunblaðið - 16.01.1957, Page 6

MOF Crnvnr Afíjfí
Miðvikudagur 16. janúar 1957
; I fáum orðum sagt
^▼▼▼TVTTTT'l fTTTTT^
*
I Mýi JaSnum var molakaffi
Rabbab við Þorsfein Þorsteinsson
kaupmannt
EINN elzti kaupmaður hér í
bæ, Þorsteinn Þorsteinsson í
Vík, er áttræður í dag. Það er
að vísu ótrúlegt, en staðreynd
samt. Þorsteinn hefir mjög kom-
ið við verzlun bæði austur í Vík
og hér í Reykjavík, og datí mér
því í hug, að fróðlegt gæti verið
að rifja upp verzlunarstörf hans
á þessu merka afrnæli. — Þor-
steinn er af bændaættum kom-
inn, fæddur í Neðradal í Mýrdaí
16. janúar 1877. Hann er sonur
hjónanna Margrétar Jónsdóttur
frá Skammárdal og Þorsteins
Þorsteinssonar, bónda á Hvoli í
Mýrdal.
— Bú föður mins var með
hinum stærstu í sveitinni, segir
Þorsteinn, þegar ég hitti hann í
verzlun hans að Laugavegi 52,
en þar starfar hann sem ungur
væri. Þorsteinn heldur áfram:
— Sjaldan var minna en 12
rnanns í heimili og þótti það
álitlegur hópur á þessum árum.
— Ég ólst upp hjá foreldrum
mínum til 16 ára aldurs. Þá dó
faðir minn og móðir mín hætti
búskap. Þremur árum síðar
ákvað ég að fara í Flensborgar-
skóla, og vorið 1897 lögðum við
fótgangandi af stað suður og
bárum pynkla okkar á bakinu.
Við vorum þrír saman og má
geta þess, að við urðum að vaða
öll vötn á leiðinni nema stór-
árnar, Þjórsá og Ölfusá.
— Og hvað voruð þið lengi á
leiðinni?
— Vxð vorum 5 daga til
Reykjavíkur.
— Og gistuð
— Ja, gistum bara á næstu
bæjum.
— En þegar suður kom?
— Þá ákvað ég að fara austur
á firði að stunda þar sjóróðra.
Þetta sumar var ég á Seyðisfirði,
næsta sumar í Borgarfirði
eystra, hjá útgerð Sveins í Firði,
og sumarið þar á eftir stundaði
ég róðra frá Ólafsfirði og Hrísey.
Á vetuma var ég svo í skólan-
um. En ég sá enga leið aðra en
þessa til að afla mér námseyris.
KAFFI OG KÖKUR!
— Og hvemig líkaði yður vist-
in á Seyðisfirði? Þar var mikill
framkvæmdahugur í mönnum.
— Já. Þama var auðvitað
margt ólíkt því sem ég hafði
vanizt, t. d. var byggðin miklu
meiri og sérstaklega man ég eft-
ir því, að mér þótti það nýstár-
legt að fá kökur með kaffinu.
Molakaffið var látið nægja í
Mýrdalnum í þá daga.
— Þama bjó duglegt og gott
fólk, var það ekki?
— Jú, það er óhætt að segja
það, fólkið var ágætt, enda kunni
ég prýðisvel við mig. Og mér
fannst almennt meiri velmegun á
Seyðisfirði en í mínum átthög-
um.
— Og sjóróðramir?
— Ég hafði dálítið stundað
sjóróðra frá Dyrhólaey og Reyn-
ishverfi, en þaðán var ekki nærri
eins langt á miðin. Frá Seyðis-
firði var t. d. yfir fjögurra tíma
áttræðan
róður á miðin. — Austur í Mýr-
dal var alltaf róið á veturna,
þegar gaf á sjó. En sjóróðrar
þaðan voru mjög hættulegir. Þar
urðu oft hin hörmulegustu sjó-
slys, eins og þér vitið.
— Munið þér eftir einhverju
sérstöku?
— Nei, ég held, að hin verstu
hafi orðið fyrir mína daga. T. d.
fórust margir menn í lendingu
við Dyrhólaey 1871. Meðal þeirra
var fyrri maður móður minn-
ar.
ÓHRÆDDIR
— Voruð þið strákarnir ekki
hræddir að fara í róðra frá Dyr-
hólaey?
— Nei, það var nú eitthvað
annað. Við vorum ólmir í að róa
og höfðum alltaf gaman af því.
Annars var þetta oft mjög erfitt.
Ég er t. d. hræddur um, að það
þætti nú lángur tími að vera án
drykkjarfanga frá kl. 4 að
morgni til kl. 10 að kvöldi. En
það var hvorki siður að hafa með
sér mat né drykk.
SUNNLENDINGAR í
ATVINNULEIT
— Var algengt á þessum ár-
um, að menn færi austur á land
í atvinnuleit?
— Já, það fór fjöldi manns á
hverju sumri. — Aðalstrand-
ferðaskipin voru Hólar og Skál-
holt, sem fór venjulega suður
og austur fyrir land og það var
ekki viðlit að fá annars staðar
pláss en í lestinni. Þar varð mað-
ur að dúsa, þangað til austur
kom. Fyrir austan var mikil út-
gerð og yfir sumarmánuðina
sóttu margir Sunnlendingar at-
vinnu þangað.
★ ★ ★
orsteinn Þorsteinsson lauk
kennaraprófi við Flens-
borgarskóla aldamótaárið og
fluttist þá aftur austur í Mýrdal.
Þar vann hann fyrst í stað við
verzlunarstörf hjá Halldóri Jóns-
syni, en hafði einnig á hendi
barnakennslu. Skömmu síðar
kvæntist hann Helgu Ólafsdótt-
ur, sem nú er látin fyrir nokkr-
um árum, og stofnuðu þau bú
sitt í Vík austur. Um þetta leyti
var Gunnar Ólafsson, mágur
Þorsteins, verzlunarstjóri í
Brydeverzlun, og þangað réðist
hann til búðar- og skrifstofu-
starfa. Stundaði hann svo búskap
og verzlun jöfnum höndum fyrir
austan um allmörg ár, var auk
þess sparisjóðsgjaldkeri og aðal-
hvatamaður að því, að raf-
magnsstöð var reist í Vík og
vatnsleiðsla lögð um þorpið.
Eg spurði nú Þorstein um
Gunnar mág hans, sem allir
þekkja, enda mikill dugnaðar-
og framkvæmdamaður. Hann
sagði:
— Gunnar stóð fyrir Bryde-
verzlun þangað til 1908, en flutt-
ist þá til Vestmannaeyja. Ástæð-
an var sú, að hann bauð sig
fram til Alþingis þetta ár og
náði kosningu. Hann VEir mikill
Sjálfstæðismaður og barðist því
af alefli gegn Uppkastinu sem
[fni, sem endurkastar Ijósi í stað „kattarangna,,
Upp á síðkastið hefur það mjög
færzt í vöxt að fólk skyldi nauð-
syn þess að bera eitthvað það á
sér, sem vekti athygli bifreiða-
stjóra á því, er það gengur á illa
upplýstum vegum. Hin svonefndu
„kattaraugu" eru nú komin á
margar flíkur barna unglinga og
fullorðinna.
Vinnufatagerðin hefur reynt
að leysa málið á annan veg, þar
sem í ljós hefur komið, að „katt-
araugun" geta skemmt flíkur,
sett göt á þær og ryð í þær.
Hefur Vinnufatagerðin ákveðið
að setja á allar úlpur sínar brydd
ingar úr efni, sem hefur þá eig-
inleika að endurkasta ljósi sem
á það fellur.
Efni þetta er amerískt og er
mikið notað í sama skyni þar í
landi. Ættun Vinnufatagerðar-
innar ei að setja efni þetta ó-
keypis á eldri flíkur frá verk-
smiðjunni. Erunnið að undirbún-
ingi þess.
látið nægja
var aðalþrætuepli flokkanna í
þessum kosningum. — Ég geri
ráð fyrir því, að Bryde hafi
mislíkað afstaða Gunnars í þessu
máli, enda var hann Dani og bjó
í Kaupmannahöfn. En hvað sem
því líður, þá sagði hann, að
þingmennska og verzlunarstörf
gætu ekki farið saman, svo að
úr varð, að Gunnar hætti störf-
um við Brydeverzlun. Hann
var ekki vanur að láta í minni
pokann.
Þorsteinn Þorsteinsson í verzlun sinni á Laugaveg.
KEYPTI BRYDEVERZLUN
— En þér hélduð áfram við
Brydeverzlun?
— Já, varð ver-zlunarstjóri
hennar 1911 og keypti hana svo
þremur árum síðar. Rak ég hana
síðan til 1925, því að þá var
ég farinn að hugsa um að flytj-
ast til Reykjavíkur. Þangað fór
ég árið eftir og stofnaði 1927
verzlunina Vík, sem ég hefi rekið
síðan. — Á þessum árum var
mjög erfitt að reka sveitaverzl-
un. Hún byggðist að langmestu
leyti á lánsviðskiptum, hagur
var yfirleitt mjög slæmur hjá
bændum og skuldir vildu safn-
ast, enda erfitt fyrir kaupmenn
að neita þurfandi heimilum um
vörur að vetrarlagi, þegar allar
bjargir voru bannaðar. Raunar
má segja, að fátækt hafi verið
almenn, enda voru afurðir
bænda litlar og í lágu verði.
Ástæðan til þess að Bryde seldi
var sú, að honum þótti verzlun
ekki bera sig nógu vel hér og
svo eignaðist hann harðan keppi-
naut, þar sem kaupfélagið var.
GOTT VERB
— En segið mér eitt, Þor-
steinn, hvað þurftuð þér að
borga fyrir Brydeverzlun í
Vík?
— Mig minnir það hafi verið
24 þúsund krónur fyrir húsin og
vörurnar. Það þótti heldur gott
verð í þá daga. Þess má geta,
að ég gat fengið óll Brydehúsin
hér í Reykjavík fyrir 125 þús.
krónur. Það er ekki há upphæð,
þegar þess er gætt, að Bryde
átti öll húsin í Hafnarstræti, sem
nú eru í eigu O. J. Kaabers.
— Hvernig líkaði yður við
Bryde, var hann ekki heldur
góður í viðskiptum?
— Jú, Bryde var ekki harð-
drægur, en illa líkaði honum
miklar skuldir. Hann greiddi
starfsfólki sínu allgott kaup; ég
man t.d. eftir því að Gunnar
mágur fékk kr. 2000 á ári á með-
an hann var verzlunarstjóri í
Vík. Þótti það mikill peningur
í þá daga. — Bryde bjó í Kaup-
mannahöfn, eins og eg sagði áð-
an, en kom hingáð til lands við
og við og skrapp þá gjarnan
austur. Mér fannst hann heldur
vingjarnlegur, en hann var eins
og aðrir Danir, þekkti lítið til
staðhátta hér. Hann lét byggja
verzlunarhúsin í Vík og þau
standa enn. Nú verzlar kaupfé-
lagið þar, því að ég seldi því.
verzlunina, þegar ég fluttist
suður.
— Samkeppnin við kaupfélag-
ið hefir verið hörð?
— O — já. Ekki vantaði það.
En allt í mesta bróðerni samt!
M.
sterifar úr
dagleqa lifinu
HÉR hefir áður verið rætt um
nafn á nýja dansinn, rock
and roll. Hafa menn ekki verið á
eitt sáttir um heiti á honum og
fyrir skömmu hringdi maður til
mín og kom með tillöguna hopp
og skopp dans, og veit ég ekki
hvernig mönnum fellur sú nafn-
gift í geð.
Mörg nöfn á dansi.
MINNZT hefir verið á nafngift
Menntaskólanemenda húll-
um hæ-dans og hér birtist bréf frá
, Menntaskólanemendum á Akur-
eyri um nafnið. Satt að segja
grunar mig þó að of seint sé að
gefa þessu dansfyrirbrigði æsk-
unnar íslenzkt nafn, vegna þess
einfaldlega, að hún hefir þegar
skírt sinn dans, af sinni óskeikulu
málkennd, en misjafnlega snjallri
þó.
Dansinn gengur nefnilega al-
mennt undir nafninu „rokkið" og
er ég hræddur um að æði erfitt
reynist að breyta því. Það er
dregið beint af hinu ameríska
heiti dansins, aðeins íslenzkað og
gefið hvorugkyn.
En hvað um það. Hér fer á eftir
bréfið frá Menntaskólanemend-
unum á Akureyri. Tillaga þeirra
er óneitanlega frumleg og þjóð-
leg.
Kæri Velvakandi.
Þann 20. des sl. rákumst vér á
í þætti yðar, að orðskrípið „Húll-
um hæ“ trónaði í fyrirsögn. Var
þar átt við hinn naínkunna maga-
dans, sem í amerísku hefir hlotið
heitið „rock and roll“.
En á fleiri stöðum en í Mennta-
skólanum í Reykjavík hefur þetta
fyrirbæri vakið menn til íhug-
unar. Meðal menntaskólanem-
enda á Akureyri hefur þetta af-
sprengi „jazz“-ins verið kallað
„Trunt, trunt og tröllin í fjöllun-
um“ eða einfaldlega „trunt“. Er
þessi nafngift mun betri íslenzka
og táknrænna. Skal þó viður-
kennt, að orðasamband þetta mun
særa þjóðernisstolt margra ís-
lendinga, því að alltaf er eitthvað
þjóðlegt við truntið.
Leikari látinn.
VELVAKANDI hefir afar gam-
an af að fara í bíó. Það liggur
við að hann elski kvikmyndir.
Þess vegna þótti honum sár
missirinn, þegar fregnirnar bár-
ust um það að Humphrey Bogart
væri látinn. Það var mikill leik-
ari og mörg eru þau orðin var-
mennin sem lotið hafa í lægra
haldi fyrir hnefunum hans. Nú
er Humphrey genginn og víst er
um það, að vandfundinn er sá
leikari sem í fötin hans getur far-
ið í þeim hlutverkum sem hann
gerði að sérgrein smni og lék af
slíkri snilld
En eitt er um bíóin, sem versn-
andi hefir farið. Jpp úr jólum
hefi ég séð allmargar bíómyndir
vegna þess að langt er síðan Kvik-
myndahúsin hafa haft upp á jafn
góðar myndir nð bjóða. Það eru
jólamyndirnar sem enn eru sýnd-
ar og þær eru flestar úrvalsmynd
ir. En á þessum sýningum hefir
það verið viðburður.ef ekki hefir
verið gert hlé á sýningu, þegar
ég og hundruð annarra sýningar-
gesta hafa setið inni í rúma þrjá
stundarfj órðunga.
Hléin hvimleiðu.
ÞÁ hefst aftur hinn hvimleiði
troðningur og mannþrengsli,
og þeir sem ekki leggja út í hring
iðuna verða að sitja aðgerðalaus-
ir í 10 mínútur og horfa í gaupn-
ir sér, eða spjalla við þá sem nær-
staddir sitja.
Ég verð að játa það, að mér
hefir ávallt fundizt hléin eitt alls-
herjar leiðindafyrirbrigði, sem
væru betur ekki til. Þau gegna
engu hlutverki í þágu kvikmynda
húsgesta, valda þeim flestum að-
eins leiðindum og töf. Hitt er
ljóst að í hléunum selja kvik-
myndahúseigendur sælgæti og
gosdrykki fyrir allálitlega upp-
hæð og er þeim nokkur vorkunn
að gera hlé á sýningum sínum
þess vegna. En út frá sjónarmiði
þeirra, sem kvikmyndahúsin eru
reist fyrir, er það fáránlegt að
gera hlé eftir þrjá stundarfjóð-
unga, þegar svo myndin er buin
eftir jafnlangan tima. Engum er
vorkunn að sitja í sæti sínu einn
og hálfan tíma og þurfi menn að
víkja er vandinn hægur, án hlé-
anna.
Vilji gesta að vettugi
virtur.
ÞAÐ er líka staðreynd að fyrir
tveimur árum eða svo greiddu
kvikmyndahúsgestir atkvæði um
það, hvort þeir vildu hléin eða
ekki og kom þá í ljós, að yfir-
gnæfandi meirihluti þeirra vildi
ekkert með þau hafa. Þeim var þá
hætt, nema einu sinni eða tvisvar
í viku, en nú hafa eigendurnir
enn sótt í sama farið og tekið upp
hina hvimleiðu venju á ný. Það er
illt að hundsa þannig vilja gest-
anna og ættu þeir að leggja þau
hið skjótasta niður.
Annars sé ég satt að segja ekk-
ert ráð annað en að við gestir
kvikmyndahúsanna stofnum með
okkur félag, sem nú virðist orðið
allsherjarráð, hér á landi, og berj
umst fyrir þessu hagsmunamáli
okkar á breiðari grundvelli.