Morgunblaðið - 12.02.1957, Qupperneq 12

ti
MORCVNBL AT)lf>
f>riðju<!agur 12. febr. 1957
Kommúnisminn kvaddur
New York?"""C***" HtWtOUHislAND
UNITED
STATES P
^.^Tpathick BASE
1l£flORIDA bcamuda
pufsro . 'Wjfc.
Ponomo •. '^rjj^.
Cono
7€ ^m+ÆTtTinniOAD ^Mkí,
XLiMZuUA*^ ,...... ^rj
Atianten „
' * U ' ' *■ 7 V 'SLANDS iT’
ntiNCv
Wtsi AfKICA
GU'ANA
bhasiubn
X
frlLLI-
HAVET
paraguav
CHILtt /)
}r /ARGEMINA
t( Busnoj
\\ "V^aVUBUGUAV
ft>0 de Jínoirp
Sto Peuto
SVD'
Atiantbn
Tílrounir gerðar í sumar að
skjóta flugskeytnm 9000 km
Framh. af bls. 9
hreint ekki eins durnalega klætt
og sagt væri.
Þó uppgötvuðu þeir í vor, Hall-
dór Laxness og hinn nafnkunni
sagnfræðingur Björn Þorsteins-
son, að því er virðist í ógáti, að
búið var að drepa bókmenntirnar
í Tékkóslóvakíu. Og nú, eftir að
Stalin dó, var orðinn mikill sið-
ur að segja frá ýmsu misjöfnu,
og skrifa það hjá stalinismanum.
Laxness skýrði heimkominn í
blaðaviðtali frá neyðarópum rit-
höfunda á þingi þeirra í Prag, en
Bjöm Þorsteinsson sagði í grein
frá heimsókn þeirra félaga í stofn
un, sem var „ríkisútgáfa fagurra
og menntandi bókmennta": „Okk
ur var tekið með kostum og kynj-
um, en sagt brátt í óspurðum
fréttum af húsbændum staðarins,
að þeir hefðu þungar áhyggjur
af því, að tékkóslóvakiskir
höfundar og skáld semdu vondar
bækur. Þeir kváðust eiga heilar
skemmur fullar af prentuðum
sósíalrealisma algjörlega óseljan-
legum, við þær bókmenntir væri
ekkert annað að gera en senda
þær aftur í pappírsmyllurnar“.
Hins vegar væri fólk „áfjáð“ í
ýmsar eldri bókmenntir, t. d.
æfintýri Andersens. En þetta voru
auðvitað smámunir, skildist
manni, fólk leit, þrátt fyrir allt,
vel út! Að minnsta kosti til-
sýndar.
Nei, eftir skýrslu Krúsjeffs um
Stalin áttu kommúnistar um lönd
öll sannarlega ekki von á neinu
meiri háttar mótlæti í bili. Það
var hægt að kynda undir óánægju
lítt þroskaðra þjóða, egna þær
gegn vestrinu, lauma til þeirra
vopnum, láta þær berjast, án þess
nokkur dropi af saklausu blóði
alþýðunnar yrði til þess að ó-
hreinka hendurnar í Moskvu.
Vestur-Evrópa er olíulaus, háð
aðflutningi frá lindum Asiu og
öryggi Súez-skurðarins — án þess
aðflutnings og öryggis myndi
iðnaður hennar og samgöngur
lamast á stríðstímum, og hún
komást á kné, bardagalaust. En
var þá nokkuð hægara en að
vot Sýrlendinga og Nasser, —
spana Hitler Egyptalar.ds upp í
samiiingsbrot, stríðshótanir og
vopnaskak við landamæri fsraels,
— unz ísrael væri nóg boðið, og
allt færi i bál og brand austur
þar, — og hlægja svo að öllu,
kenna Frökkum og Bretum um,
— hafa sjálfur hvergi komið
nærri?
Friðarþing kommúnista myndu
verða eins fjölmenn og fín, eftir
sem áður, og jafn-gáfulegt og
ævinlega áður og tala um leið-
toga vestursins eins og „skipu-
leggjara heimsstyrjalda" og
„kolbrjálaða stjórnmálamenn,
sen. ekki höfðu annað takmark en
drepa fólk einhvern veginn hvar
sem til næði á jörðinni". (Laxness
i Þjóðviljanum 7. nóv. þ. á.).
(Ætlar okkar mikli snillingur
að skrifa svona til æviloka, hve-
nær sem hann minnist á stjórn-
mál? Við erum á fslandi, talsvert
afskekktir, að reyna að átta okk-
ur á því sem er að gerast í heim-
inum, og síðan hugsa ráð okkar
af heilbrigðu viti. Svo kemur
skáldið á Gljúfrasteini með sitt
framlag til pólitískrar hugsunar
á íslandi. Og það er alltaf af
sama tagi.
Ekki verður því neitað að það
er talsvert dapurlegt að horfa upp
á þetta ár eftir ár. En auðvitað
gera ekki aðrir orð á því, en
menn illa innrættir. Er hægt að
láta sem vind um eyru þjóta það
sem mestu skáldin segja, þegar
barist er um stefnu tímans og um
æsku landsins og um sál þjóðar-
innar?
En mörgum finnst sú barátta
aukaatriði. Aðalatriðið, að
styggja ekki mikil skáld. Sjálf-
sögð háttvísi að láta allt gott
heita sem þau segja.
Ég er á öðru máli. Aðalatriðið
er að gera þjóðina að viturri þjóð
— og berjast við þá sem reyna að
gera hana að heimskari þjóð,
hverjir sem það eru.
Og að því er Laxness snertir,
þá hefur aldrei mátt á milli sjá,
hvort nauðsynlegra væri, að
glæða áhuga þjóðarinnar á hans
beztu skáldritum — eða benda á
tómahljóðið í pólitískum stóryrð-
um hans, því enginn kann betur
en hann þá list, að taka svo stórt
upp í sig að allt óþroskað fólk í
landinu gapi af aðdáun, og haldi
að nú hafi hann rétt einu sinni
hitt naglann á höfuðið. Og svo
er þetta oftast tómt rugl).
10.
Með uppreisninni í Ungverja-
landi brást kommúnistum sú von,
sem allt þeirra fals og blygðun-
arleysi hafi grundvallað á tilveru
sína. Það komst upp hvernig
þjóð var innanbrjósts, sem hafði
verið brotin og bæld undir ok
kommúnismans og heldur vildi
ganga með rifla sína út í opinn
dauðann gegn morðdrekum
Moskvu en þola hörmungar sínar
lengur. Og jafnframt hafði
Moskvu-valdið enn á ný sýnt
andlit sitt, og svo að því varð
aldrei framar gleymt.
Mannorð rússnesks safnaðar í
Reykjavík lá við, að hver og
einn gerði hreint fyrir sínum dyr-
um, eftir því sem hægt væri.
Þeir hafa neyðst til að taka
afleiðingunum af skýrslu Krús-
jeffs um Stalin, marskálkinn
mikla, sem lét tilbiðja sig fyrir
að hafa unnið heimsstyrjöldina,
— en nú var orðinn að eina
marskálk veraldarsögunnar, sem
aldrei hafði til annarar her-
mennsku dugað en að myrða
flokksbræður sína og varnarlaus-
an almenning. Heimilisböl er
þyngra en tárum taki, skýrslan
um Stalin „meiri sorg en jafnvel
herhlaup utanaðkomandi óvina“
(Laxness).
Ofan á þetta bættist svo blóð-
baðið í Ungverjalandi, sem Lax-
ness segir að jafnist að sorgleiks-
þunga „aðeins á við hin hrylli-
legu harmatíðindi" um feril
marskálksins. En ekki vill Lax-
ness þó eiga neitt á hættu um
það, að rússnesku vinirnir mis-
skilji, hvers vegna hann sé að
minnast á þetta. Hann sé til-
neyddur: „Ef ég gæti sætt mig
við þá atburði sem gerst hafa í
Ungverjalandi síðustu daga, gæti
ég aldrei framar leyft mér að
mæla orð í gegn aðförum erlendra
herja í framandi löndum, hversu
rosalegar sem þær væru, ég
mundi um leið gerast óhæfur til
að andmæla þrásetu erlendra
herja í föðurlandi mín sjálfs“. Og,
það er óþarft að taka það fram
sérstaklega, Laxness hlýtur að
telja v?1dhafana í Moskvu hreina
engla í samanburði við aðra
menn, sem minnst er á fyrr í
greininni, og yfirleitt „ekki höfðu
annað takmark en drepa fólk
einhvern veginn hyar sem til
næði á jörðinni". Við skulum
vona, að þessi munur á mönnum
hafi ekki farið fram hjá skiln-
ingi vinanna í Moskvu.
Hún var fædd 4. des. 1872 að
Gilsá í Eyjafirði, en ólst upp hjá
merkishjónunum Páli hrepps-
stjóra Steinssyni og Maríu Jóns-
dóttur ljósmóður að Tjörnum í
Eyjafirði. Þar mætti Sigríður
sannri umhyggju og góðum heim
ilissiðum. Enda þroskuðust með-
fæddir hæfileikar hennar ótrú-
lega fljótt og eðlilega. Hún flutt-
ist til Reykjavíkur með fósturfor
eldrum sínum og dvaldist þar
einn vetur.
Átján ára gömul fór hún svo
aftur norður og giftist Magnúsi
Tryggvasyni frá Vöglum í Eyja-
firði. Þau bjuggu á Bitru í Glæsi-
bæjarhreppi og eignuðust þar níu
börn, sem öll eru enn á lífi. Eftir
17 ár missti hún svo mann sinn
og bjó ein með börnunum eftir
það án hjálpar. Þá þekktist
hvorki sveita- né tryggingahjálp
inn á heimilin, svo að allir urðu
Það eru aðeins rúm fimm ár
síðan við íslendingar óttuðumst
nýja heimsstyrjöld, vegna við-
sjár með stórveldunum út af
Kóreustríðinu, og báðum Ame-
ríku um vernd, um herlið til
landsins. Aldrei hefur fallið orð
af hálfu Bandaríkjastjórnar, sem
til þess bendi, að hún ætli að
hafa her á íslandi lengur en við
viljum. Og svo talar Laxness um
þrásetu! Og afsakar mótmæli
gegn drápi heillar þjóðar með
því, að annars geti hann ekki
haldið áfram frelsisbaráttu á ís-
landi gegn her, — sem við báðum
um — og aldrei hefur gert okkur
neitt!
11.
Já, það verður fróðlegt að sjá
hvernig rithöfundar úr rússnesk-
um söfnuði skrifa á næstu misser-
um. Hafa þeir geð i sér til að
halda áfram því sem verið hefur
þeirra meginiðja, sem pólitískra
rithöfunda, að leggja kapp á að
gera íslendinga að eins vitlausri
þjóð og frekast geti orðið? Ætla
þeir yfirleitt að gera kröfu til
þess að vera áfram taldir póli-
tísk gáfnaljós og leiðarstjörnur?
Ætla þeir að halda fast við þá
kenningu að það sé fagnaðarefni
hvenær sem hægt sé að koma
því við að leggja þjóðir „þegj-
andi og hljóðalaust" undir rúss-
neska vernd, auðvitað með hæfi-
legum atbeina rússneskra vopna,
eins og Laxness taldi 1939, þegar
Stalin tók hólft Pólland að bróð-
urlegu samkomulagi við Hitler,
sém tók hinn helminginn?
Eða ætla þeir loks að láta sér
segjast?
Það mætti helzt ekki dragast
mikið lengur, ef enn ætti að vera
hægt að bjarga við íslenzku þjóð-
félagi.
Þeir hétu því ungir, að ganga að
þessu þjóðfélagi dauðu, svo að
hægt yrði að reisa ríki kommún-
ismans á rústunum — og ef til
vill flestir í besta skyni, af sann-
færingu. Þeir vissu allir að hverju
þeir voru að vinna, þó að Einar
Olgeirsson einn hefði til að bera
það hreinlyndi, að lýsa því yfir
berum orðum hvað fyrir þeim
vakti: — að rífa allt niður.
Mikið hefur áunnist. Sjólft hag-
kerfið hefir nú verið skekkt og
skælt á alla kanta, og síðan sporð-
reist, og er orðið að fyrirbrigði,
sém ekki á sinn líka í víðri veröld
— allt fyrir áhrif þess anda, sem
magnast hefur með rússneskum
söfnuði á íslandi, og gripið um
sig og ráðið þróuninni.
Margur góður drengur, sem
einhvern tíma trúði á kommún-
isma, sá sig um hönd. En hinir,
sem fram á síðustu tíma hafa
stutt þá með ráði og dáð — gætu
þeir ómögulega hugsað sér að
byrja að vorkenna fslandi, fyrr
en komið væri fyrir okkur eins
og Ungverjum?
París í des. 1956.
Kristján Albertsson.
Minningarorð
að duga eða deyja á eigin spítur.
Oft var þröngt í búi þótt hún
reyndi að miðla öðru fátæku
fólki, sem bjó þar nálægt, því
gestrisin var hún og greið við
alla sem áttu bágt. Á þessu
heimili sá ég undrið sem aldrei
gleymdist — hvað getur búið
í hygginni og þrekmikilli konu.
Hún vann ein öll sín heimilis-
verk, fór ævinlega síðust í rúm-
ið og fyrst á fætur. Þó munu
hvorki ég né systkini mín hafa
skilið hve mikið sú þreytta
móðir lagði á sig fyrir okkur —
án þess að bugast né láta nokk-
urn mann vita um erfiðar ástæð-
ur. Enda orðaði fólk glaðværð
hennar og sá að þetta heimili var
sjálfu sér nægt og raunverulega
hamingjusamt.
Bandaríkjamenn eru að ljúka
smíði fjarstýrðra flugskeyta,
sem þeir geta skotið milli heims-
áifa. En í því felst ein róttæk-
asta breyting í hermálum nú-
tímans, eftir að atómsprengjan
var fundin upp. Það hefur verið
sagt, að eftir að atómsprengjan
var upp fundin, sé útilokað að
heyja stórar styrjaldir, það á
þeim mun frekar við eftir að slík
flugskeyti hafa verið fundin upp.
^ Bandaríska hermálaráðuneyt
ið tilkynnir að fyrstu lang-
drægu flugskeytunum verði skot-
ið í tilraunaskyni yfir suður-
hluta Atlantshafsins þegar í sum-
ar. Hefur smíði þeirra verið hrað-
að ákaflega, því að áður var ætl-
að að tilraunirnar gætu ekki
byrjað fyrr en 1960. 1 tilraunum
þessum verða að sjálfsögðu engin
sprengiefni í skeytunum, heldur
aðeins gerðar athuganir á flug-
hæfni þeirra og þoli.
Á Fyrsta langdræga flugskeytið
heitir tegundarnafninu Atlas.
Það vegur um 15 smálestir og fer
með tuttuguföldum hraða hljóðs-
ins. Það er ekki nema nokkrar
minútur að ná marki hinumegin
á hnettinum. Sem stendur eru
engin varnarmeðul til gegn slíku
vopni, en Bandaríkjamenn eru
einnig að hef ja athuganir á varn-
artækjum gegn þvi og munu
varnartæki einnig verða reynd í
sumar.
Tilraunirnar verða gerðar yf-
Það eina, sem móðir mín lét eftir
sér, var að lesa alls konar bækur
og blöð og þeirri hneigð hélt hún
allt til dauðadags. Sérstaklega
man ég hve hún var trúuð og
viss um, að það var Guð sem
alltaf hafði hjálpað henni áfram
í gegnum alla sína vanheilsu og
erfiðJeika.
Á efri árum fluttist hún svo til
Akureyrar þótt aldrei kynni hún
þar jafnvel við sig og í sveit-
inni, því að náttúrudýrð sveitar-
innar unni hún umfram allt.
Sérstaklega þakka ég svo
mömmu fyrir alla sína um-
hyggju og ástríki til okkar barn-
anna. Svo og fyrirmynd í allri
breytni við annað fólk er hún
átti samleið með. Sú minning
mun reynast okkur leiðarljós og
endast vel áfram. Þess vegna bið
ég Guð að blessa manndáð allra
íslenzkra kvenna og umfram allt
móðurástina, hvar sem hún kem-
ur fram í fullri stærð.
Lára Magnúsdóttir
ir Atlantshafinu. Flugskeyt-
unum verður skotið upp frá
Patrick-stöðinni á Florida. Síðan
mun fluglina þeirra liggja með-
fram Vestur-Indíum, austurhorni
Brasilíu og í nágrenni við eyna
Ascension. Bandaríkjastjórn hef-
ur nýlega gert samning við
brasilísku stjórnina um leigu á
eynni Fernando de Nerohna, sem
er við öxl Suður-Ameríku. Þar
verður komið fyrir mikilli mæli-
tækjastöð, þar sem ferill flug-
skeytanna verður rakinn með
nákvæmum radartækjum.
Jr Bretar hafa einnig verið fúsir
til að lána úthafseyjuna
Ascension. Þar hafa um 150
manns búið í mestu einangrun
og einmanaleik. En i sumar kem-
ur fjölmennt lið vísindamanna
þangað og setur upp mælitækin.
En ætlunin er að hvert flug-
skeyti ljúki ferli sínum í hafinu
kringum þessa eyju um 900 km
frá Florida. Mælingamennirnir
mæla og skrá, hve vel hafi tekizt
að miða.
Þorrablóf og
sólarfcaffi
BÍLÐUDAL, 8 febr. — Laugar-
daginn síðastliðinn var haldið
veglegt þorrablót. Var það Slysa-
varnadeild karla hér á staðnum
Sæbjörg, sem stóð fýrir fagnað-
inum. Var íslenzkur matur á
borðum og var fjöl*»enni mikið.
Er svona fagnaður haldinn hér
árlega.
Veizlustjóri var séra Jón K.
ísfeld. Ávarpaði hann veizlugesti.
Síðan fór fram leikþáttur, get-
raunir, mælskulist, almennur
söngur og að lokum dans fram
eftir nóttu. Var þetta hin ánægju-
legasta samkoma.
Annan febrúar, sem var næsti
laugardagur á eftir, var haldið
mikið sólarkaffi. Var það kven-
félagið Framsókn sem fyrir því
stóð. Gaf það ekki Þorrablótinu
eftir hvað veitingar og undirbún-
ing snerti. Dró þó úr aðsókninni
að sjóveður var þennan dag og
margir á sjó.
Formaður félagsins, Svandís
Ásmundsdóttir, ávarpaði gesti og
bauð þá velkomna. Síðan fóru
fram skemmtiatriði. Börn úr
barnaskólanum fóru með leikrit:
„Dóttir skýjakonungsins". Einnig
fóru fram fleiri skemmtiatriði,
sem öll voru hin ánægjulegustu,
svo sem almennur söngur og að
lokum dans. — Friðrik.
Sigríður Kristjánsdóttir