Morgunblaðið - 10.05.1957, Blaðsíða 11

Föstudagur 10. maí 1957
MORCVTSBLAÐIÐ
II
„Sveitastúlkan“ við Blekingegötu
HÚN hafði hlotið snilligáfu
í vöggugjöf og lifði óvenju-
legu lífi, sem ekki er hægt að
leggja dóm á með venjulegum
hætti.“ Þannig komst Balzac að
orði um frönsku skáldkonuna
George Sand. Slíkt hið sama ma
segja um Grétu Garbo, því að
þessar merku konur líkjast hvor
annarri um margt, segir John
Bainbrodge í upphafi bókar, sem
hann hefir nýlega gefið út um
Grétu Garbo. Hún hefir eins og
George Sand þorað að haga lífi
sínu eftir eigin geðþótta og tekið
með rósemi áfellisdómum fyrir
að fylgja ekki siðvenjum síns
tíma. Um Grétu Garbo hafa
myndazt „goðasagnir“ í lifandi
lífi, þó að það hafi verið henni
sjálfri á móti skapi. Flestum hefir
hún verið óráðin gáta, hugsýn,
draumsjón, skuggi og þó raun-
veruleg. Sjálf hefir hún ekki ósk-
að þessa hlutskiptis. í æsku vildi
hún verða leikkona eins og þús-
undir stúlkna bæði fyrr og síðar,
og henni var mjög í mun að losna
úr fátæktarbasli. í sókn sinni að
þessum markmiðum varð hún
ein frægasta kvikmyndaleikkona
síns tíma og einhver sú auðug-
asta, og ef til vill einmitt þess
vegna mjög einmana. „Eg hefi
aldrei sagt: Eg vil verða ein-
mana“, kvað Gréta hafa sagt við
vin sinn. „Eg hefi aðeins sagt:
Eg vil vera í friði. Á þessu
tvennu er reginmunur.“
★ ★ ★
„Sumir fæðast í rauðum tígul-
steinshúsum, aðrir í hvítmáluð-
um timburhúsum. Við fæðumst
öll í húsi. Og ég vil ekki sjá það
á prenti, að ég sé fædd í þessu
húsi eða hinu og móðir mín eða
faðir minn hafi verið þetta eða
hitt. Þau voru foreldrar mínir,
það er allt og sumt. Hvers vegna
ætti heimurinn að hafa áhuga á
þeim?“ Þannig svaraði Gréta eitt
sinn spurningum blaðamanna um
æsku hennar.
★ BÁGBORINN EFNAHAGUR
En Gréta fæddist hvorki í
rauðu tígulsteinshúsi né hvítu
timburhúsi, heldur á Söder-
sjúkrahúsinu í Stokkhólmi 18.
Fyrsta grein um ævi Gretu Garbo

Gréta litla átti lítið af leik-
föngum og brúðum, þar sem
efnahagur fjölskyldunnar var
fremur bágborinn. Síðar reyndi
hún að bæta sér þetta upp með
því að kaupa sér safn af brúðum.
Hún átti þær nokkur ár, seldi
þær síðan á uppboði í Stokk-
hólmi, en lagði blátt bann við
því, að sagt væri frá því, að
Gréta Garbo hefði átt þær.
★ ★ ★
Vinir hennar hafa oft furðað
sig á því og jafnvel hneykslazt
á því, hvers'u aðgætin hún er í
fjármálum. En það á sínar or-
sakir. Er Gréta var 14 ára, varð
faðir hennar alvarlega veikur.
Móðir hennar, systir og bróðir
unnu fyrir heimilinu, en það
kom í hlut Grétu að hjúkra föð-
ur sínum. Vikulega fór hún með
hann á almenningslækninga-
stofu, og það fékk mjög á hana
að sjá föður sinn sárþjáðan verða
að bíða þar klukkustundum sam-
an. Hún hét því þá að reyna að
verða efnahagslega sjálfstæð.
skrá PUB. Deildarstjórinn hafði
sem sé uppgötvað ,að flestir hatt-
ar klæddu Grétu mjög vel.
Gréta var einnig kvikmynduð
í fyrsta skipti á vegum PUB í
auglýsingamynd. Frægir kvik-
myndajöfrar í Hollywood unnu
með Grétu í þrettán ár, áður en
það rann upp fyrir þeim, að hún
var ágætur gamanleikari, en
stjórnanda PUB-auglýsingamynd
arinnar varð þegar ljóst, að gam-
anhlutverki gæti hún gert góð
skil. Grétu voru það að vísu von-
brigði, að hún skyldi ekki vera
aðalstjarna myndarinnar, en
stjórnandinn, Ring kapteinn, var
svo ánægður með frammistöðu
hennar, að hann fékk hana
skömmu síðar til að leika í ann-
arri auglýsingamynd.
★ ★ ★
Um skeið leit svo út sem það
mundi verða hlutskipti Grétu í
lífinu að standa bak við búðar-
borð. Satt var það, að Gréta tal-
aði mikið um fyrirætlanir sínar
um að verða leikkona, en fram-
Oréta Garbo í hlutverki Elísa-
beíar Dohna i „Göstá Berlings
sögu“.
sept. 1905. Hún var komin af
bændafólki í sex ættliði. Það
virðist því ekki vera að ástæðu-
lausu, að vinir hennar segja
hana vera bóndastúlku í hjarta
sínu. Frá því er Gréta Lovísa
Gustafsson fæddist og þangað til
hún yfirgaf Svíþjóð, bjó hún
ásamt fjölskyldu sinni í óþægi-
legri fjögra herbergja íbúð í
leigusambýlishúsi við Blekinge-
götu. í því hverfi bjó efnalítið
fólk. Þar var sæmilega þrifalegt,
en umhverfið var grátt og ömur-
legt, hvergi voru grasfletir, tré
né blóm.
Grétu hefir aldrei fallið vel að standa fáklædd frammi fyrir kvik-
myndavélinni. Hún hefir aðeins verið kvikmynduð tvisvar í bað-
fötum. Þótt undarlegt megi virðast, var hér um að ræða fyrstu
kvikmyndina (Loffer-Petter t. v.) og síðustu (Two-faced
Woman t. h.)
★ GRÉTA ÁTTI ALDREI
NEINA ÆSKU
„Ég var yngst, en þau um-
gengust mig alltaf eins og ég
væri elzt. Enginn leit á mig sem
litla stúlku“, sagði Gréta mörg-
um árum síðar. Hún átti raunar
aldrei neina æsku. Veikindi föð-
ur hennar og sú ábyrgð, sem
henni var lögð á herðar, höfðu
þroskað hana. Hún var bráð-
þroska líkamlega og fullorðins-
leg í framkomu. Er faðir hennar
dó 1920, ákvað hún að hætta í
skólanum og fara að vinna fyrir
sér.
★ ★★
„Við vorum öll hrifin af henni.
Hún var eins og sólargeisli“,
segir frú Ekengren, en Gréta
starfaði um skeið á rakarastofu
Ekengrenshjónanna við að sápa
karlmennina undir raksturinn.
En hana dreymdi ekki um að
verða rakari, hún ætlaði sér að
verða leikkona. Engar sögur fara
af leiklistarhneigð í ætt henpar.
Forfeður hennar höfðu ekki
fengizt við neitt dramatískara
en mjólka kýr og plægja, og sjálf
hafði hún aðeins farið nokkrum
sinnum í leikhús.
★ HATTAR OG
AUGLÝSINGAMYNDIR
Grétu þótti það gefa lítið í
aðra hönd að sápa á rakarastofu.
Hún ákvað því að sækja um
stöðu sem afgreiðslustúlka hjá
PUB í Stokkhólmi, og hún var
ráðin. Gréta kann að gleyma því,
að hún hafi unnið hjá PUB, en
það mun ekki gleymast í PUB.
Þangað kemur á ári hverju
fjöldi ferðamanna, sem spyr.
„Hvar vann Gréta Garbo?“ Píla-
grímunum er vísað upp á fimmtu
hæð. Hún vann í hattadeildinni,
og fyrstu myndirnar, sem birtust
af henni á prenti voru í vöru-
kvæmdirnar voru ekki að sama
skapi miklar. Henni var ekki vel
Ijóst, hvaða leið hún átti að fara.
Eitt sinn kom kvikmyndafram-
leiðandinn Erik Petschler til að
verzla í PUB, og næsta dag herti
Gréta upp hugann og hringdi í
Petschler og bað um að fá að
hitta hann. Petschler varð hrif-
inn af vaxtarlagi hennar og feg-
urð og bauð henni hlutverk í
kvikmynd. Gréta gleypti við
þessu og flýtti sér til PUB til að
reyna að fá sumarleyfi sínu
breytt, svo að hún þyrfti ekki
að segja upp atvinnunni vegna
kvikmyndunarinnar.
★ ÖRLAGARÍK ÁKVÖRÐUN
Þetta tókst ekki. Gréta varð
því að taka örlagaríka ákvörðun.
Myndin var tekin af Grétu, er
hún réð sig til PUB. LjóshærS
og glaðvær stúlka, og hlátur
hennar var smitandi. Hún hafði
þá ánægju af að kynnast fólki
og eignaðist fljótt vini.
Átti hún að sleppa öruggri at-
vinnu eða hafna fyrsta tækifær-
inu til að verða leikkona? Á
starfsseðli hennar í PUB stend-
ur fullum stöfum: „Ástæða fyr-
ir uppsögn: Að verða kvik-
myndaleikkona".
Gréta varð ekki að kvikmynda
stjörnu á einni nóttu. En leikur
hennar í kvikmynd Petschlers
varð til þess, að hún var í fyrsta
skipti nefnd á prenti. í sænska
tímaritinu „Swing" stóðu þessi
orð undir mynd af henni: Greta
Gustafsson. Ef til vill verður
hún sænsk kvikmyndastjarna.
Ástæðan er sú, hversu Englend-
ingsleg hún er“.
Þessi fyrsta kvikmynd Grétu,
„Loffer-Petter“, var efnislítil.
Gréta leikur þar baðdís. En
Petschler var ánægður með
hennar skerf. „Hún var ákveð-
in stúlka og lagði sig alla fram.
Hún hafði enga reynslu og hreyf-
ingar hennar voru mjög klaufa-
legar, en mín skoðun var sú, að
hún hefði talsverða hæfileika til
að verða kvikmyndaleikkona“
sagði Petschjer. En þegar „Loff-
er-Petter“ var lokið, var Gréta
á lausum kili. Atvinnulaus. Hún
fór frá einum kvikmyndafram
leiðandanum til annars, en árang
urslaust. Allt benti til þess, að
hún yrði að gerast afgreiðslu-
stúlka á nýjan ieik.
★ ★ ★
„Hún var hlýleg og aðlaðandi
í framkomu. Eg var snortin af
alvöru hennar“, sagði Signe En-
wall, sem tók Grétu í einkatíma
fyrir atbeina Petschlers til að
búa hana undir inntökupróf í
leikskóla Dramatenleikhússins.
Signe Enwall var mjög ánægð
með, hversu fljót Gréta var að
læra utanbókar og skilja hlut-
verkin, þó að hún væri lítt kunn-
Framh. á bls. 12
Gréta Garbo og Mauritz Stiller, er þau komu tii New York í j
1925. Stiller hafði búizt við því, að tekið yrði höfðinglega á m
þeim, en því fór fjarri. í móttökunefndinni voru fulltrúi frá M<
og einn myndasmiður. Þetta var fyrsta för Grétu Garbo til Vest
heims og jafnframt í síðasta skiptið sem hún steig á land í Bam
ríkjunum, svo að lítið bar á!
STAKSTIINAR
Ekkert nema >otí eitt“
Alþýðublaðið tók í forystu-
grein sinni hinn 3. maí svo til
orða:
„Morgunblaðið gerir sér þessa
dagana harla tíðrætt um Iðju-
samningana. A það varla nógu
sterk og stór orð til að lýsa þvi
tímanna tákni, sem þessir samn-
ingar séu. Og að sjálfsögðu er
ekkert nema gott um samning-
ana að segja“.
Timinn gerði daginn eftir
grein þessa að umræðuefni og
prentaði upp mikinn hluta henn-
ar. En hinum tilvitnuðu orðum,
sem þó voru upphaf greinarinn-
ar og meginefni sleppti Tíminn.
Astæðan leynir sér ekki. Tím-
inn og Þjóðviljinn eru sammála
um að gera Iðju-samningana
sem allra tortryggilegasta. Þess
vegna má ekki koma fram, að
málgagn sjálfs iðnaðarmálaráð-
herrans, Gylfa Þ. Gíslasonar,
hafi sagt: „— — að sjálfsögðu
er ekkert nema gott eitt um
samningana að segja“.
Nýir samningar
við vfirvöldin“
En það er fleira, sem Timinn
keppist við að þegja um þessa
dagana. Hinn 3. maí birti Þjóð-
viljinn þessa fregn:
„Auknu skattfríðindin ná til
allra sjómanna á fiskiskipum.
Breytingar á upphaflega frum-
varpinu vegna nýrra samninga
við yfirvöldin.
Stjórnarfrumvarpið um aukinn
skattfrádrátt til handa skipverj-
um á fiskiskipum var afgreitt
sem lög í gær. Var samið um
skattfríðindi þessi ásamt öðrum
kjarabótum til sjómanna um ára-
mótin.
Nú fyrir skömmu hafa tekizt
hliðstæðir samningar við yfir-
menn á fiskiskipum og hefur
ríkisstjórnin beitt sér fyrir að
ákvæffin um aukning á skatt-
fríðindum þeirra verða einnig
tekin i lögin“.
Athyglisvert er, að fjármála-
ráðherra skýrði ekki frá þessum
samningum, þegar hann lagði
breytingartillögu sína um skatt-
fríffindin fram á Alþingi og Tím-
inn hefur enn ekki sagt frá þeim.
Hins vegar hefur hann ekki
brugðið Þjóðviljanum um, að
hann hafi verið að hleypa af stað
kauphækkunaröldu með frásögn
sinni, þó að hann hafi borið
Morgunblaðið slíkum sökum af
sams konar tilefni. „En það er
allt öðru máli að gegna“, eins
og þar stendur.
40% hækkun
Hitt er rétt, að hinir „nýju
samningar við yfirvöldin“, sem
Þjóðviljinn sagði frá, voru
þar lítt raktir efnislega. En sam-
kvæmt því, sem Morgunblaðið
sagði hinn 7. maí og ekki hefur
verið mótmælt, voru breyting-
arnar þessar:
„Breytingar þær sem gerðai
verða á kjörum yfirmanna verka
aftur fyrir sig og gilda frá 1.
jan. sl.
Samkvæmt hinum nýju samn-
ingum hækkar orlof úr 5% í 6%.
Einnig hækka aflaverðlaun og
eru hækkanirnar í því fólgnar að
sjómönnum eru reiknuð .afla-
verðlaun af hærra fiskverði en
áður var. Nemur hækkunin
5—10% af nýjum fiski, en 11 til
ca. 40% á saltfiski“.
8. 9 hækkunin
Hér er því um að ræða enn
eina kauphækkunina ,sem sjálf
ríkissstjórnin á hlut að á síð-
ustu 4—5 mánuðum. Mun hún
vera sú áttunda í röðinni. Hin
níunda var samþykkt á Alþingi
sl. miðvikudag með ályktuninni
um jöfn laun kvenna og karla.