Morgunblaðið - 09.07.1957, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 9. júlí 1957
MORVVNBL'Afíl*
9
Fólki dvaldist lengi við að skoða bæjarrústirnar að Stöng, sem eru elztu minjar um bíbýli forn-
manna sem fundizt hafa á íslandi. Hafa þær varðveitzt í vikri í 6 aldir að því er haldið er. Ekki er
þó álitið að rústir þessar séu af bæ Gauks Trandilssonar, heldur séu þær yngri. Verið er nú að refta
yfir rústirnar að Stöng, eins og sjá má af myndinni og er verkið unnið undir eftirliti þjóðminja-
varðar, dr. Kristjáns Eldjárns. (Myndina tók Gunnar Rúnar)
hádegisverður í matpökkum, sem
stjórn félagsins hafði látið útbúa
í verzluninni Borg, svo og ölföng.
Gekk afgreiðsla matarins mjög
vel og fljótt fyrir sig og tók
fólk þar vel til matar.
HLÝTT Á ERINDI AÐ STÖNG
Að hádegisverði loknum, flutti
Árni Óla snjallt erindi um Þjórs-
árdal. Drap hann þar á helztu við
burði sem sögur fara af á þessum
slóðum og þó sérstaklega að
Stöng, en þar eru gleggstu og
merkustu minjar um híbýli forn-
manna, sem fundizt hafa hér á
landi. Þá er staðurinn og sögu-
frægur af býli Gauks Trandils-
.sonar þar og rakti Árni Óla, eins
og hann komst að orði, þau brot
úr lífi Gauks sem sannastar heim
ildir þykja um. Var gerður góð-
ur rómur að máli hans.
AÐ SKÁLHOLTI
Frá Stöng var haldið niður
Þjórsárdal og nú ekki staðnæmzt
fyrr en á Álfaskeiði. Þar var
staðurinn skoðaður. Á Álfaskeiði
var staddur Sigmundur Sigurðs-
son, oddviti og bóndi að Syðra-
Langholti. En Álfaskeið er í landi
hans. Sýndi hann komumönnum
staðhætti og ræddi við fólkið.
Þótti ferðafólkinu mikið til um
fegurð staðarins. Síðan var haldið
yfir Brúarhlöð og niður í ©iskups
tungur. Farið var að Skálholti og
staðurinn skoðaður. Var dvalizt
þar alllanga hrið. f Skálholti var
snæddur kvöldverður, sem fram-
reiddur var á sama hátt og há-
degisverðurinn og af engu minni
Ágcet þátttaka í skemmtiferð
VarBar um Árnessýslu sl. sunnudag
Um 500 hundruö manns tóku þátt í förinni
SÍÐASTLIÐINN sunnudag 7. júlí, í alla staði og mjög rómuð jafnt
fór Landsmálafélagið Vörður
hina árlegu skemmtiför sína. Að
þessu sinni tóku þátt í ferðalag-
inu um fimm hundruð manns,
og er það fjölmennari hópur en
nokkru sinni fyrr. Veður var
ákjósanlegt lengst af. Smá-hita-
skúr gerði þó að Stöng og tölu-
vert rigndi að Brúarhlöðum, en
þar varð fólkið að ganga yfir
brúna sökum ótraustleika henn-
ar. Ferðin var hin ánægjulegasta
laust. Rúmlega 30 þjóðir senda
listaverk á sýninguna, eða taka
þátt i henni óbeint með því að
styrkja hana fjárhagslega. Meðal
þeirra þjóða er að sýningunni
standa eru Danmörk og Svíþjóð.
ýnlngunnl verður
skipt í deildir, t.d. landbúnaðar-
deild og iðnaðardeild, byggingar-
list verður í sérstakri deild á sýn-
ingunni o.s. frv.
Elztu listaverkin á sýningunni
eru frá 16. öld eftir Tinoretto,
Signorelli, Metsu, Bossan og Ri-
balta. Meðal listaverka frá 17. öld
eru verk eftir Baursse, Maes og
de la Tour. Meðal 18. og 19.
alda listaverka má nefna verk
eftir Gericault, Goya, Millet,
Courbet og van Gogh.
Sérstök sýningardeild verður
fyrir list-vefnað.
Rí
Lúmlega 800 fuiltrúar
frá verkalýðsfélögum, vinnuveit-
endum og ríkisstjórnum sátu 40.
alþjóðaþing Alþjóðavinnumála-
skrifstofunnar, sem haldið var i
Genf í júni. Forseti þingsins var
Harold Edward Holt, verkamála-
ráðherra Ástralíu,
A íu þjóðir hafa sent hcr
lið ti! eftirlitssveita Sameinuðu
þjóðanna í Egyptalandi. Eftir-
taldar þjóðir hafa þar hersveitir:
Brasilía, 530 manns, Kanada 1180
manns, Colombia 520, Danmörk
380, Finnland 250, Indland 970,
Júgóslafía 760, Noregur 470, og
Svíþjóð 330.
af ungum sem gömlum. Farar-
stjóri var formaður félagsins,
Þorvaldur Garðar Kristjánsson.
UM ÁRNESSÝSLU
Farið var um mikinn hluta Ár-
nessýslu, eða hlíðabyggð sýslunn
ar. Var ferðin þannig skipulögð,
að fólki gæfist kostur á að sjá
sem flestar sveitir sýslunnar og
hina breytilegu náttúrufegurð,
sem þar er. Ekið var um Ölfus,
Flóa, Skeið, Hreppa, Biskupstung
ur, Grímsnes og Þingvallasveit.
í fyrsta áfanga var ekið sem
leið liggur frá Reykjavík um
Hellisheiði að Selfossi. Þar bætt-
ust í hópinn Sigurður Óli Ólafs-
son, þingmaður Árnesinga og frú
hans. Voru þau síðan með alla
ferðina þar til komið var í Gríms
nes. á heimleið. Veitti Sigurður
samferðafólki sínu margvíslegan
fróðleik og upplýsingar um sýsl-
una, rneðan hans naut við á ferða-
laginu. Sá háttur var hafður á,
að í bílunum voru fróðir menn
um byggðarlagið er útskýrðu
leiðina.
í MERKURHRAUNI
Á SKEIÐUM
Frá Selfossi var ekið austur
Flóa og upp á Skeið. Staðnæmzt
var í Merkurhrauni. í Áshildar-
mýri í Merkurhrauni er varði sá
er Árnesingafélagið í Reykjavík
lét reisa til minningar um Áshild-
armýrarsamþykktina 1496 og er
hann eigi alllangt frá veginum.
Fór margt af ferðafólkinu að
skoða varðann.
Þegar áð hafði verið nokkra
stund í Merkurhrauni, var ferð-
inni haldið áfram upp Skeið,
framhjá Skeiðaréttum upp að
Sandlæk, en þar eru hreppaskil
Skeiða og Gnjúpverjahrepps.
Síðan var haldið áfram sem leið
liggur upp Gnúpverjahrepp og
inn í Þjórsárdal, inn með Gauks-
höfða og ekki numið staðar fyrr
en hjá Hjálparfossi. Þar var enn
staðnæmzt um hríð, fossinn skoð-
aður og síðan haldið yfir Fossá
og að Stöng.
SNÆDDUR HÁDEGISVERÐUR
Þegar komið var á hinn forna
sögustað Stöng, voru mannvirki Böðvar, Akranesi
þar skoðuð. Eftir að ferðafólkið
hafði skoðað fornminjar þar, var
gengið í Gjána, hið furðulega
töfrasmíði náttúrunnar, þar sem
Rauðá steypist niður gljúfrið í
fögrum fossi. Var þar blæjalogn
og glaða sólskin. Mun ferðafólk-
inu lengi minnisstæður unaðs-
leiki þessa umhverfis.
Tveir hlaðnir matarbílar voru
með í ferðinni. Var fólkinu veitt-
ur að Stöng mjög rausnarlegur
rausn.
Frá Skálholti var haldið niður
í Grímsnes.
UM ÞINGVÖLL
í Þrastaskógi. skildist Sigurð-
ur Óli Ólafsson, alþingismaður og
kona hans við hópinn. Héldu þau
niður að Selfossi en ferðabílarnir
upp með Sogi og um Þmgvöll. Til
Þingvalla var ekki komið fyrr en
um miðnætti og var því tafar-
laust haldið um Mosfellssveit til
Reykjavíkur.
Almenn ánægja ríkti yfir ferða
lagi þessu. Var það mjög vel
skipulagt og þeim er að því stóðu
til hins mesta sóma í hvívetna.
Síldaraflinm 207 þús.
mól og tunikur
SÖKUM ogæfta lá síldveiði niðri frá 28. júní til 4. júlí. Að morgni
5. júlí var komið allgott veiðiveður og mátti heita ágæt veiði
á föstudag og laugardag.
Síðastliðinn laugardag (6. júlí) á miðnætti var sildaraflinn sem
hér segir (Tölur í svigum sýna aflann á sama tíma í fyrra):
f bræðslu .......n 192.317 mál (18.172)
f salt ...-....... 11.130 upps. tn. (51.298)
í frystingu ...... 3.524 uppm. tn. ( 2.784)
til
Samtals mál og tn. 206.971 (72.254)
Sjávarútvegsmálaráðuneytið hefur nú gefið út veiðileyfi
handa 224 skipum.
Á -þeim tíma, sem skýrsla þessi miðast við, var vitað um 202
skip, (í fyrra 152) sem fengið höfðu einhvern afla, en af þeim
höfðu 144 skip (í fyrra 59) aflað 500 mál og tunnur samanlagt
eða meira. Afli einstakra sltipa er sem hér segir:
Botnvörpuskip:
Jörundur, Akureyri 2188
Mótorskip:
Aðalbjörg, Höfðakaupstað
Akraborg, Akureyri
Akurey, Hornafirði
Arnfirðingur, Reykjavík
Arsæll Sigurðsson, Hafnarf.
Ásgeir, Reykjavík
Auður, Akureyri
Baldur, Dalvík
516
1656
1201
1474
912
1614
712
1732
Baldvin Þorvaldsson, Dalvík 2894
Bára, Keflavík 1768
Barði, Flateyri 536
Bergur, Yestmannaeyjum 2334
Bjargþór, Ólafsvík 672
Bjarmi, Dalvík 2684
Bjarmi, Vestmannaeyjum 2013
Bjarni Jóhannesson, Akran. 1353
Björg, Eskifirði 792
Björg, Neskaupstað 830
Björgvin, Keflavík 1076
Björn Jónsson, Reykjavík 856
770
Dux, Keflavík 950
Einar Hálfdáns, Bolungarv. 1297
Einar Þveræingur, Ólafsf. 1119
Erlingur III, Vestm.eyjum 1348
Erlingur V, Vestm.eyjum 2382
Fákur, Hafnarfirði 1158
Faxaborg, Hafnarfirði 659
Fiskaskagi, Akranesi 684
Fjalar, Vestmannaeyjum 604
Flóaklettur, Hafnarfirði 1970
Fram, Akranesi 886
Fróðaklettur, Hafnarfirði 744
Garðar, Rauðavík 1113
Geir, Keflavík 1439
Gjafar, Vestmannaeyjum 971
Glófaxi, Neskaupstað 946
Grundfirðingur, Grafarnesi 1412
Grundfirðingur II, Grafarn. 1910
Guðbjörg, Sandgerði 956
Guðbjörg, ísafirði 1959
Guðfinnur, Keflavík 1154
Guðm. Þórðarson, Rvík 1634
Guðm. Þórðarson, Gerðum 940
Gullborg, Vestm.eyjum 1704
Framh. á bls. 15
8TAK8TEII\1AR
Samskipti höfuðnauðsjn
Gisli Jónsson menntaskóla-
kennari á Akureyri hélt hinn
17. júní s. 1. mjög athyglisverða
lýðveldisræðu á íþróttaleikvang-
inum á Akureyri. íslendingur
birti ræðuna og segir þar m. a.:
„Sagan hefur kennt okkur, að
samskipti við aðrar þjóðir eru
okkur höfuðnauðsyn. Þótt ein-
angrunin hefði áður fyrr sína
kosti, fylgdu henni einnig aug-
ljósir gallar, og nú á tímum er
svo komið, að hún er hvorki
æskileg né hugsanleg".
Eina spurningin í þessu er,
hvort einangrunin hafi nokkurn
tíma haft teljandi kosti. Hin
fornfræga menning íslendinga
varð ekki til fyrir einangrun
heldur vegna hollra samskipta
við aðra. Mest varð niðurlæging
þjóðarinnar, þegar einangrun
hennar var fullkomnust.
Þykir eitthvað að
varðveita
Síðar í ræðu sinni segir Gísli:
„Þegar forráðamenn íslenzkir
samþykktu á sínum tíma, að hér
skyldi vera erlendur her, þar til
íslenzkum yfirvöldum sýndist
annað, var heimsástand svo
ískyggilegt, að hinum vestræna
heimi var talin hætta búin, og
hér mátti ekki vera ónýtur hlekk
ur í varnarkeðju vestrænna
ríkja. Hersetan hér og þau óþæg-
indi, sem henni kunna að fylgja,
er því framlag íslands til sam-
eiginlegra varna vestrænnar
menningar en í staðinn hljótum
við öryggi það, sem þátttaka í
Atlantshafsbandalaginu veitir.
Við sýnum sem sagt í verki, að
okkur þyki eitthvað að varð-
veita og eitthvað í sölurnar að
leggja, þar sem er vestrænt lýð-
ræði og mannréttindi. Allstór
hópur íslenzkra manna metur
hins vegar vestræna þjóðskipu-
lagsháttu lítils og hefir barizt
harðri baráttu gegn hersetunni
hér. Er sú afstaða auðvitað eðli-
Ieg og skiljanleg".
Hér ræðir Gísli meginatriði
þessa máls af mikilli skarp-
skyggni. Eðlilegt er, að þeir, sem
andstæðir eru þjóðskipulaginu
vilji ekki láta verja það. En til
þess að segja það berum orðum,
hafa þeir aldrei haft kjark.
Ábyrgðartilfinning við
aukin völd
Enn segir Gísli:
„Athyglisvert er f sambandi
við hermálin, að allar ríkisstjórn-
ir, hversu sem skipaðar hafa
verið, er setið hafa, síðan herinn
kom, hafa séð'þann kost vænst-
an að láta hann sitja áfram, hvað
sem því veldur. Stundum er það
svo, að mönnum eykst skilningur
og ábyrgðartilfinning við aukin
völd, og er það vel, en margir
mættu nú óska þess að hafa ekki
metið til landráða gerðir and-
stæðinga sinna, þær er þeir nú
sjálfir staðfesta í verkum sínum.
Hins ber svo ekki að dyljast,
að herseta hér í landi eða hvaða
landi, sem er, er síður en svo
eftirsóknarverð í sjálfri sér. Þeg-
ar úr rætist á sviði heimsmál-
anna og friðarhorfur verða bjart-
ar orðnar, verður að láta herinn
víkja“.
Allt, sem Gísli segir um þetta,
er sannmæli.