Morgunblaðið - 26.09.1957, Síða 6

MORCVTSBL AÐIÐ
Flmmtudagur 26. sept. 1957
Cengi sferlingspundsins
sfyrkf með vaxtahœkkun
AÐEINS um mánuður er lið-
inn síðan Peter Thorney-
croft, fjármálaráðherra
Breta, lýsti því yfir, að hann
væri mótfallinn því að hækka
bankaforvexti úr 5% í 5%%. En
í siðustu viku geróist sá atburð-
ur, öllum að óvörum, að sami ráð
herra tilkynnti, að bankaforvext-
ir skyldu hækka hvorki meira né
minna en upp í 7%. Það má
segja að fjármálaheimur Bret-
lands hafi staðið á öndinni af
undrun yfir þessari ákvörðun,
sem mun hafa víðtækar afleið-
ingar á öllum sviðum.
Peter Thorneycroft.
Ætlunin með þessum róttæku
aðgerðum, er að styrkja gengi
sterlingspundsins, stöðva fjár-
flóttann frá Bretlandi og hafa
hemil á verðbólgunni.
Thorneycroft fjármálaráðherra
lýsti því yfir, að ákvörðun þessi
túlkaði ekki stefnu brezka íhalds
flokksins, hún væri aðeins lækn-
isaðgerð, sem hefði verið orðin
óhjákvæmileg, því að síðasta
mánuðinn hallaðist mjög á ógæfu
hliðina fyrir sterlingspundinu. —
Hann bætti því við, að hækkun
bankaforvaxtanna ein nægði
ekki. Henni þyrfti að fylgja tak-
mörkun á fjárfestingu og ríkis-
framkvæmdum og takmörkun á
lánum frá bönkunum. — Verði
þeirra atriða ekki gætt muni
verðbólgan aftur sleppa laus og
þá sé verr farið en heima setið.
Það virðist almennt álit
fjármálamanna, að þetta hafi
verið djörf ákvörðun hjá
Bretlands-stjórn. íhaldsflokk-
urinn megi vita það, að að-
gerðir þessar verði óvinSælar
meðal almennings. Hann beri
hins vegar svo mikla ábyrgðar
tilfinningu, að hann þori að
segja fólki sannleikann. Þann
bitra sannleika, að gengi sterl-
ingspundsins er í hættu vegna
þess að þjóðin er farin að
eyða meiru en hún framleiðir.
★
Það hefur aldrei komið fyrir
síðan 1931, þegar verið var að
hamla á móti kreppunni, Ið
bankaforvextir hafi farið yfir
5%% og það er einnig nær ein-
stætt, að þeir hækki í einu um
tvö hundraðshlutastig.
Það sem hér liggur að baki er
sú staðreynd, að gjaldeyrisaf-
staða Bretlands hefur farið sí-
versnandi. Nú er svo komið, að
gjaldeyrisskuldir nema 3425
milljónum sterlingspunda, en
gull- og dollaraforðinn er aðeins
765 milljónir punda. Ástand-
ið versnaði mjög í Súez-deilunni
og enn hefur stöðugt sigið á ó-
gæfuhliðina.
★
Vissir atburðir hinn síðasta
mánuð valda því, að Thorney-
croft fjármálaráðherra varð að
breyta um skoðun. Hann átti að-
eins um tvennt að velja, að
lækka gengi sterlingspundsins,
eða grípa til róttækra aðgerða
til að verja gildi þess. Hann hef-
ur ákveðið að velja síðari og
heiðarlegri kostinn.
Síðarihluta ágúst fram-
kvæmdi franska stjórnin fjár-
málaaðgerðir, sem taldar hafa
verið dulbúin 20% gengis-
lækkun frankans. Þar sem vit-
að var, að Bretar áttu við aHa
sömu erfiðleika að stríða greip
um sig ótti meðal manna, að
gengislækkun sterlingspunds-
ins væri í vændum.
Næsti atburður var sá, að á
þingi brezka verkalýðssam-
bandsins voru nú uppi hávær-
ari kröfur en nokkru sinni áð-
ur, að hefja nýja og harð-
skeyttari kaupkröfubaráttu.
Ákvarðanir verkalýðssam-
bandsins um að heimila félög-
unum skef jalausan skæru-
hernað orkaði mjög á þá leið
að veikja trúna á sterlings-
pundið. Menn þóttust sjá fyr-
ir nýja, ægilega verðbólgu-
öldu í Bretlandi. .
Þriðji atburðurinn, sem
hafði sín áhrif var kosninga-
sigur Adenauers í Þýzkalandi.
Hann tryggði mönnum áfram-
hald hinnar virku og upp-
byggjandi fjármálastefnu Lud
vigs Erhards og styrkti enn
frekar gildi þýzka marksins.
★
Allt stuðlaði þetta að víðtæk-
um fjárflótta. frá Bretlandi
Sterlingspundið var eins og
sökkvandi skip, sem allir vildu
reyna að bjarga sér frá í tíma.
Allir þeir sem vettlingi gátu
valdið reyndu að skipta sterlings
pundum, sem þeir áttu, í dollara
eða þýzk mörk. Gengislækkunin
gat skollið yfir þá og þegar.
Blómabúð
Stúlka óskast til afgreiðslustarfa í blómabúð
hálfan eða allan daginn. Æskilegt að umsækjandi
hafi starfað við blómaskreytingar áður. Tilb. send-
ist Mbl. merkt: „Blómabúð — 6723“.
Herrar — Herrar
Nokkrar- tegundir af tízkuefnum
teknar upp í dag.
Þórhallur Friðfinnsson
klæðskeri — Veltusundi 1.
Tilkynning
Vegna flutnings verða skrifstofur okkar lokaðar
föstudaginn 27. þ.m.
Opnar aftur laugardaginn 28. þ.m. í Aðalstræti 6,
3. hæð.
Sölusamband ísl. fiskframleiðenda.
En gengislækkunin kom ekki.
í stað þess ákvað Thorneycroft
fjármálaráðherra að snúast til
varnar. Og þar sem peninga-
straumur til Þýzkalands var jafn
vel svo mikill, að það olli Þjóð-
verjum nokkrum vandræðum
ákváðu Bretar og Þjóðverjar að
samræma aðgerðir sínar. Á sama
tíma og Bretar hækkuðu banka-
forvexti sína úr 5 í 7% lækkuðu
Þjóðverjar forvexti sína'úr 4Vú í
4%. Þetta þýðir það einfaldlega,
að nú verður miklu óhagkvæm-
ara, að eiga fé í Þýzkaalndi en í
Bretlandi.
Það er enginn vafi á því, að
þessar róttæku aðgerðir munu
mjög styrkja álit manna á sterl-
ingspundinu. Þess er þegar farið
að gæta nokkuð, að menn kjósi
sterlingspundið frekar en þýzka
markið.
Norræna menningin og
staða hennar í sögunni nefnd-
ist fyrirlestur, sem Arnold J.
Toynbee flutti í útvarpið í
fyrrakvöld. Hann sagði m.a.:
Nú á dögum er menning Norð-
urlanda göfugur en ósjálfstæður
hluti menningar Vesturlanda, og
svo hefur lengst af verið. En á 9.
og 10. öld var hlutur Norður-
landa í sögu heimsins annar, er
þar kom fram sjálfstæð menning,
kappsfull og glæsileg, sem um
skeið virtist ætla að ná fullum
þroska. En skeið hennar varð að-
eins 2 aldir, þá hvarf hún jýrir
áhrif kristninnar.
Uppruni menningarinnar á
meginlandi hins forna heims var
í Vestur-Asíu. Hún breiddist út,
en sums staðar var hins vegar
ágengni hennar til þess, að upp
risu sjálfstæðar menningarheild-
ir, er snerust öndverðar gegn
henni, — þannig fór t.d. í Egypta-
landi hinu forna og löngu síðar
á írlandi og Norðurlöndum.
Er dró að lokum 8. aldar höfðu
Norðurlönd um skeið verið ein-
angruð frá kristinni menningu
Hækkaðir vextir munu stuðla
að sparnaði. Almenningur mun
frekar leggja fé.sitt í banka, held
ur en kaupa hlutabréf og fólk
hugsar sig tvisvar um, áður en
það leggur í fjárfestingu.
★
Ríkisstjórnin hefur tilkynnt
stórfelldan sparnað í ríkisút-
gjöldum. Það er ákveðið að
fresta fjárfestingarfram-
kvæmdum á vegum hins opin-
bera um eitt ár á næstu þrem-
ur árum og útgjöld á öllum
sviðum ríkisrekstrar verða
lækkuð um 10—20%.
Þá verður hert að rekstrar-
lánum hjá einstökum fyrir-
tækjum. Aðeins er eftir að sjá,
hvernig málin þróast þegar
verkalýðsfélögin koma fram
með hinar boðuðu kaupkröfu-
hækkanir.
Suðurlanda, þar eð villiþjóðir
úr austri höfðu sótt vestur Þýzka
land. Karl mikli braut þær und-
ir sig, og menning hinnar kristnu )
Evrópu var við bæjardyr Norð-
urlanda. Átti að taka hana upp
eða halda henni í skefjum með
því að skapa sjálfstæða, nor-
ræna menningu?
Síðari kosturinn var reyndur.
Á hinu stutta blómaskeiði sínu
teygði norræna menningin sig
allt frá ströndum Ameríku til
Kaspíahafs. Á 20. öld ala auð-
æfi þessara landflæma tvö vold-
ugustu ríki heimsins, svo að nor-
ræna menningin veslaðist ekki
upp fyrir fátæktar sakir. Hern-
aðarósigrar urðu henni ekki
heldur að aldurtila, — víkingarn
ir sóttu stórborgir heimsins með
vopnum og höfðu sigur.
Það var því ekki vopnuð á-
leitni hins kristna heims, er olli
því, að norrænir menn gerðust
kfistnir. Ef um áleitni var að
ræða, hlýtur hún að hafa tekið
hug þeirra fanginn. Þeim þótti
rómversk og grísk menning á-
hrifameiri og hugþekkari en
Toynbee í Þjóðminjasafninu
þeirra eigin. Hún hafði þó náð
miklum þroska, jafnvel svo, að
jaðraði við sundurgerð. Goða-
fræðin og söguljóðin heilla okk-
ur enn, og norrænar þjóðir lögðu
rækt við lífshætti sína og áttu
sér eigin heimsmynd, sem var a.
m.k. íslendingum ofarlega í huga
næstu 3 aldir eftir upplausn hinn
ar sjálfstæðu menningar. Hver
var þá ástæðan til þess, að nor.
rænar þjóðir létu heillast af
söngvum Suðurlanda? Ég veit
ekki, hverju svara skal, en álita-
efnið er heillandi.
Önnur spurning, sem vert er
að velta fyrir sér, er þessi: Hví
eru allar heimildir okkar um
norræna menningu frá íslending-
um og að litlu leyti Norðmönn-
um, en alls ekki frá Svíum og
Dönum? Við kynnumst aðeins
sjónarmiðum íslendinga. Slík ein
okun ritmennskunnar er ekki
einsdæmi, ísraelsmenn rituðu
sögu Kanaanslands einir, Aþen-
ingar rituðu sögu Grikkja hinna
fornu nær einir. Ef ritverk
sænsks Snorra væru grafin úr
gleymsku, kynnu þar að finnast
svör við þeim vandamálum, er
leita á huga okkar.
Toynbee prófessor er nú farinn
af landi brott, en bæði erindin,
sem hann flutti hér, verða þýdd
og flutt í útvarpið síðar í vetur.
Hvað varð norrœnni
menningu að fjörtjóni ?
sbrifar ur
daglega lífínu
NORÐLENDINGUR skrifar:
Ég sé að Menntamálaráð hef-
ir gengizt fyrir því að upp hefir
verið sett í höfuðborginni sýr.ing
á listaverkum Júlíönu Sveins-
dóttur.
Góff sýning
ÞAÐ er ánægjulegt því
ekki hefir okkur íslending-
um gefizt kostur á því að sjá
á heildarsýningu verk þessarar
listakonu sem fjarri ströndum
landsins hefir búið í fjöldamörg
ár.
Það er heldur ekki nema sðli-
legt að sýningunni sé í fyrstu
komið fyrir í Reykjavík og hún
opnuð þar. En tilmæli mín eru
þau til Menntamálaráðs að það
sendi sýningu þessa út á lands-
byggðina. Hún er einstök í sinni
röð og ég tel að ekki sé nema
sjálfsagt að við fáum líka að sjá
verk þessarar ágætu listakonu.
Menntamálaráð er ráð þjóðar-
innar allrar og það á ekki aðeins
að halda listsýningar i höfuð-
borginni, heldur einnig gefa þeim
sem úti á landi búa kost á því að
sjá sýningarnar. Auðvitað er
ekki hægt að halda þær á mörg-
um stöðum úti um land, en ef
listsýningu væri t. d. komið upp
á Akureyri, eins og síðast var
gert við sýninguna á verkum
Kjarvals þá er hægt um vik fyrir
flesta íbúa Norðurlands að sjá
sýninguna. Á Akureyri er góður
sýningarsalur og öll skilyrði fyrir
hendi og ekki nema klukkustund-
ar ferð frá höfuðborginni svo
ekki er nú fyrirhöfnin óskapleg.
Ég vildi koma þessum tilmælum
mínum á framfæri við ráðið í
sambandi við sýningu Júlíönu,
að það muni eftir því að okkur
sem úti á landsbyggðinni búum
þykir líka gaman að horfa á
málverk.
Útlenzkuslettur i málinu
JÓN skrifar:
Ég hefi tekið eftir því bæði í
útvarpi og blöðum hve mörgum
mönnum hættir enn til að sletta
útlendum arðum í máli sínu.
Þetta er til tvímælalausra lýta
og er hneisa hverjum góðum
manni, en þó er mér ekki grun-
laust um að menntaðir menn
gangi jafnvel á undan um
þessi málspjöll. Á þessu þarf að
vekja athygli og útrýma erlend-
um vizkuslettum úr tungunni þvi
það er okkur ósamboðið að tala
svo. Mér datt þetta enn einu
sinni í hug er ég las skeyti í einu
dagblaðanna sem sýningarnefnd
stórrar sýningar sem hér er nú
haldin sendi. Þar komu fyrir
orðin „humaniskt evangelium en
að öðru leyti átti skeytið að vera
á íslenzku, og stóðu að því mætir
og þjóðkunnir menn. Þetta þykir
mér of langt gengið í fordildinni,
að geta ekki sagt hlutina blátt
áfram á móðurmálinu heldur
grípa til erlends skrúðmáls, til
þess að tjá hug sinn allan. Það
er leitt og við skulum reyna að
hætta því.
Fjör I réttunum
ÞESSA dagana standa réttirnar
yfir. Það er mikill viðburður
og skemmtilegur, bæði ungum
og gömlum í sveitinni. Við sem
í Reykjavík búun? förum þó á
mis við þennan gamla og ramm-
íslenzka atburð og víst mun
mörgum þeim, sem í sveit eru
aldir upp þykja í því nokkur
eftirsjá. En margir Reykvíkingar.
hafa það fyrir sið að fara í ná-
lægar réttir þessa dagana og rifja
upp gamlar endurminningar und-
ir réttarveggnum. Og margir taka
börn sin með, eyða heilum
degi í réttunum og kenna þeim
tungutak gangna og rétta en það
er góð og gömul íslenzka, sem
kaupstaðabörnin kunna lítil skil
á. Þetta er góður siður og sem
betur fer eru nokkrar réttir
skammt frá Reykjavík, svo ekki
er langt að sækja fyrir þá, sem
vilja enn einu sinni draga.
Þröngur inngangur
LÍTILL inngungur að miklu
skáldi heitir heillöng grein í
Þjóðviljanum í gær um Harry
Martinson. Ég skal að vísu játa,
að mér finnst inngangur betra
í þessu sambandi en útidyr eða
forstofa, en samt er eitthvað skrít
ið við það. Hvernig litist ykkur
á annað eins og þetta: Stórt eld-
hús í leirskáldi eða þakleki 1
þreyttu höfði? Þ.Ó.