Morgunblaðið - 03.10.1957, Qupperneq 10

10
MORGVISBLAÐIÐ
Fimmtudagur S. okt. 1957
Otg.: H.t. Arvakur. Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson
AOamtstjórar: Vaitýr Stefánsson (ábm.)
Bjarni Benediktssor*.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Einar Asmundsson.
Lesbók: Arni Öla, símu a3045
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og aigreiðsia: Aðalstræti 6. Sími 22480
Askriftargjaia kr 30.00 á mánuði ínnaniands.
I lausasölu kr 1.50 eintakið.
,,MEÐ HANNIBALS NAFNINU
SJÁLFU"
UTAN UR HEIMI
Kviksyndi lyganna
FYRIR allmörgum árum
orkti eitt af snjöllustu
ljóðskáldum þjóðarinnar
kvæði um mann nokkurn, sem
honura þótti sýna meira yfirlæti
en andleg efni hans stóðu til.
Skáldið hafði frétt, að þessi mað-
ur, sem það taldi lítt til for
ingja fallinn, hefði hafizt til
mikilla valda í höfuðborg Vest,-
urlands, ísafirði. Upphaf kvæðis-
ins var á þessa leið:
„Ó, kæt þig, þú vestfirzka
Karþagoborg,
þú kóróna herskárrar álfu!
Einn höfðingi rís yfir hús þín
og torg
með Hannibalsnafninu sjálfu"
En það fór að vonum að þessi
„höfðingi“ hélt ekki lengi völdum
yfir húsum og torgum á ísafirði.
ísfirðingar komust fljótlega að
raun um hið sama og skáldið og
loks hrökklaðist Hannibal, rúinn
trausti ,úr höfuðborg Vestur-
lands.
Hitt sýndust svo aftur meiri
undur, að þessi sami maður
skyldi hefjast til mikilla valda og
ráðherradóms eftir hið pólitíska
og persónulega „gjaidþrot
vestra. En þegar betur er gáð að,
er skýringin einföld: Hannibal
Valdimarsson gerðist nandbendi
kommúnista. Þeir gátu sigað hon
um eins og þeir vildu. Maðurinn,
sem gaf út blað til að berjast
gegn lýðveldisstofnuninni 1944
og Politiken sagði þá um, að
væri „eina danska röddin á (s-
landi“, varð af náð kommúnista,
allt i einu hin mesta sjálfstæðis-
hetja, sem taldi það blett á full-
veldi íslands að taka þátt í varn-
arsamstarfi vestrænna þjóða. —
Kommúnistar nafa getað haft
Hannibal Valdimarsson til allra
þeirra verka, sem þeir óska. —
Hann er þeim hið þægasta tæki
Vafalaust er þessum manni ekki
alls varnað en eitt er það, sem
hann á ekki skilið og mun aldrei
njóta og það er: Traust.
— • —
Eitt þeirra verka, sem komm-
únistar hafa fengið Hannibal
Valdimarsson til að fremja er
hin fræga „ógilding“ útsvars-
álagningarinnar í Reykjavík. —
Ekki hafði þó gerzt neitt nýtt
varðandi það mál. Niðurjöfnun-
arnefnd hafði haft nákvæmlega
sömu starfsaðferð við álagningu
í ár og undanfarin ár. Fulltrúar
kommúnista, jafnaðarmanna og
Sjálfstæðismanna voru sammála
um álagningaraðferðina. Félags-
málaráðuneytið hafði heldur
ekki á undanförnum árum hatt
hið minnsta við álagninguna að
athuga og hafa þó félagsmálaráð-
herrar á undanförnum áium ver-
ið „umbótasinnaðir vinstrimenn“
sem vafalaust hefðu ekki þolað
að útsvör væru lögð á með því-
líkum rangindum, sem nú er látið
heita. Enginn annar hafði held-
ur látið sér detta í hug að gera
nokkra athugasemd við útsvars-
álagninguna á liðnum árum. En
nú reis Hannibal Valdimarsson
upp og reyndi að beita einhvers
konar lögfræðilegum hártoguri-
um cil að „ógilda“ niðurjöfnun-
ina. Hinn fallni höfðingi húsa og
torga á Isafirði ætiaði nú að ger-
ast verndari Reykvíkinga.
Þetta tiltæki Hannibals var því
undarlegra, sem hann hafði sjálf-
ur heimtað að niðurjöfnunar-
nefnd jafnaði niður 1,3 millj. kr.
hærri upphæð en hún gerði. Bréf
félagsmálaráðuneytisins, sem
heimilaði niðurjöfnunarnefnd að
jafna niður 199,1 millj. kr. var
undirritað „með Harmibalsnafn-
inu sjálfu“. Nefndin notaði hins
vegar alls ekki þessa heimild að
fullu. Þegar á þessa staðreynd er
litið verður harla haldlítil sú
staðhæfing Þjóðviljans í gær, að
niðurjöfnunarnefnd hafi reynt að
„hirða milljónir króna af skatt
þegnum bæjarfélagsins utan við
samþykki og heimildir stjórnar-
valda“. — Niðurjöfnunarnefnd
„hirti“ ekki einu sinni allt, sem
Hannibal leyfði henni sjálfur! Ef
reykvískir skattþegnar þarfnast.
verndar gegn nokkrum, þá er
það ekki gagnvart niðurjöfnun-
arnefnd heldur fremur gagnvart
Hannibal Valdimarssyni sjálfum.
— • —
Menn þurfa auðvitað ekki
lengi að spyrja, af hverju þetta
tiltæki Hannibals stafar. Það er
eitt þeirra verka, sem kommún
istar hafa fengið hann til og til-
gangurinn er enginn annar en sá
að búa til „kosningabombu"
handa hinum hrjáða bæjarstjórn
arminnihluta. Hér er ekki um að
ræða umhyggju fyrir pyngju
borgaranna. Það er verið að
hugsa um atkvæðakassann við
bæjarstjórnarkosningarnar í janú
ar í vetur.
— • —
Útsvörin eru há og alltof há.
Þau eru einn þáttur í skattakerfi
landsins, sem þarf umbóta við
frá grunni. Engir skilja þetta
betur en Sjálfstæðismenn. Út-
svarsbyrðarnar þarf að létta. t
þvi sambandi bar Gunnar Thor-
oddsen borgarstjóri tvívegis á Al-
þingi fram tillögu um að hluti
af söluskatti skyldi renna til
bæja- og sveitasjóða, til að létta
þunga útsvaranna. í fyrra sinni
hótaði núverandi samráðherra
Hannibals, Eysteinn Jónsson, að
segja af sér ef málið næði fram
að ganga. í síðara skiptið, eða
á þinginu í vetur, var málið aft-
ur fellt og þá af vinstriflokkun-
um öllum. Ekki reis félagsmála-
ráðherrann þá upp til að vernda
skattborgarana. Þá kom ekkert
bréf undirritað „með Hannibals
nafninu sjálfu“. Þá þótti ráð
herranum óþarfi að létta útsvars-
byrðarnar. En ef hann hefði vilj-
að beita áhrifum sínum til stuðu-
ings tillögu Gunnars borgar-
stjóra, mætti ætia að orð félágs-
málaráðherrans hefðu mátt sín
nokkurs.
En Hannibal Valdimarsson
gerir ekkert sjálfur. Hann gerir
aðeins það, sem honum er sagt
og kommúnistar voru þá ekki
búnir að koma á auga á þunga út-
svaranna.
— • —
Hannibal Valdimarsson er nú
„höfðingi yfir húsum og torgum“
af stundarnáð kommúnista. Þeir
þurfa á honum að halda í bili.
En í rauninni hefur hann held-
ur ekki traust kommúnista. Þess
vegna munu þeir losa sig við
hann við fyrsta tækifæri. Sagan
frá ísafirði mun endurtaka sig.
Framkoma þessa manns í út-
svarsmálinu sýnir, með svo
mörgu öðru, að hann er einskis
trausts verður.
FYRIR tæpum mánuði var sagt
hér í blaðinu frá flótta heizta bók
menntafræðings A.-Þjóðverja
Alfred Kantorowicz, til Vestur-
Þýzkalands. Vakti þessi fregn
mikla athygli um allan heim. Ný-
lega birti brezka tímaritið „The
Spectator" grein um þetta ^ftir
Melvin J. Lasky og fer hún hér
á eftir í lauslegri þýðingu:
„Með flótta Alfred Kantoro-
wicz prófessors, eiiis helzta
menntamanns kommúnista í
Austur-Þýzkalandi, hefur enn
einn kafli hins beiska annáls von
brigðanna verið skráður. Marx
varð sjálfur að flýja undan „lög-
regluhundum afturhaldsins" á
sínum tíma, og hann fór frá Ber-
lín til Kölnar og Stuttgart. Kant-
orowicz flúði líka frá Þýzkalandi
til Þýzkalands, en hann varð að-
eins að fara yfir götu, sem skilur
Austur-Berlín frá Vestur-Berlín.
„Ég gat ekki andað lengur", sagði
hann. „Ég varð að segja skilið við
þennan heim hrottaskapar,
heimsku, ofbeldis, ranglætis og
lyga . . . í vestri var a.m.k. „ör-
ýggi“.“
Blaðið hans, „Berliner Zeit-
ung“, sem hann hafði skrifað svo
mikið í ( og með slíkri undirgefni
við flokkslínuna), fordæmdi
hann: „Hann hefur svildð bezta
málstað í heimi“. Þessi skoðun
var gagnkvæm. Hann sagði: „í
heil 26 ár var ég í kommúnista-
flokknum og hélt dauóahaldi í
draum. Ég hef nú gefið upp síð-
ustu von . . . um að úr slíkum
dreggjum (Abschaum) geti nokk-
urn tírria fæðzt nýr og betri heim-
ur“.
Tákn endalokanna
Skömmu áður hafði Walter Ui-
bricht, kommúnistaföringinn í
Austur- Berín, staðið brosmildur
og öruggur og beið eftir gestum
frá Moskvu. Þegar Mikojan hjálp-
aði Krúsjeff út úr járnbrautar-
lestinni, faðmaði Ulbricht hann
að sér, og þeir kysstust. í augum
menntamanna í A-Þýzkalandi var
þessi viðburður — ásarc.t hinni
hryggilegu heimsókn Gómulka
mánuði áður — tákn endalok-
anna. Þeir höfðu andað léttar og
gert sér bjartar vonir eftir 20.
þing kommúnistaflokksins í
Moskvu, þegar Krúsjeff hafði
flett ofan af hinum „hræðiiegu
glæpum stalinismans". Þeir höfðu
fundið uppörvun í hinni „sósíal-
ísku endurfæðingu" í Pól-
landi og þeirri staðreynd, að Krú
sjeff virtist viðurkenna mögu-
leikann á „sundurleitum leiðum
byltingarinnar". Þeir voru farnir
að tala um húmanisma og meira
frjálsræði; Kantorowicz hafði
jafnvel gengið svo langt að skrifa
(í „Berliner Zeitung“), að „þar
sem völdin úrkynjast í misrétti
og ofbeldi, er það skylda rithöf-
undarins að þegja heldur en taka
undir kórsönginn við hirð vald-
hafanna. Jafnvel þögnin getur
verið mælsk". En það átti ekki
fyrir A-Þjóðverjum að liggja að
öðlast „endurfæðinguna". Ul-
bricht hefur látið handtaka Wolf-
gang Harich, fremsta bók.. ..íta
gagnrýnanda Austur-Þýzkalands,
og fengið hann dæmdan í margra
ára fangelsi ásamt mörgum að-
stoðarritstjórum. Bert Brecht, hið
heimsfræga leikskáld, var látinn
(í pólitískri „erfðaskrá" hans var
aðeins þessi margræða setning:
„jafnvel eftir að ég er dáinn mun
ég halda áfram að gera mönnum
lífið brogað . .“). Prófessor Ernst
Bloch, hinn frægi marxiskí heim-
spekingur, sætti ógnunum og
hnjaski, og var þvingaður til að
láta af störfum. Frá rithöfundum
og fræðiniönnum ein og Hans
Mayer, Stefan Heym og hinum
blinda Arnold Zweig hefur ekki
heyrzt eitt einasta orð. Og nú
hefur Kantorowicz hlaupizt á
brott.
Gamall vinur Koestlprs
Þessi maður, sem er nú 58 ára
gamall, er einn hinna athyglis-
verðu róttæku Þjóðverja áranna
fyrir valdatíð Hitlers, sem áttu
heima í þeirri Berlín, þar sem
Marx bjó forðum, og fengu nokk-
urs konar rómantískan ævin-
týrablæ vegna baráttu sinnar
„fyrir betra heimi“ Ég inan, að
Arthur Koestler sýndi mér einu
sinni „Kúnstlerkolome" (lista-
mannahverfið). þar sem hann,
Kantorowicz og svo margir aðrir
sátu heilu næturnar og sömdu
kommúnistaávörp eða rkipu-
Alfred Kantorowicz
lögðu verkföll. í kafla sínum í
hinni frægu bók „Guðinn sem
brást“ segir Koestler m.a.:
„Stjórnmálaleiðtogi okkar var
Alfred Kantorowicz. . . . Hann
var þá um þrítugt, hávaxinn,
holdgrannur, rangeygur, gagn-
rýnandi og ritgerðarsmiður og
tilvonandi höfundur Skáldsög-
unnar um Samtímann, sem aldrei
sá dagsins ljós. En hann var
óvenjulega hjartahlýr félagi og
fórnfús vinur, og hann hafði lncði
virðuleik og ríka kímnigáfu: ein-
asti brestur hans var skortur á
siðferðilegu hugrekki. Við vorum
vinir öll útlegðarárin í Paris,
þegar ég sagði skilið við fiokkinn,
var hann eini félaginn sem
hrækti ekki á mig.
Nú (1949) er hann stórfiskur í
bókmenntaheiminum austan járn
tjalds — megi sakleysi hans og
hlýðni vernda hann frá því að
falla nokkurn tíma í net gagn-
byltingasinnaðrar formdýrkunar,
borgaralegrar heimsborgara-
byggju, ný-kantískrar stiga-
mennsku eða bara frjálslyndrar
úrkynjunar . . . .“
Barðist á Spáni
Kantorowics varð pólitískur
flóttamaður í París ásamt flest-
um hinna vinstri sinnuðu félaga
eftir valdatöku Hitlers. Þegar
borgarastyrjöldin á Spáni brauzt
út, fór hann til vigvailanna hjá
Madrid og Teruel, en ekki (einsog
hann leggur áherzlu á núna) til
höfuðstöðvanna í Albacete, Valen
cia og Barcelona, sem voru alger-
lega í höndum GPU írússnesku
leynilögreglunnar). Hann fór til
Spánar „til að berjast við fasis-
mann". Eftir að síðari heims-
styrjöldin brauzt út var hann um
skeið í fangabúðum, en komst
síðan til Bandaríkjanna, bar sem
hann tók virkan þátt í baráttunni
gegn nazismanum.
Kaldhæðnin
Ég hitti hann, þegar hann kom
aftur til Þýzkalands, eftir að
þriðja ríki Hitlers var orðið aska.
Hann komst til Bremen fyrir að-
stoð vina sinna (lesist:flokksfé-
laga) í herstjórn Bandaríkjanna í
Þýzkalandi. Hann hélt áfram til
Berlinar með stórbrotnar áætlan-
ir um að gefa út tímarit sem öll
fjögur stórveldin leyfðu. Auðvit-
að fékk hann aðeins leyfi Rússa.
Þá hafði ég ekki hjarta í mér til
að stæla við hann. „Útlagarnir“
sem komu aftur til Þýzkalands
úr vestri, komu sem sigurvegarar
í einkennisbúningum banda-
rrianna; þeir sem komu aftur úr
austri, gerðust „innfæddir“ og
fóru að vinna að endurbyggingu
hins gamla föðurlands. Kantoro-
wicz var einn hinna fáu undan-
tekninga úr vestri, og enda þótt
mér væri kunnugt um kommún-
ískan þegnskap hans og sanniær-
ingu hans um leynilegt (jafnvel
ofstækisfullt) hlutverk var ég
um sinn hiærður yfir þessu öllu
saman. Tímarit hans, „Ost und
West“, var í blóma nokkur ár. Þá
stieri hann sér að öðrum verkefn-
um. Árið 1949 skrifaði hann
grein um flóttamennina frá
Austur-Evrópu, sem fóru stríðum
straumum yfir hin opnu landa-
mæri Berlínar og áfram til Vest-
ur-Þýzkalands. Hann skrifaði
(það er eins og þessi kaldhæðni
örlaganna ætli aldrei að taka
enda):
„Við ættum að gleðjast yíir
þessu. Því meira sem við losnum
við af þess konar fólki, þeim mun
betur erum við á vegi staddir.
Með þessu móti er nefnilega líka
hægt að losna við úrganginn. Það
er verið að hreinsa til hjá okk-
ur . . .“
Var ekki eitthvað bogið
við „byltinguna”?
En árið 1953, þegar 16. og 17.
júní uppreisnin brauzt út og millj
ónir þýzkra verkamanna komu út
á strætin til að láta í ljós andúð
sína á einræði kommúnista, varð
allt óhreint aftur. Þegar ungversk
ur almennigur gerði hið sama,
hvernig gat þá verið nokkur vafi
á því, að eitthvað var bogið við
„Byltinguna“? Ulbricht krafðist
þess, að allir austur-þýzkir menn
ingarfrömuðir og menníamenn
undirrituðu „yfirlýsingu um at-
burðina í Ungverjalandi". 40
þeirra settu nöfn sín á p.aggið en
nafn Kantorowicz var þar ekki.
Skömmu síðar var um það rætt
I háskólanum i Austur-Berlín,
hverjir væru líklegastir til að
hreppa bókmenntaverðlaun Nób-
els, og hvaða mönnum væri bezt
að stilla upp „úr búðum friðarins
og framfaranna“. Kantorovvicz
stakk upp á GeorgeLukacs.hinum
víðkunna marxíska fagurfræð-
ingi, sem nýlega hafði verið hand
tekinn og fluttur úr landi fyrir
þátt sinn í ungversku þjóðarupp-
reisninni.
Hvenær sjá menn
ljósið?
Hvenær kemur að því, að upp
úr sýður? Hvenær sér maður, sem
„ætti að vita betur“, loksins Ijós-
ið? Bertrand Russell fór til Rúss-
lands árið 1920, svipaðist um, og
hefur æ síðan fjallað um þessi
mál með nokkurri fyrirlitningu.
Franz Borkenau sagði skilið við
flokkinn 1928 og hefur síðan ver-
ið kaldur og óþolinmóður við
hvern þann, sem lét glepjast
af kommúnismanum. Kocstler sá
loks í gegnum myrkrið um miðj-
an daginn árið 1938. Hausfcð 1956
dettur þeim Juliusi Ilay, Tibor
Dery og Pe.ter Veres í hug að
þeir hafi vaðið reyk, haft höi ma-
lega og herfilega rangt fyrir sér,
og kannski geti þeir enn látið
vonir sínar rætast með því að
taka þátt í byltingu fólksins.
Á þessari stundu er einhvers
staðar (það gæti verið Accra eða
Ceylon eða Kerala) ungur maður
Frh. á bls. 14.