Morgunblaðið - 27.10.1957, Blaðsíða 6

6
MORGVNBT AÐ1Ð
Sunnudagur 27. okt. 1957
BERGMÁL Á NORÐURLÖNDUM
MIKIÐ hefur á undanförnum ára
tugum verið rætt um norræna
samvinnu á ýmsum sviðum. Marg
ir hafa gert gys að ýmsu því,
sem um það mál hefur verið sagt
og talið að norræn samvinna,
sem nokkru máli skiptir, mundi
aldrei komast lengra en að
hljóma í fallegum skálaræðum.
Það hefur orðið svo, að Norð-
til iðnaðar og hálfunnar vörur,
sem notaðar eru í iðnaði Norður-
landa, falla hér undir og einnig
allmikið af fullunnum iðnaðar-
vörum. En mikið af iðnaðarvör-
um, þar á meðal vefnaðarvara,
skófatnaður, gler, postulín, fisk-
framleiðsluvörur og landbúnað-
arvörur, falla utan við þessar til-
lögur en verziun með þessar vör-
urlöndin hafa haft samráð á mjög . ur er um 20% af heildarviðskipt-
takmörkuðum sviðum, til dæmis
í sambandi við löggjafarstarf-
semi, ýms menningarmál og
fleira, en þegar komið hefur að
hinum „stóru málum“ þá hafa
hindranirnar borið samvinnu-
viljan ofurliði. Mjög langt er síð-
an tekið var að ræða um tolla-
samband Norðurlanda og yfir-
leitt um nánara samsta’-f Norður-
landa á viðskipta- og íjármála-
sviði. Margir ágætir menn hafa
gerst talsmenn náinnar efnahags-
legrar samvinnu Norðurlandanna
og hefur því máli verið haldið
vakandi um mörg ár, án þess að
nokkuð miðaði í áttina til að
gera drauminn um nána norræna
samvinnu á þessum sviðum að
veruleika.
★
En þá kom til sögunnar, að
hinar „stóru“ Evrópu-þjóðir í
vestri fundu til þess að þær voru,
hver út af fyrir sig, orðnar van-
megna og áhrifalitlar gagnvart
hinum tveimur stórveldum í
austri og vestri. Stjórnmálamenn
landanna ó meginlandir.u fundu
til þess, að sundraðir mundu þeir
falla en sameinaðir hefðu þeir
möguleika til að standa. Þegar
lagt var saman það, sem þessi
Evrópulönd gætu afrekað á sviði
framleiðslu, kom í Ijós, að ef unnt
væri að sameina þau og samhæfa
framleiðslu þeirra og viðskipti,
væri þar með komið á fót þriðja
stórveldið. Þá þyrfti hvert ein-
stakt ríki ekki lengur að eiga við
fjárhagslegt og viðskiptalegt ofur
efli stórveldanna og þá væri
sundrungin úr sögunni, sem leitt
hefur til svo margra styrjalda og
orðið 'eðlilegri þróun Vestur-
Evrópu fjötur um fót. Þegar
stjórnmálamönnunum og raunar
mjög mörgum öðrum, var orðið
þetta ljóst, var farið að tala um
sameiningu Evrópu á sviði fram-
leiðslu og viðskipta. Raunar var
hugmyndin um Bandaríki Evrópu
miklu eldri, en hún er í nokkuð
annarri mynd en sú Evrópusam-
vinna, sem nú hefur mest verið
á döfinni. Úr þessu varð svo það,
að 6 Evrópuríki hafa samþykkt
að stofna það, sem nefnt er sam-
eiginlegur markaður og umræður
um að koma á víðtæku fríverzl-
unarsvæði i Vestur-Evrópu eru
komnar á veg. Áður var búið að
koma á hinum svokallaða kol-
og stálsambandi, svo og mjög ná-
inni samvinrvu í kjarnorkumál-
um.
★
Þegar þetta varð Ijóst, íóru
Norðurlöndin að hugsa sitt mál.
Hin gamla uppástunga um nor-
rænt tollabandalag fékk nú nýtt
líf og sérstök samvinnunefnd í
efnahagsmálum var stofnuð en í
henni eiga sæti embættismenn
frá Danmörku, Finnlandi, Noregi
og Svíþjóð. Fyrir fáum dögum
var álitsgerð þessarar r.efndar
gefin út. Þar er um að ræða
tillögur um eins konar sameigin-
legan markað fyrir Norðurlönd,
sem hægt er að koma á fót þegar
í stað, ef löndin samþykkja það.
Gert er ráð fyrir að milli Dan-
merkur, Finnlands, Noregs og
Svíþjóðar verði komið á s.íkum
markaði, sem feli í sér tollabanda
lag, sem nái til 80% af þeim
viðskiptum, sem farið hafa fram
milli landanna á árinu 1955. Til-
lögurnar fela í sér, að tollar og
höft af viðskiptum milli land-
anna, með þær vörur, sem álits-
gerðin nær til, mundu falla burtu,
en gagnvart öðrum löndum
mundu vera sameiginlegar toll-
reglur. Hérumbil allar hrávörur
um landanna innbyrðis
Loks gerir nefndarálitið ráð
fyrir eins konar samvinnu í fram-
leiðslumálum milli landanna, t- d.
á sviði járn- og stálframleiðslu
og bílaframleiðslu. Einnig er gert
ráð fyrir að stofnaður verði fram-
kvæmdabanki fyrir Norðurlönd,
sem sjálfur eigi 300 millj. dollara,
en ekki skal það fé greiðast strax
og loks er fyrirhuguð víðtæk sam
vinna á sviði verzlunar- og fjár-
mála að öðru leyti og einnig á
sviði vísinda- og menntamála.
í nefndaráliti er tekið fram að
samkvæmt eðli þessa sambands
Norðurlandanna væri unnt fyrir
löndin að taka þátt í þeirri
Evrópusamvinnu á viðskiptasviði,
sem ráðgerð er. En frekari sam-
vinna á viðskiptasviði nú milli
Norðurlanda mundi hafa sjálf-
stæða þýðingu, jafnvel þó frí-
verzlunarsvæðig yrði stofnað á
meginlandi Evrópu.
Þessar tillögur um náið sam-
band milli Norðurlandanna á við-
skiptasviðinu er bergmál af þeim
miklu hreyfingum, sem verið
hafa síðan styrjöldinni lauk á
meginlandi Evrópu. Þar má scgja,
að smálöndin, Holland, Belgía og
Luxemburg hafi riðið á vaðið.
Þau fundu mest til smæðar sinn-
ar og vanmáttar innan um hin
stóru lönd, eins og saga þeirra
hefur svo margoft sýnt. En jafn-
vel „stóru“ löndin, eins og Frakk-
land, Ítalía og Vestur-Þýzkaland
fundu að þau voru nú ekki lengur
„stór“, á sama hátt og áður, og
að munurinn milli þeirra og litlu
landanna í álfunni var í rauninni
aðeins orðinn stigmunur. Eng-
land, hefur hins vegar víðtæk
sambönd innan brezka samveld-
isins, sem margir telja að sam-
rýmist ekki að fullu og öllu þeim
skuldbindingum, sem Bretar yrðu
að taKa á sig í sambandi við
nána Evrópusamvianu. England
hefur því hingað til haft nokkra
sérstöðu, en talið er að Bretar
nálgist meir og meir sjónarmið
landanna á meginlandi Evrópu.
Hér er um einhverja hina merki-
legustu þróun að ræða, sem átt
hefur sér stað í Vestur-Evrópu
um langan aldur. Nokkuð hefur
verið um það rætt hvaða þátt
ísland gæti átt í þessum samein-
ingartilraunum og hvernig land-
ið mundi verða statt, ef það stæði
utan við viðskiptasameiningu
Evrópu. Öruggt má telja að ís-
landi væri erfitt að standa utan
við viðskiptasamsteypur Evrópu-
landanna, en glöggt er að svo
sterk hreyfing er komin á þessi
mál að íslendingar verða að fyigj
ast mjög náið með þeim og gera
sér Ijóst hvaða stefnu þeir vilja
taka.
STJORNMALAÞROUNIN I SVÍÞJÓÐ
E’
RLANDER, forsætisráð-
herra Svía, hefur gegnt
því embætti s.l. 11 ár.
Hann hefur mjög oft eða alls
22 sinnum orðið að breyta stjórn
sinni og hafa aðeins hann og
Unden, utanríkisráðherra, gegnt
sömu embættum allan þennan
tíma.
Erlander varð forsætisráðherra
þegar Per Albin Hanson dó hinn
6. október 1946. Hinn 27. sept.
1951 myndaði Erlander samstjórn
jafnaðarmanna og bændaflokks-
ins. Samstarf þessara flokka átti
sér alllanga sögu. Það byrjaði
árið 1933, þegar bændaflokkurinn
og jafnaðarmenn gerðu sam-
komulag um,
að bændaflokk
urinn skyldi
styðja jafnað-
armenn, hvað
varðaði verka-
mál og stefnu í
atvinnuleysis-
málum en jafn-
aðarmenn lof-
_ . . uðu á móti að
Erlander gera tiUeknar
ráðstafanir landbúnaðinum til
stuðnings. Þá var ekki um að
ræða neitt stjórnarsamstarf held-
ur aðeins samstarf milli hinna
tveggja flokka í þinginu. Ágrein
tryggingarmál varð til þess að
jafnaðarmannastjórnin sagði af
sér 19. júní 1936. Þá tók við, í
stuttan tíma, þar til eftir þing-
kosningar um haustið, stjóm
bændaflokksins, en 28. septem-
ber 1936 var mynduð fyrsta sam-
steypustjórn jafnaðarmanna og
bændaflokksins. Þessi stjórn sat
að völdum til 13. desember 1939,
en þá tók við samsteypustjórn sú,
sem sat öll stríðsárin. Eftir
styrjöldina kom til valda hrein
jafnaðarmannastjórn undir for-
sw sæti Per Albin
Hanson, en eft-
ir dauða hans
varð Erlander
forsætisráð-
herra, eins og
áður er sagt.
Sumarið 1951
voru teknir
upp samningar
milli bænda-
flokksins og
jafnaðarmanna varðandi stjórn-
arsamstarf á sama hát og verið
hafði fyrir styrjöldina og skap-
aðist upp úr því samsteypustjórn
þessara flokka hinn 27. sept. það
ár. —■
Á síðustu árum og þá sérstak-
lega um haustið 1956 og vorið
1957, varð það ljóst að þetta
stjórnarsamstarf stóð höllum
fæti. — Formaður bændaflokks-
ins, sem nú hefur slitið samstarf-
inu, er Hedlund. — Var þar sér-
staklega um að ræða ágreining
út af tryggingarmálunum og
samstarfið fór loks algerlega út
um þúfur eftir þjóðaratkvæða-
greiðsluna, sem fór um það mál
og getið hefur verið í fréttum.
Þar komu stjórnarflokkarnir
hvor með sína tillögu en Jafn-
aðarmenn náðu meirihluta at-
kvæðanna.
Við kosningar til neðri deildar
þingsins haustið 1956 misstu hin-
ir tveir stjórnarflokkarnir til
saman 11 þingmenn en hægri
flokkurinn vann sömu tölu þing-
manna. Eftir kosningarnar var
borgaralegur meirihluti í neðri
deildinni, þar sem frjálslyndi
flokurinn hafði 58 þingmenn,
hægrimenn 42 og bændaflokkur-
inn 19 eða alls 119 þingmenn á
móti 106 sem jafnaðarmenn höfðu
og 6 þingmönnum kommúnista,
en það eru samtals 112 þing-
menn. Árið 1940 höfðu borgara-
flokkarnir þrír 93 þingmenn,
jafnaðarmenn höfðu 134 og
kommúnistar 3 þingmenn. Jafn-
aðarmenn hafa þannig síðan
árið 1940 tapað 28 þingmönnum,
en borgaralegu flokkarnir hafa
unnið öll þau þingsæti. Bænda-
flokkurinn hefur síðan árið
1940 hrapað úr 28 þingmönnum
í 19 en frjálslyndir hafa aukið
þingmannatölu sína úr 23 í 58.
Kirkjuhótíð ú Möðruvöllum
90 ÁRA byggingarafmælis Möðru
vallakirkju í Hörgárdal var
minnzt þar á staðnum með há-
tíðlegri athöfn sd. 20. október
að viðstöddu mjög miklu fjöl-
menni.
Prestar gengu í skúrðgöngu til
kirkju, þar sem sóknarprestur-
inn, sr. Sigurður Stefánsson pró-
fastur flutti minningarræðu og
rakti sögu kirkju á Möðruvöll-
um frá fyrstu tíð og minntist fyr-
irrennara sinna, þeirra, er þjón-
hafa núv. kirkju, sr. Þórðar Þórð
arsonar, síðast í Reykholti, sr.
Davíðs Guðmundssonar, prófasts
á Hofi, sr. Jóns Þorsteinssonar á
Möðruvöllum, og Geirs vígslu-
biskups Sæmundssonar á Akur-
eyri, sem hafði aukaþjónustu á
Möðruvöllum um tveggja ára
skeið. Ennfremur sagði prófastur
frá kirkjusmiðnum, Þorsteini
Daníelssyni á Skipalóni, og Pétri
ingur varðandi varnarmál og Havstein, amtmanni á Möðruvöll
sfenTar úr
daglega lifinu

íslendingum fjölgar
NÝLEGA voru birtar í blöðun-
um skýrslur um mannfjölda
hér á landi, fæðingar, dauðsföll
oí aislegt í því sambandi. Kom
þ 'jós, að íslendingum fjölgar
im þrjú þúsund á ári. Árið
fæddust 4564 börn lifandi,
e.. il52 menn dóu. Eftir er þá að
gera sér grein fyrir brottflutn-
ingi og aðflutningi fólks, en það
er nokkrum erfiðleikum bundið.
Að því er næst verður komizt
fjölgaði íslendingum um 3220
manns árið 1956.
Fólksfjölgunin 1956 varð held-
ur minni en árin á undan og má
búazt við, að svo verði áfram
næstu árin vegna fámennis ár-
ganganna, sem fæddust á tíma-
bilinu 1933—1940. En hugsanlegt
er, að eftir 1960 verði fólksfjölg-
unin meiri en nokkru sinni fyrr.
Fleira fólk þarf
stærri borg
UNDANFARNA daga hefur
nokkuð verið rætt í blöðun-
um um framtiðarskipulag Reykja
víkur og athygli beint að hugsan-
legri þróun alllangt fram í tím-
ann. í því sambandi er nauðsyn-
legt að reyna að gera sér grein
fyrir því, hve margt fólk muni
búa í borginni í framtíðinni.
Erfitt er að segja með vissu
fyrir um það, hve mikill hluti
fólksfjölgunarinnar á landinu
verður í Reykjavík. Reynsla und-
anfarinna ára bendir til, að það
verði um helmingur. Það þarf þó
ekki svo að verða, og getur hlut-
fallið breytzt mjög verulega, ef
annar íslenzkur bær fær tæki-
færi til að vaxa í borg. Væri
slíkt hugsanlegt í sambandi við
nýja atvinnuhætti.
Árið 1990: 130.000
SÉ ekki gert ráð fyrir því, að
neinar ófyrirséðar stórbreyt-
ingar verði varðandi hlutfallslega
fjölgun íbúa í Reykjavík, má
ætla, að borgarbúum fjölgi um
helming á næstu 30—35 árum.
Verða þeir þá um 130.000 árið
1990.
Þetta er mikilsverð staðreynd,
sem við verðum að hafa í huga,
þegar rætt er um framtíðarskipu-
lag i bænum. Og í sambandi við
það má ekki gleyma því, að inn-
an tíðar verður byggðin hér í
nágrenninu enn samfeildari ne
nú er. Má þó segja, að i Reykja-
vík og nágrenni búi nú þegar um
80.000 manns, og er þá reiknað
með íbúum í Kópavogi, Seltjarn-
arneshreppi, Garðahreppi, Bessa-
staðahreppi, og Hafnarfirði. Með
þéttari byggð verður Reykjavík,
eða miðbær borgarinnar, við-
skipta- menningar- og skemmt-
anamiðstöð alls þessa svæðis í
enn ríkari mæli en nú.
Fróðlegur
Varðarfundur
ÞÆR hugleiðingar, sem hér hafa
verið festar á pappír, eru
ekki sprottnar af rannsóknar-
störfum eða djúpum hugsunum
Velvakanda sjálfs. Hann brá sér
sem sé á Varðarfund í sl. viku,
hlustaði þar undrun sleginn á
nokkra vísa menn setja fram hug
leiðingatr sínar um Reykjavík
framtíðarinnar og hripaði nokk-
ur skemmtileg atriði niður í
laumi. Framsögumenn á fundin-
um voru úr nefnd, sem þetta
landsmálafélag setti á fót til að
fjalla um einn þátt í málum, er
snerta framtíð borgarinnar. Eru
þeir ýmist sérfræðingar eða
þekktir menn að áhuga á viðfengs
efnum af þessu tagi. Virðist Vel-
vakanda, að þeir hafi lagt mikla
alúð í verk sitt, a.m.k. voru ræður
þeirra frá hans sjónarmiði heill
foss af upplýsingum og hugdett-
um, sem nýnæmi var að.
um, sem stóð af hálfu amtsins
fyrir byggingu kirkjunnar á sín-
um tíma.
Þá flutti Valdemar V. Snævarr
sálmaslcáld á Völlum, afmælis-
ljóð, en sr. Benjamín Kristjáns-
son á Laugalandi prédikun dags-
ins.
Fyrir altari þjónuðu sr. Stefán
V. Snævarr á Völlum og sr. Fjal-
arr Sigurjónsson í Hrisey, á und-
an prédikun, ea sóknarprestarnir
á Akureyri, sr. Pétur Sigurgeirs-
son og sr. Kristján Róbertsson,
á eftir.
Kirkjukór Möðruvallakirkju
söng undir stjórn Jóhanns Ó.
Haraldssonar, tónskálds.
Að kirkjuathöfninni lokinni
var gengið út að leiði Þorsteins
Daníessonar og lagður blómsveig
ur við minnismerki hans.
Viðstaddir hótíðahöldin voru
guðfræðiprófessorarnir dr. theol.
Hal Koch frá Kaupmannahöfn og
sr. Magnús Már Lárusson.
Kirkjunni bárust miklar og
góðar gjafir, þar á meðal ljós-
prentað eintak af Guðbrands-
biblíu, gefið af börnum Hannesar
Hafstein, sem fæddist á Möðru-
völlum 4. des. 1861 og var þar
bernskuárin.
Kveðjur bórust frá biskupi fs-
lands, hr. Ásmundi Guðmunds-
syni og ýmsum fjarstöddum vin-
um kirkjunnar. Præp.
Sýning á verkum
Bal-Yosef
í SÝNINGARSALNUM við Hverf
isgötu hefur nú verið opnuð mál-
verkasýning á verkum Bat-Yosef.
Eru 25 málverk til sýnis. Er þetta
í fyrsta sinn sem haldin er sýning
hér á verkum BatYosef, en hún
er kona Guðmundar Guðmunds-
sonar, listmálarar, (Ferro).
BatYosef ólst upp í ísrael, þar
sem hún tók að mála 10 ára
gömul. Hún lauk prófi sem kenn-
ari við barnaleikskóla og teikni-
kennari og gegndi síðan tveggja
ára herþjónustu. Að henni lok-
inni var henni veiUur styrkur til
náms við listaháskólann I París
og stundaði hún þar nám um
priggja ára skeið. Þaðan fór hún
til Ítalíu til að vinna þar að list-
grein sinni.
BatYosev hefur haldið sýningar
á verkum sínum í París, Róm og
Mílanó og að vori hefur henni
verið boðið að halda sjálfstæða
sýningu á verkum sínum í Bæjar-
safninu í Tel-Aviv í ísrael, en til
ísrael mun hún halda í lok næsta
mánaðar.