Morgunblaðið - 06.11.1957, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 6. nóv. 1957
MORCUISBT 4 ÐIÐ
9
skráin gert á samningu kjöeskrár
innar?
— Það er ekki hægt að nota
Þjóðskrána fyrir kjörskrá, því til
þess er hún ekki nógu nákvæm.
Þjóðskráin er fyrst og fremst að-
setursskrá og Manntalsskrifstof-
an fær hjá Hagstofunni eins
konar stofn að kjörskrá, sem yfir-
fara verður, og vinza úr eða bæta
inn í, eftir því sem efni standa til.
Eins og ég sagði er Þjóðskráin
fyrst og fremst aðsetursskrá, en
það er ekki þar með sagt að þar
j hafi maður kcsningarétt, sem
hann hefur aðsetur. Stundum
verður ágreiningur út af heimilis-
fangi og svo þarf að athuga dóm-
ana, ríkisborgararétt, þar sem
hann kemur sérstaklega til greina
og annað þvíumlíkt. Á þeim
stofni, sem við fáum frá Hag-
stofunni er fjöldi nafna, sem ekki j
Starfsmenn Manntalsskrifstofunnar vinna að nýju kjörskránni. Skrifstofustjórinn, Jóhann H.
Jóhannsson situr við borðið og talar í síma.
Þar sem hver Reykvíkingur
hefir sitt spjald
Rœtt við Jóhann H. Jóhannsson forstöðu-
mann Manntalsskrifstofu Reykjavikur
með færri menn en nú er.
— Hvað ertu búinn að starfa
hér lengi?
— Ég er búinn að vera starfs-
maður Reykjavíkurbæjar síðaa
árið 1922 og alltaf unnið við sömu
störfin. Það var árið 1934, sem
Manntalsskrifstofan var gerð að
sjálfstæðri deild. Þrir, sem
lengst hafa unnið hér með méi
eru þeir Jónas Hallgrímsson í 2!'
ár og Stefán H. Stefánsson í um
það bil 20 ár.
— Er nokkuð frekar sem þú
vildir taka fram?
— Ekki man ég sérstaklega eft-
ir því, en ég vil endurtaka að hér
hefur aldrei verið haft rangt við,
hér hafa aldrei verið unnin nein
pólitísk verk, heldur eingöngu
þau störf, sem ég hefi lýst og að
sumu leyti hafa verið eins konar
grundvöllur fyrir annarri starf-
á heima á kjörskránni og þarf að ! semi í bænum. Reykjavík heldur
MANNTALSSKRIFSTOFA
Reykjavíkurbæjar hafur verið
talsverður þáttur í lífi bæjarbúa
á undangengnum áratugum. Það
má vel vera, að þetta komi ýms-
um ókunnuglega fyrir sjónir og
því má bæta við, að þessi stofn-
un hefur ef til vill fremur verið
ósýnilegur en sýnilegur þáttur og
bæjarbúar á margan hátt orðið
varir við starfsemi hennar, enda
þótt hennar væri þar hvergi get-
ið. Þarna var bæjarbúum fylgt
eftir svo að segja frá vöggu til
grafar. Þar á hver einstaklingur
í Reykjavíkurbæ sitt eigið spjald,
þar sem á er skráð fullt nafn,
fæðingarstaður og fæðingardag-
ur og svo er ferillinn rakinn
áfram, bústaðaskipti, brottför úr
landi, heimkoma aftur og ýmis-
legt persónulegt, sem gerist í sam
bandi við einstaklingana og ein-
hverja þýðingu getur haft í sam-
bandi við þá sem borgara í bæjar
félagi. Hér hefur aldrei verið
reynt að hnýsast eftir neinu, sem
þessa stofnun varðaði ekki um.
Allt sem hún færir á spjald hvers
manns og konu varðaði þau sem
Reykvíking, borgara í höfuðstað
landsins.
Nú er svo sköpum skipt að
Manntalsskrifstofan er nú ekki
lengur til í því sáma formi sem
áður var og margir hafa verið að
•tala um, að þessi stofnun ætti með
öllu að leggja niður. Hún væri
alveg óþörf og það væri ekki
annað en eyðsla og bruðl að halda
henni uppi. Sumt af þessu hefur
vafalaust ekki verið neitt annað
en venjuleg illkvittni, sem sumir
menn grípa til, þegar þeir halda
að þeir geti haft eitthvað gott af
svoleiðis aðferðum. En ef til vill
stafar þetta af einhverju af því,
að Manntalsskrifstofan hefur ver-
ið, eins og áður var tekið fram,
fremur ósýnilegur en sýnilegur
þáttur í lífi bæjarbúa og þess
vegna hafa menn ekki áttað sig
á þýðingu hennar.
' Fyrir stuttu síðan var sá háttur
tekinn upp, að Hagstofa fslands
tæki allsherjar manntal á land-
inu, rétt eins og Ágústus keisari
forðum og héldi uppi svonefndri
þjóðskrá. Þetta er stórt og fallegt
nafn og þessi þjóðskrá átti að gera
allt óþarft, sem unnið væri á
Manntalsskrifstofunni og á öðr-
um þeim stöðum úti á landi, þar
sem svipað verk eru unnin. Þjóð-
skrá Hagstofunnar er vissulega
ágæt en svo langt getur hún ekki
náð, að gera Manntalsskrifstofuna
í Reykjavík með öllu óþarfa þó
verkum sé þar nú háttað með
nokkuð öðru móti en áður. Tíð-
indamaður frá Morgunblaðinu
leit inn á Manntalsskrifstofuna
á dögunum. Hún er til húsa í
Austurstræti 10 og þar ræður
Jóhann H. Hannesson húsum, eða
„Jóhann á manntalinu," eins og
hann hefur oft verið kallaður
meðal Reykvíkinga. Þegar komið
er á inn á þessa skrifstofu, má
líta feiknarlegar bækur í stóru
broti, en það eru alls konar skrár
og skýrslur, sem Manntalsskrif-
stofan hefur unnið að síðustu ára
tugina. Tíðindamaðurinn bað Jó-
hann um að rabba dálítið við sig
um Manntalsskrifstofuna fyrr og
nú, ef það gæti orðið mönnum
til fróðleiks um þessa hljóðlátu
en þýðingarrniklu stofnun bæj-
arins.
— Hver voru höfuðatriðin í
starfsemi Manntalsskrifstofunn-
ar?
— Það var árið 1920 að búin
var til spjaldskrá yfir hvern
Reykvíking 15 ára og eldri. Þessi
skrá var margra manna verk, en
sá sem stjórnaði samningu henn-
ar mun hafa verið Pétur Zophoní
asson, ættfræðingur. Þessi spjald-
skrá var vitaskuld byggð á mann-
talinu, eins og það lá þá fyrir og
síðan hefur skránni verið haldið
áfram, nýjum spjöldum verið
bætt inn í jafnóðum og hinir
ungu-samborgarar komust í krist-
inna manna tölu en önnur spjöld
felld burt, þegar menn söfnuðust
til feðra sinna. spjöldum hinna
látnu er haldið til haga og köllum
við hér þann hluta spjaldskrár-
innar „kirkjugarðinn“. Spjald-
skráin hefur verið nákvæmlega
haldin og hefur hún verið undir-
staða alls þess, sem unnið hefur
verið á Manntalsskrifstofunni. Á
hverju hausti var tekið manntal,
eins og menn muna eftir. Skýrsl-
ur voru bornar í húsin og þær
svo innheimtar og síðan unnið
úr þeim. Nú er þetta öðru vísi,
þar sem þjóðskrá Hagstofunnar
byggist á aðseturstilkynningum,
en nákvæmu manntali á sama
hátt og áður er nú hætt.
— Telur þú hér um breytingu
til batnaðar að ræða?
— Þetta fyrirkomulag hefur
vafalaust sína kosti og galla, eins
og önnur mannanna verk, sagði
Jóhann. Það þurfti að visu tals-
verðan marfnafla til að vinna úr
manntalsskýrslunum, en þær
voru að minni hyggju, öruggari
grundvöllur en aðseturstilkynn-
ingarnar eru, að minnsta kosti
enn sem komið er. Margir sakna
afritanna af þeim skrám, ekki
sízt þeir, sem fást við ættfræði.
— Hvað var svo unnið upp úr
spjaldskránni?
Það er víst ekki hægt að
hverjum tíma. Hverju árabili
fylgja ýmsar breytingar á alls-
konar skjölum og skriffinnsku,
en það sem við höfum framleitt
hér, ef svo má orða það, er allt
í annarra þágu. Það er um að
ræða gögn fyrir aðrar stofnanir
og alltaf hefur eitthvað nýtt og
nýtt verið að koma til, en svo
hefur stundum aftur annað fallið
burt. Það má t. d. telja kjör-
skrána, fasteignaskrána og fast-
eignagjaldaseðla. Manntalsskrif-
stofan hefur útbúið ýmsa gjald-
seðla fyrir tilteknar stofnanir og
séð um útburð á þeim. í þessari
starfsemi eru líka útsvarsseðlarn-
ir, námsbókagjaldaskrá, skrár
varðandi sjúkrasamlagið og alls-
konar aðrai slíkar skrár. Hver
skrá hefur orðið mikil bók á
hverju ári. Manntalsskrifstofan
hefur haft mikil störf fyrir
Sjúkrasamlagið allt frá öndverðu.
fella öll þau nöfn burt. Þegar svo
Manntalsskrifstofan er búin að
vinna sitt verk, er hennar skrá
fengin Hagstofunni til meðferðar
en vélar hennar útbúa svo kjör-
skrána eftir að Manntalsskrifstof-
an hefur búið verkið í hendur
hennar.
-— Er vinna við kjörskrána i ár
komin langt?
— Við erum á kafi að vinna í
henni núna svo að hún verði til-
búin á réttum tíma. Ég vil taka
það fram í þessu sambandi að
mér og okkur starfsmönnunum
hér þóttu það heldur en ekki kald
ar kveðjur, sem við fengum í
„Tímanum“ um daginn, þar sem
því var haldið fram, að við vær-
um að vinna að pólitískum merk-
ingum kjörskráarinnar fyrir
S j álf stæðisf lokkinn. Það var
þannig að skilja á „Tímanum“ að
við hefðum ekkert annað að gera
og væri miklu fé eytt úr bæjar-
sjóði til svoleiðis starfsemi. f raun
inni ætti svona rógur ekki að
vera óhegndur og því síður óátal-
inn. Það þarf vitaskuld ekki að
taka það fram, að hér heíur aldrei
nein merking á kjörskrá farið
fram, og engin aðstoð í neinni
mynd verið veitt við slíkt. Enda
munu víst skrifstofur stjórnmála
áfram að vaxa og dafna. ’Spjald-
skráin hérna á stofunni stækkar
og stækkar, ný spjöld koma inn
og nöfn þeirra, sem látast eru
færð inn á spjöld þeirra. Hér
sjáum við hvernig kynslóðirnar
koma fram og falla og svona
verður þetta sjálfsagt lengi
áfram, því þegar um lífið sjálft
er að ræða geta vélarnar aldrei
tekið ómakið alveg af manns-
höndinni. Ég er sjálfur farinn að
eldast og það verður sjálfsagt
ekki langt þangað til að skrifað
verður á mitt spjald, en það gera
þá aðrir en ég.
Tíðindamaðurinn leit á Jóhann
á manntalinu og hugsaði með sér
að þetta spjald yrði sennilega
talsvert lengi ennþá óritað, því
ekki er að sjá að aldurinn hafi
enn sett á hann mikil mörk. Síð-
an þakkaði tíðindamaðurinn Jó-
hanni fyrir samtalið, en Jóhann
hvarf inn til starfsmannanna, sem
voru í óða önn við að athuga nöfn
og númer og heimilisföng, lög-
heimili og hvað það nú allt er.
í skjalasafni Manntalsskrifstofunnar.
Það var Manntalsskrifstofan, sem flokkanna telja sig betur skyn-
gaf öllum bæjarbúum sjúkrasam-
lagsnúmer sitt í upphafi og enn
vinnur skrifstofan dagleg störf
fyrir Sjúkrasamlagið. Svo eru
alls konar fyrirspurnir, sem svara
þarf, og vottorð, sem gefa þarf.
'— Hvernig verður kjörskráin
til?
— Fram á árið 1930 var kjör-
skráin handskrifuð í stóra bók en
það ár voru fengin málmspjöld
með nafni og heimilisfangi hvers
manns og komst kjörskráin þá í
það form, sem hún er í dag. Kjör-
skráin er unnin upp úr spjald-
skránni og gerð ár hvert. í sam-
bandi við kjörskrána fara fram
alls konar athuganir varðandi lög
heimili manna og þar verður að
taka til greina alla dóma, sem
hafa áhrif á kosningarétt og kjör-
gengi fólks. Það er mikið natnis-
verk að semja kjörskrána, því það
veltur á miklu að hún sé rétt og
telja það upp í fljótu bragði. Þarf j nákvæm.
irnar hafa verið svo misjafnar á 1 —Hvaða breytingu hefur Þjóð-
Fugll mísþyrml
LJÓTUR verknaður og ómannúð-
legur var framinn hér i bænum
í fyrradag. Dúfa, sem hafði verið
heft á fótunum með bandi fannst
hnípin og köld á gluggabrún á
húsi einu í bænum. Þarna hefur
enn einu sinni átt sér stað ill-
mannlegt fólskubragð við saklaus
dýr, en því miður hafa verið
brögð að slíku athæfi og
verri, hér í bænum undanfarið.
Það var Engilbert Guðmunds-
son tannlæknir að Njálsgötu 18
sem skýrði Morgunblaðinu frá
þessu. Börn hans sáu dúfuna, og
héldu fyrst að hún væri óvenju
spök. En er hún hreyfði sig ekkert
af gluggabrúninni á bakhlið húss-
ins, svo tímum skipti, fóru þau
að athuga þetta nánar. Sögðu þau
föður sínum frá þessu og náði
hann í dúfuna. Hún var þá orðira
gegnköld, og mjög lasburða. Fæt-
ur hennar voru heftir saman með
grænu ullarbandi, auðsjáanlega
af mannavöldum, því hnýtt var
að.
Engilbert tannlæknir tók dúf-
una þegar inn til sín. Var bandið
klippt af henni og henni hjúkrað
bærari á þau efni okkur hér. Hér eftir föngum. Bandið var auðsjá
hafa allir reynt að vinna sín verk
af nákvæmni og skyldurækni og
þess vegna er hart að fá svona
aurslettu framan i sig.
— Hvernig er að öðru leyti um
starfsemina, eftir að Þjóðskráin
kom til?
— Hér verður að vinna þau
daglegu störf, sem Hagstofan
ekki gerir og getur gert. Þar er
um að ræða alls konar upplýsing-
ar fyrir stofnanir bæjarins, vott-
orð ýmis konar og athuganir á
heimilsföngum og lögheimilum
Það týnist ýmislegt til og svo er
það kjörskráin, sem er árlegt
verk.
— Hvað er starfsfólkið margt?
— Nú vinna hér 3—4 menn en
þegar mest var hér áður voru
7 fastir menn en miklu fleiri
voru við vinnu á þeim tíma, þeg-
ar manntalið var tekið. Þá starf-
semi, sem að hér fer fram, er
vitaskuld ekki hægt að leggja
niður og ekki verður komist af
anlega nýlega vafið um fætur
fuglsins, sagði Engilbert, og hafði
þess vegna ekki sært hann mikið.
Dúfunni leið sæmilega í gær-
kveldi í stofu læknisins.
Ræðir imi Sputnik
LONDON, 4. nóv. — Elisabet
drottning mun á morgun setja
nýtt þing og flytja við það tæki-
færi hásætisræðu í þinghúsinu
að vanda. Ræðan, sem samin er
af stjórn Macmillans, mun að
iíkindum fjalla um stefnuna, sem
stjórnin hefur tekið í fjármálun-
um. Að lokinni ræðu drottningar
mun Macmillan halda ræðu, sem
beðið er eftir með mikilli eftir-
væntingu, því að talið er, að þar
muni hann gera að umtalsefni
viðræðurnar við Eisenhower og
viðburði síðustu daga á tækni-
sviðinu.