Morgunblaðið - 18.12.1957, Blaðsíða 3

Miðvik'udagur 18. des. 1957
MORCTJN BLAÐIÐ
3
StjórnarHðið tellir, að kjördagar
verði fveir að vetrarlagi
Samþykkír hins vegar tillögu frá
Eysteini um að hengja megi áróöurs-
merki á ishús Framsóknarflokksins!
ÞRIÐJA UMRÆÐA í neðri deild Alþingis um kosningalagafrumv.
ríkisstjórnarinnar fór fram í gær. Jón Pálmason bar fram tillögu um
að kjördagar skyldu vera tveir, þegar kosningar fara fram að vetr-
arlagi. Þá tillögu felldi stjórnarliðið. Jóhann Hafstein lagði þá til,
að kjörstjórnir fengju heimild til að hafa 2 kjördaga, ef veður
hefur verulega hair.lað kjörsókn. Fylgismenn stjórnarinnar vildu
ekki heldur fallast á það. Hins vegar réttu þeir upp hendurnar,
þegar leitað var atkvæða um tillögu frá Eysteini Jónssyni, sem
mun hafa átt að tryggja, að ekki yrði óvart bannað að hengja kosn-
ingaspjöld og merki á íshús Framsóknarflokksins við Tjörnina í
Reykjavík! Frumvarpið var að lokum endursent efri deild með 19
atkv. gegn 10. — Miklar umræður urðu um málið í gær.
á að gera, kom fram í umræð-
unum á laugardaginn, þegar f jár
málaráðherra kom í þingsalinn
bugaður og órólegur eftir fjár-
lagaumræðurnar nóttina áður og
hrópaði orð sem sögðu það ótví
rætt að frumvarpinu væri stefnt
gegn Sjálfstæðisflokknum
Reykjavík.
Ég hygg, að þingmenn stjórn
Eysteinn Jónsson tók fyrstur
til máls. Hann sagði m.a.: Ég
hef hlustað á þær aðfinnslur, sem
bornar hafa verið fram gegn
þessu frumv. Mér finnst að það
sé rétt, að ákvæði 6. gr. um bann
við merkjum „á næstu húsum
og í aðliggjandi götum“, séu ó-
ljós og vil því leggja til, að
orðalagið verði haft hið sama og
er í núgildandi lögum: „í næsta
nágrenni“.
Bjarni Benediktsson: Þessi
breytingatillaga Eysteins Jóns-
sonar er mjög upplýsandi um
eðli þessa máls og vinnubrögð
þau, sem höfð eru í sambandi
við það. Ég veit ekki hvort bent
var á hið gallaða orðalag, sem
hér er um að ræða, í efri deild.
Víst er, að það var gert þegar
við 1. umr. í neðri deild, en það
er fyrst nú, eftir lestur nefndar-
álits okkar Sjálfstæðismanna,
sem fjármálaráðherra áttar sig
á því, að ákvæðin í frumv. nú
banna ótvírætt að hafa merki á
íshúsi Framsóknarflokksins við
Tjörnina. Þá hleypur hann til og
vill gera breytingu á frumvarp-
inu.
Þögnin í meirihlutaálitinu
Á frumv. þessu hafa verið
gerðar miklar breytingar síðan
því var útbýtt. Aðalhöfundur
þess mun hafa verið Þórður
Björnsson, bæjarfulltrúi Fram-
sóknarflokksins í Reykjavík og
stjórnarliðar hér á þinginU hafa
mátt viðurkenna fjöldann allan
af firrum í hinu upphaflega
frumv. í því var ákvæði á þá
leið, að bannað var að hafa með
sér nokkra skrá á kjörstað, lík-
lega bæði símaskrár og hurða-
skrár. Þessu hefur nú verið vik-
ið við og ýmsu öðru. En eftir
stendur þó aðalatriðið: það á aS
sporna við því, að fylgzí sé með
hverjir kjósa.
Það er athyglisvert, að i nefnd
aráliti meirihluta allsherjarnefnd
ar er hvergi að þessu atriði vik-
ið. Hefur því sómatilfinning
þeirra stjórnarsinna, sem að álit-
inu stóðu, verið svo mikil, að
þeir hafa kosið að ganga fram
hjá þessu aðalatriði málsins.
Það hefur verið talað um, að
það sé einkamál hvers kjósanda,
hvort hann kýs eða ekki. Þó er
það svo, að í sumum elztu lýð-
ræðislöndum heims er ekki tal-
ið, að svo sé. Er þar lögboðið
að viðlögðum refsingum, að menn
kjósi.
Valdníðsla
En hvernig sem það er, er hitt
vist, að það verður engin leynd
yfir því hér eftir fremur en
hingað til 1 hinum smærri
kjördæmum — Framsóknarkjör-
dæmunum — hér á landi, hvort
menn hafa kosið, enda er það
víða tíðkað þar, að frambjóðend-
ur senda sameiginlega bíla til að
sækja menn á kjörstað. Slíkt er
ekki bannað — og ekki heldur að
heimsækja fólk, hringja í það,
eða hvetja það með öðrum ráð-
um til að kjósa. Það, sem hér
arflokkanna • skammist sín fyrir
þetta frumv., þó að nú eigi að
koma því gegnum þingið vegna
ofurkapps Eysteins Jónssonar og
löngunar hans til að beita valdi
og sýna sig sem meiri mann en
hann hefur því nsiður sýnt sig
vera. Hér um valdaníðslu
að ræða, sem þingmenn væru
menn að meiri, ef þeir kæmu í
veg fyrir.
„f því moldviðri er engin glóra“
Eysteinn Jónsson: Stjórnarand
staðan hefur haldið hér dæma-
lausar ræður. í því moldviðri er
engin glóra nema að orðalagið
á 6. gr. orkar tvímælis. Það er
talað hér um valdníðslu. Menn
gera sig að skrípum með því að
fjargviðrast og fara með slíkt
slúður. Sjálfstæðisflokkurinn hef
ur mörg hundruð trúnaðar-
menn í Reykjavík og það eru
engar hömlur á það lagðar, að
þeir hvetji fólk til að kjósa. Það
hefur verið reynt að æsa menn
upp gegn þessu frumv., en það
hefur ekki tekizt, og nú er úr
Sjálfstæðismönnum mesti móður
inn.
Óljós breytingartillaga
Björn Ólafsson: Það kom í ljós
hér hjá fjármálaráðherra, að
sannleikanum er hver sárreiðast-
ur. Ég minnist þess ekki að hann
hafi lengi verið jafnheitur og nú.
Ég vil spyrja: hvers vegna má
enginn vita, hverjir hafa kosið?
(Skúli Guðmundsson grípur fram
í: Hverjum kemur það við?) Það
er óframkvæmanlegt að fram-
fylgja því að fullkomin leynd
sé um þetta atriði og Sjálfstæðis-
flokkurinn telur ekki rétt að
koma í veg fyrir þá fyrirgreiðslu,
sem verið hefir í sambandi við
kosningar undanfarið. _____
Nú er komin fram breyt.til.
frá fjármálaráðherra, en það er
enn óljóst hvort heimilt er að
setja merki á hús stjórnarflokk-
anna við Tjörnina. Tillagan sker
ekki úr því.
Rökstudd dagskrá
Um frumv. þetta er mikið rætt
manna á meðal og fólk furðar sig
á því, hvernig með því er reynt
að koma fram valdníðslu í póli-
tískum tilgangi. Því er beinlín-
is lýst yfir af fjármálaráðherra,
að þetta frumv. eigi að afgreiða
fyrir bæjarstjórnarkosningar, og
það eigi að brjóta niður skipulag
Sjálfstæðisflokksins í Reykjavik.
Svo er talað um frið á kjördegi
og menn setja upp helgisvip og
pennar þeirra eru fullir af
hræsni. En hér er ekki verið að
friða kjördaginn og ef eitthvert
atriði í frumv. væri þess eðlis,
að það hefði raunverulega þýð-
ingu til bóta væri löngu búið
að koma þeim umbótum fram.
Við Bjarni Benediktsson höf-
um lagt fram tillögu um rök-
studda dagskrá og bendum á, að
frumv. ætti að leggjast fyrir milli
þinganefndina um' kosningalögin.
Það hefur ekki verið gert. Það
hefði stjórnin þó vafalaust ekki
hikað við, ef hún hefði talið sig
fá meðmæli úr þeirri átt. Sú
vanræksla er enn ein sönnun fyr-
ir því að stjórnarflokkarnir
skammast sín fyrir þetta frumv.
og þeir óttast kjósendur.
Getur ekki hlustað á rök.
Gísli Guðmundsson: Hér er
komin fram breytingartill. frá
fjármálaráðh. Ég geri ráð fyrir
að meirihl. allsherjarnefndar
muni geta fylgt henni, en þar sem
efazt hefir verið um það hér á
fundinum, að tillagan sé til bóta,
er e.t.v. réttara að halda hinu
fyrra orðalagi. Það hefur verið
ætlunin að merkingin væri sú
sama og framkvæmdin yrði í
samræmi við fyrri venju.
Það hefur verið talað um
að þessu frv. hafi verið mikið
breytt í þinginu. Slíkt er oft gert.
Yfirleitt held ég, að sú gagnrýni
sem komið hefir fram á þessu frv.
stafi af misskilningi. Því er ekki
beint gegn einum flokki sérstak-
lega, og tekur jafnt til þeirra
allra. Ég get varla hlustað á
önnur eins rök og flutt hafa verið
fyrir því, — það hafa ekki í raun-
inni verið nein rök. Það eru ekk-
ert meiri erfiðleikar í þéttbýli en
i sveitum í sambandi við kosn-
ingar — nema síður sé. Ég held
ekki heldur að frv. leiði til þess
að ónnæði á kjördegi verði meira.
Kjördagar verði tveir.
Jón Pálmason: Eins og ég gerði
grein fyrir í ræðu í gærkvöldi
tel ég það mikið óráð og mikla
áhættu að kosningar til bæjar-
stjórna og hreppsnefnda í
kauptúnum skuli fara fram
um hávetur. Ég flyt þvi hér
með breytingatillögu þess efn-
is, að kjördagar skuli vera
tveir, þegar kosningar fara
fram að vetri til.
Ég vil minna á, að þetta var
talið nauðsynlegt, þegar þing-
kosningar fóru fram í vetrar-
byrjun 1942. í lýðveldiskosning-
unum voru kjördagarnir jafnvel
þrír, svo að allir gætu komið því
við að kjósa.
Það kom fram hjá síðasta ræðu
manni, að aðstöðumunur væri
ekki í sveitum og þéttbýli að því
er varðar þau atriði, sem þetta
frv. fjallar um. Ég hefði þó hald-
ið að nokkru skipti, hvort nokk-
ur hundruð manna kjósa á hverj-
um kjörstað eða á 7. þús., eins og í
Reykjavík. Aðstaðan er auðvit-
að önnur. í mínu kjördæmi tíðk-
ast t. d. sá siður, að frambjóð-
endur fá sameiginlega bifreiðir
til að fara milli bæja og flytja
kjósendur á kjörstað. Kostnað-
inum er svo skipt niður eftir á í
hlutfalli við atkvæðatöluna.
Ég vil ítreka það, að ég tel
þetta frv. algerlaga óþarft og ef
það hefir einhverja þýðingu, þá
er það til iLs.
Erfiðir samningar.
Jóhann Hafstein: Það má e. t.
v. segja, að þetta frv. sé ekki stór
mál í sjálfu sér. En sé tilgangur
þess og forsaga athuguð, verður
annað uppi á teningnum.
Þegar núverandi ríkisstjórn
var mynduð, var snemma farið
að tala um ráð til að hnekkja
meirihlutaaðstöðu Sj álfstæðií
flokksins í Reykjavík. Reynt var
að semja um sameiginlegt fram-
boð. Það mistókst og upp komu
mikil vandræði hjá minnihlut-
anum í bæjarstjórninni. Klofn-
aði hann enn meir en áður hafði
verið. Þá hófust viðræður um lög
kosningabandalög. Ýmsir
töldu að þau myndu gera illt
verra. Þá var eitt eftir: beiting
þingvaldsins til að gera aðstöðu
flokkanna í kosningum misjafna
og til þess er þetta frv. fram
komið.
Gísli Guðmundsson segir, að
það taki jafnt til allra flokka.
Það hefir verið marghrakið hér,
það er t. d. augljóst að þótt frv.
verði samþykkt, er auðvelt að
fylgjast með því í fámenninu,
hverjir hafa kosið, en það er óger
legt í Reykjavík. Það hefur líka
komið berlega fram úr herbúðum
stjórnarandstöðunnar að frv. sé
beint gegn Sjálfstæðisflokknum,
þótt Gísli Guðmundsson segi, að
það sé ekki. Ég vil í því sam-
bandi benda mönnum á skrif Þjóð
viljans um þetta mál.
Tveir kjördagar
Jón Pálmason hefur borið hér
fram tillögu um að kjördagar
skuli vera tveir, þegar kosið er
að vetrarlagi. Ég vil eindregið
mæla með þessari tillögu. Það
er skoðun mín, að kosningar eigi
ekki að fara fram um miðjan vet
ur og má í rauninni telja mikla
heppni, að ekki hefur leitt til
vandræða af því, hvernig þessu
er nú hagað.
Hvað líður kjördæmamálinu?
Flutningsmenn þessa frumv
hafa hrakizt úr hverri víglín
unni eftir aðra hér í þinginu,
Það er eðlilegt, að flokkar semji
um leikreglur í kosningum eins
og gert hefur verið t. d. í sam
bandi við útvarpsauglýsingar og
bíla úti um land, en það hlýtui
að vekja grunsemdir, þegar illa
undirbúið frumv. er knúð gegn
um þingið rétt fyrir kosningar
Menn trúa því varlega, að hér
sé stefnt að því að bæta löggjöf
ina. Þegar núverandi ríkisstjórn
var mynduð, var hins vegar lof
að að leiðrétta kjördæmaskip
unina. Ekkert hefur þó
heyrzt, hvernig þeim umbótum
miðar áfram.
Með friði og gegn áróðri
Gunnar Jóhannsson: — Það er
merkilegt að Sjálfstæðismenn
skuli beita sér gegn því að þetta
frumvarp nái fram að ganga. Ég
álít. að hver kjósandi eigi að hafa
frelsi til að ákveða, hvort hann
neytir atkvæðisréttar sins. Það
hefur hins vegar mjög viljað við
brenna, að menn verði fyrir
næði, ef þeir vilja ekki fara
kj örstaði, og ég tel að ákvæði
þessa frumv. muni stemma stigu
við óhæfilegum áróðri og verða
til þess að friða kjördaginn. Þvi
álít ég, að þau verði mjög til
bóta.
Misskilningur leiðréttur
Bjarni Benediktsson: — Síð
asti ræðumaður talaði skynsam
lega um frelsi manna á kjördegi
eins og hans var von og vísa.
En það var engu líkara en hann
hefði eitthvað ruglazt í því frum-
varpi, sem hér liggur fyrir. Hann
talaði um, að það myndi skapa
frið og draga úr áróðri. Fjár-
málaráðherra hefur þó þegar tek-
ið skýrt fram, að það er ekki
verið að draga úr áróðri. Það
hefur verið sagt áður við þessar
umræður, að við Sjálfstæðismenn
erum vissulega til viðtals um ráð
til að draga úr óhóflegum áróðri,
en það er ekki verið að gera það
með þessu frumv., heldur þvert
á móti.
Þá undraðist Gunnar Jóhanns-
son, að Sjálfstæðismenn væru á
móti frumv. Fjármálaráðherra,
hrópaði þó um það hér á laugar-
dag, að því væri stefnt gegn
flokki okkar og hældist um. —
Framh. á bls. 22
SMSTEINAR
Aðferðin gagmýnd
Stjórnarblöðin hafa reynt að
snúa út úr gagnrýni Sjálfstæðis-
manna í sambandi við lántöku-
umleitanir ríkisstjórnarinnar er-
lendis. Sjálfstæðismenn eru ekkl
andvígir því að tekin séu erlend
lán til nauðsynlegra fram-
kvæmda. Sjálfstæðismenn hafa
sjálfir margoft haft forgöngu um
slíkt. Island hefur mikla þörf
fyrir erlent fjármagn við hið
nýja landnám og uppbyggingu at
vinnuveganna á nútímavísu. —
Gagnrýni Sjálfstæðismanna hef-
ur þess vegna ekki snúizt um að
tekin séu nauðsynleg lán, heldur
eru það aðferðir stjórnarflokk-
anna í þeim efnum, sem hafa ver-
ið gagnrýndar. Þessari gagnrýni
hefir ekki verið unnt að hrinda
með rökum. Þess vegna er gripið
til þess að snúa út úr því, sem
Sjálfstæðismenn hafa sagt um
þessi mál.
ísland og bandamenn
þess
Þann 28. marz 1956 samþykktu
stjórnarflokkarnir hina frægu
ályktun á Alþingi um brottvikn-
ingu varnarliðsins. í kosninga-
baráttunni var því hátíðlega lof-
að af öllum flokkunum, að end-
urskoðun varnarsamningsins
skyldi fara fram og bandalags-
þjóðir okkar þá sviptar rétti til
að hafa hér varnarlið á vegum
Atlantshafsbandalagsins. Þetta
var höfuðmál flokkanna í kosn-
ingunum. Afstaða stjórnarflokk-
anna í þessum málum vakti al-
heimsathygli. Rússar hlökkuðu
en vestrænu þjóðirnar hörmuðu
staðfestuleysi íslands innan varn-
arsamtakanna í vestri. En loforð-
in, sem stjórnarflokkarnir gáfu
þjóðinni voru öll rofin. Rikis-
stjórnin samdi um að her skyldi
vera í landinu um óákveðinn
tíma og ber öli ríkisstjórnin á-
byrgð á þeim samningi. Að þessu
loknu var svo farið að leita hóf-
anna um peningalán hjá At-
lantshafsþjóðunum og eru um-
leitanirnar varðandi samskota
lánin meðal þeirra þjóða, það
síðasta, sem gerzt hefur í þeim
efnum. Jafnframt þessu er því
svo hampað framan í bandamcnn
okkar, að ef þeir vilji ekki lánu
okkur fé, sé hægt að fá það fyr-
ir austan járntjald.
Álitshnekkir fyrir
þjóðina
Sjálfstæðismenn hafa gagnrýnt
þennan gang málanna að því leyti
að þeir telja ekki rétt að tengja
lánbeiðnir okkar við áframhald-
andi veru hers í landinu. Sjálf-
stæðismenn telja augljóst að tví-
skinnungurinn og hringlið í varn
armálunum hafi orðið til að spilla
áliti okkar erlendis. Stjórnar-
flokkarnir fórnuðu virðingu
utanríkismála okkar á altari
kjósendaveiða innanlands. Sjálf-
stæðismenn gagnrýna ekki að út-
vegað sé nauðsynlegt f jármagn til
landsins en aðferðin, sem hefur
nú verið höfð við það, er land-
inu til álitshnekkis.
Sjálfstæðismenn hafa ætíð ver-
ið talsmenn þess, að íslendingar
héldu staðfastri tryggð við vest-
ræna samvinnu. Þeir hafa varað
við tvöfeldni og tvískinnungs-
hætti í þeim efnum. Af því mundi
m. a. leiða, að lánstrausti þjóðar-
innar yrði spillt. En stjórnar-
flokkarnir fóru þveröfuga leið
og það gagnrýna Sjálfstæðismenn
harðlega.